De juridische impact van hiv en aids Joyce ter Heerdt Post-Doc. Navorser UA

Casus 3 Persoon X is seropositief Persoon X heeft onbeschermde seksuele contacten Partner loopt HIV op Quid? Verandert de situatie als z’n partner toestemming heeft gegeven?

1. Recht op behandeling (1) Uitgangspunt: arts is niet verplicht om patiënt te verzorgen = vrije patiëntenkeuze vrij artsenberoep art. 28 Code van geneeskundige plichtenleer TOCH nuances: geneeskundige behandelingsovereenkomst contractuele of statutaire verzorgingsplicht strafrechtelijke hulpverleningsplicht (art. 422bis Sw.) opeising voor prestaties van algemeen belang

1. Recht op behandeling (2) Recht op zorgvuldige behandeling: Behandelingsovereenkomst + art. 8 WUG = plicht tot continuïteit van verzorging Beoefenaar gezondheidszorg moet elke patiënt op zorgvuldige wijze behandelen = normale uitoefening volgens de huidige stand van de wetenschap

1. Recht op behandeling (3) Art. 422bis Sw. ook toepasselijk op artsen Voorwaarden: Groot gevaar Kennis van groot gevaar Weigering hulp te verlenen of te verschaffen Geen ernstig gevaar voor zichzelf of anderen

1. Recht op behandeling (4) Welke therapie? Therapeutische vrijheid, begrensd door: Geoorloofdheid ingreep Redelijke verhouding voordelen en risico’s Stand wetenschap Specialiteit arts Toestemming patiënt

2. Informatie en diagnosemededeling patiënt (1) a. Informatieplicht beoefenaar gezondheidszorg (Art. 7 WPR) WAT? Alle op patiënt betreffende informatie: verplichte mededeling diagnose/aard behandelingen/risico’s... Schriftelijke bevestiging van informatie Patiënt kan verzoeken dat informatie aan vertrouwenspersoon wordt meegedeeld Verzoek/naam vertrouwenspersoon in dossier uitzondering: therapeutische exceptie (mits schriftelijke motivering in patiëntendossier en raadpleging andere beroepsbeoefenaar)

2. Diagnosemededeling patiënt (2) a. Informatieplicht beoefenaar gezondheidszorg (Art. 7 WPR) HOE? op duidelijke én behoorlijke wijze

2. Diagnosemededeling patiënt (3) b. Informatierecht patiënt = recht, geen plicht! d.w.z. dat patiënt kan afzien van het recht op informatie = zgn. recht op niet weten toch nuances recht op niet-weten wanneer patiënt hierom uitdrukkelijk verzoekt (medisch dossier / ev. informeren van vertrouwenspersoon) BEHALVE wanneer de niet-mededeling een klaarblijkelijk ernstig nadeel voor de gezondheid van de patiënt of derden oplevert (nood aan voorafgaande raadpleging andere beroepsbeoefenaar)

2. Diagnosemededeling patiënt (4) Plicht tot vragen van geïnformeerde toestemming Zoniet Opzettelijke slagen en verwondingen

3. Hiv-test en toestemming patiënt (1) Hiv-test op vraag van de patiënt Toestemming van patiënt = gegeven In beginsel = therapeutische vrijheid arts (art. 11 KB nr. 78)

3. Hiv-test en toestemming patiënt (2) Hiv-test op vraag/voorstel van de arts Regel = geïnformeerde toestemming patiënt voorkeur voor expliciete toestemming MAAR omstandig stilzwijgen kan gerechtvaardigd zijn criteria: a) aard ingreep b) gevolgen ingreep c) gedrag patiënt

3. Hiv-test en toestemming patiënt (3) Hiv-test op vraag/voorstel van de arts (voorafgaande) geïnformeerde toestemming kent tegenstanders argumenten: a) bescherming beoefenaars gezondheidszorg b) algemeen belang c) belang patiënt

3. Hiv-test en toestemming patiënt (4) Aansprakelijkheid wegens gebrek aan toestemming - tuchtrechtelijk - strafrechtelijk - burgerrechtelijk

3. Hiv-test en toestemming patiënt (5) c.1. Tuchtrechtelijk - Code van geneeskundige plichtenleer - Adviezen Orde

3. Hiv-test en toestemming patiënt (6) c.2. Strafrechtelijk = afhankelijk in welke omstandigheden hiv-test is afgenomen: - hiv-test voor bescherming beoefenaar gezondheidszorg - toestemming patiënt voor test, maar niet voor hiv-test - hiv-test in belang patiënt, maar zonder toestemming

3. Hiv-test en toestemming patiënt (7) c.2. Strafrechtelijk - geen therapeutisch oogmerk = opzettelijke slagen en verwondingen

3. Hiv-test en toestemming patiënt (8) c.2. Strafrechtelijk - wél therapeutisch oogmerk * toestemming patiënt voor test, maar niet voor hiv-test = geen slagen en verwondingen, want bloed is afgescheiden zaak, zodat geen schending mogelijk is * geen toestemming patiënt = opzettelijke slagen en verwondingen

3. Hiv-test en toestemming patiënt (9) c.3. Burgerrechtelijk - contractuele aansprakelijkheid - buitencontractuele aansprakelijkheid * fout * schade * causaal verband

Standpunt Jef Van den Ende ITG

Informed consent? (JV) Stigmatisering Hiv beschouwen als diabetes, cardiopathie Anders stigmatisering door medische wereld BMJ: informed consent rem op detectie Bredere screening nodig om endemie in te dijken Rechten gemeenschap tov individu

Informed consent ? (jv) Privacy patient : graven in seksueel verleden verantwoord ? Enkel om voorkans op te drijven. Tweede serum toch nodig … Voor uitsluiting niet nodig Wat met andere kulturen?

4. Beroepsgeheim (1) 458 Sw. “Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hen zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval dat zij geroepen worden om in rechte of voor een parlementaire onderzoekscommissie getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet hen verplicht die geheimen bekend te maken, worden gestraft met een gevangenisstraf van 8 dagen tot 6 maanden en met geldboete van 100 BEF tot 500 BEF.”

4. Beroepsgeheim (2) Principe : eerbiediging art. 458 Sw. Uitz. : wettelijke plicht om geheim bekend te maken getuigenis in rechte

4. Beroepsgeheim (3) Diagnosemededeling derden Kan arts diagnose hiv of aids aan derden meedelen ? 4 mogelijke opvattingen : absolute eerbiediging beroepsgeheim systematische voorlichtingsplicht gekwalificeerd recht om beroepsgeheim te schenden gekwalificeerde plicht om beroepsgeheim te schenden volgehouden weigering patiënt gekende partner voorzienbaar gevaar slechts medisch relevante informatie

5. Plicht op behandeling? (1) Toestemming =essentieel voor elke behandeling Bij weigering: geen dwang mogelijk Plaats arts? Moet patiënt wijzen op consequenties van niet-behandeling of miskenning therapietrouw

5. Plicht op behandeling? (2) Seropositieve moeder Wet Rechten van de Patiënt van 22 augustus 2002 Bevat een aantal artikelen betreffende de vertegenwoordiging Art. 12: § 1 Bij een patiënt die minderjarig is, worden de rechten zoals vastgesteld door deze wet uitgeoefend door de ouders die het gezag over de minderjarige uitoefenen of door zijn voogd. § 2 De patiënt wordt betrokken bij de uitoefening van zijn rechten rekening houdend met zijn leeftijd en maturiteit. De in deze wet opgesomde rechten kunnen door de minderjarige patiënt die tot een redelijke beoordeling van zijn belangen in staat kan worden geacht, zelfstandig worden uitgeoefend.”

5. Plicht op behandeling? (3) Probleem: Seropositieve moeder die weigert haar (seropositief) kind te laten behandelen Regel = Minderjarige wordt vertegenwoordigd door: * ouders die gezag uitoefenen * of voogd Gezagsuitoefening gebeurt in beginsel door beide ouders

5. Plicht op behandeling? (4) Vertegenwoordiging door één of beide ouders? Art. 373 B.W.: samenlevende ouders oefenen het ouderlijk gezag samen uit Ten aanzien van derden te goeder trouw: vermoeden van instemming van de andere ouder Bij gebreke van instemming kan één van de ouders de zaak aanhangig maken bij de jeugdrechtbank Die kan één ouder toestemming verlenen alleen op te treden voor één of meer bepaalde handelingen

5. Plicht op behandeling? (5) Vertegenwoordiging door één of beide ouders? Art. 374 B.W.: niet-samenlevende ouders blijven oefenen het ouderlijk gezag samen uitoefenen Ten aanzien van derden te goeder trouw: vermoeden van instemming van de andere ouder Bij gebreke van overeenstemming over o.m. de belangrijke beslissingen betreffende zijn gezondheid of wanneer deze overeenstemming strijdig lijkt met het belang van het kind, kan de bevoegde rechter de uitoefening van het ouderlijk gezag uitsluitend opdragen aan één van de ouders. Rechter kan tevens bepalen welke beslissingen alleen met instemming van beide ouders kunnen worden genomen De ouder die niet het ouderlijk gezag uitoefent kan zich in het belang van het kind tot de jeugdrechtbank wenden

5. Plicht op behandeling? (6) Conclusie: (nieuw) Burgerlijk Wetboek gaat uit van een gezamenlijke uitoefening van ouderlijk gezag Ook voor niet-samenlevende ouders! Maar: Voor derden te goeder trouw (o.m. beroepsbeoefenaars) (weerlegbaar) vermoeden dat ene ouder met instemming van de andere handelt (art. 373, al. 2 B.W.)

5. Plicht op behandeling? (7) Gevolgen Ouder bij wie kind verblijft, beslist niet alleen! Beide ouders hebben recht op informatie Voor minder ingrijpende handelingen: vermoeden Voor urgenties: belang van het kind Voor ingrijpende, minder dringende handelingen: akkoord beide ouders of beslissing jeugdrechtbank

5. Plicht op behandeling? (8) Vertegenwoordiging door ouder(s) sluit oordeel minderjarige niet uit! Minderjarige wordt “betrokken” bij de uitoefening van zijn rechten, Rekeninghoudend met leeftijd en maturiteit Wat is “betrekken bij de uitoefening van zijn rechten”? Minstens informeren (gradueel steeds meer) Maar ook laten deelnemen aan besluitvormingsproces

5. Plicht op behandeling? (9) Seropositief kind Beoordeling van maturiteit van de minderjarige Gebeurt door de beroepsbeoefenaar Geval per geval Onderscheid niet (louter) op grond van leeftijd Geen mechanisch stelsel van medische meerderjarigheid Eigen ‘beoordelings’-bekwaamheid wordt (geval per geval) door de arts bepaald op grond van: Leeftijd Intellectuele maturiteit Emotionele maturiteit (en vooral) aard van de ingreep

5. Plicht op behandeling? (10) Seropositief kind Uitzondering op de vertegenwoordiging De minderjarige die tot een “redelijke beoordeling van zijn belangen in staat is” oefent patiëntenrechten zelfstandig uit Zelfstandige uitoefening impliceert: Eigen recht op informatie Zelfstandige toestemming Eigen recht op eerbiediging van persoonlijke levenssfeer (met belangrijke implicaties voor beroepsgeheim)

6. Aansprakelijkheid voor hiv-besmetting 2 regimes denkbaar Burgerlijke aansprakelijkheid 1382-1383 B.W. Fout Schade Causaal verband Strafrechtelijke aansprakelijkheid 401-419 Sw.

6. Aansprakelijkheid voor hiv-besmetting (2) Burgerlijke aansprakelijkheid Vertrekpunt: nood aan een fout Case-by-case afweging gedrag van een normaal voorzichtig persoon, geplaatst in dezelfde omstandigheden voorzienbaarheid schade

6. Aansprakelijkheid voor hiv-besmetting (3) Seropositief persoon is op hoogte van serostatus Opzettelijke, gewilde besmetting Zowel daad als schade Fout = aansprakelijkheid Ongewilde besmetting Risicogedrag (geen voorzorgsmaatregelen / info)

6. Aansprakelijkheid voor hiv-besmetting (4) Seropositief persoon is niet op hoogte van serostatus Toch risicogedrag / symptomen Geen risicogedrag Geen fout = aansprakelijkheid

6. Aansprakelijkheid voor hiv-besmetting (5) Verweermiddelen bij aansprakelijkheidsclaim Risico-aanvaarding / fout slachtoffer Verjaring

6. Aansprakelijkheid voor hiv-besmetting (6) Schade

6. Aansprakelijkheid voor hiv-besmetting (7) Causaal verband Causaliteitsketen!

7. Informatie betreffende serostatus (1) beoefenaar gezondheidszorg én patiënt informatieplicht betreffende serostatus? Rechtsleer: vertrouwensrelatie (1134 B.W.) tussen patiënt en beoefenaar gezondheidszorg vraagt om loyale uitvoering van medisch contract

7. Informatie betreffende serostatus (2) Goede trouw + informed consent-theorie d.w.z. met kennis van zaken instemmen in een zorgrelatie = kennis omtrent de relevante gegevens o.m. aard en draagwijdte handeling diagnose/prognose risico’s

7. Informatie betreffende serostatus (3) Wanneer is risico relevant? - risicofrequentie - aard risico - persoon MAAR OOK wat patiënt/zorgverstrekker aangeeft als relevant

8. Beroepsrestricties voor seropositieve beoefenaar gezondheidszorg Vraag: mag een seropositieve zorgverstrekker zijn beroep nog verder uitoefenen en/of moeten hem praktijkbeperkingen worden opgelegd? Verschillende hypothese: 1. kent en behoort serostatus niet te kennen 2. kent serostatus

8. Beroepsrestricties voor seropositieve beoefenaar gezondheidszorg a. Kent en behoort serostatus niet te kennen - geen praktijkbeperking - geen aansprakelijkheid, ook niet bij besmetting TENZIJ niet de nodige voorzorgsmaatregelen, die algemeen gebruikelijk zijn

8. Beroepsrestricties voor seropositieve beoefenaar gezondheidszorg b. Kent serostatus - aansprakelijkheid indien hij niet de nodige voorzorgsmaatregelen aanwendt - wat indien beoefenaar gezondheidszorg wél nodige voorzorgsmaatregelen treft? Aantal opvattingen: * strenge opvatting * voorzichtige opvatting : geval per geval *enkel niet-invasieve handelingen *voortzetting praktijk wegens verwaarloosbaar risico

Dr Petra Claes, Aidsreferentiecentrum, VUB Casus Dr Petra Claes, Aidsreferentiecentrum, VUB