1 Samenlevingsopbouw in Vlaanderen vandaag zdiversiteit praktijken zdiversiteit theoretische concepten (cf. diverse paradigma’s binnen sociale agogiek) actueel relevante concepten: 1. Participatieve beleidsplanning 2. Lokale netwerkvorming 3. Sociale actie

2 Participatieve beleidsplanning (1) Krachtlijnen (1): z1. Participatie bevolking als middel / doel overheidsbeleid z2. Burger is actieve partner in beleidsontwikkeling z3. Doel beleidsplanning= bevorderen sociale integratie en/of voorkomen of bestrijden sociale uitsluiting z4. Nadruk op dossiervorming als basisstrategie sociale verandering

3 Participatieve beleidsplanning (2) Krachtlijnen (2): z5. Nadruk op territoriale invalshoek; daarbinnen ook voor kwetsbare of risicogroepen z6. Overheid als initiatiefnemer of opdrachtgever planningsproces z7. Deskundige ondersteuning planningsproces ligt in dataverzameling, probleemanalyse, ontwerpen alternatieven, modereren discussie in het beleidsnetwerk

4 Participatieve beleidsplanning (3) Uitgangspunten z“Utilitaire burgerschapsopvatting”: participatie aan het beleidsproces als noodzakelijke voorwaarde om gehoord te worden (1) en bijdrage tot legitimering beleid (2) zResiduele benadering verzorgingsstaat (3) zTechnisch professionele benadering agogische interventie (“sociale veranderkunde”) (4 t.e.m. 7)

5 Participatieve beleidsplanning (4) Vb.: Bewonersinspraak in wijkontwikkeling, SIF-planning,… Knelpunten: zoutput vaak beperkt zoutput vaak in ongewenste richting: versterking sterke groepen; versterking belangentegenstelling zrisico op verabsolutering planningsinstrumenten zplanningsvereisten vaak haaks op effectieve participatie zrisico overvraging overheid

6 Participatieve beleidsplanning (5) Aandachtspunten actuele discussie: zverleggen inspraakmoment: eerder dan van meningen van mensen vertrekken van ervaringen  verleggen / verruimen inspraakmoment cf. consumptieve / gebruikersparticipatie relatie inspraak - engagement (>< vrijblijvendheid) zontwikkeling positieve feedback-mogelijkheden

7 Lokale netwerkvorming (1) Krachtlijnen: z1. Noodzaak “heruitvinden” en versterken “civiele samenleving” en versterken “gemeenschapsleven” z2. Burger is regisseur eigen traject en bouwt sociale leefomgeving mee op (“moderne nomade”) z3. Doel overheidsinterventie = responsabilisering individuen tot medeverantwoordelijkheid welzijn van anderen z4. Basisstrategie sociale verandering = empowerment van individuen en groepsverbanden

8 Lokale netwerkvorming (2) Krachtlijnen: z5. Nadruk op verhogen collectief oplossingsvermogen binnen lokale netwerken z6. Deskundige derden als initiatiefnemer, inbreng “resources” door overheid en financierders z7. Deskundige ondersteuning ligt in ondersteuning zelfsturing in taakgerichte groepen

9 Lokale netwerkvorming (3) Uitgangspunten: z“Communautaire burgerschapsopvatting”: lokale netwerkvorming als noodzakelijke voorwaarde tot vernieuwing politieke stelsel (1) en middel tot versterking interpersoonlijke netwerken (2) zReformistische benadering verzorgingsstaat (3) zNormatief-educatieve benadering agogische interventie (4 t.e.m. 7)

10 Lokale netwerkvorming (4) Vb.: buurtwerk, wijkcomités, wijkcentra, buurt-observatienetwerken, … Knelpunten: zconceptuele onduidelijkheid “lokale samenleving” zvoorwaarde kadering in bovenlokaal sociaal beleid niet altijd vervuld  risico verdergaande marginalisering zverwachtingen naar lokale samenleving niet altijd in overeenstemming met realiteit

11 Lokale netwerkvorming (5) Aandachtspunten actuele discussie: zverbinding ruimere sociaal culturele debat: participatie betekent mensen “ een stem geven ” vanuit de erkenning van hun “ geschiedenis ” in een streven samen “ actualiteit ” te maken zverbinding met discussie over criteria agogische interventie (cf. debat activerende verzorgingsstaat)

12 Sociale actie (1) Krachtlijnen (1): z1. Realisatie sociale grondrechten (= dimensie mensenrechten) als maatschappelijk project z2. Burger als rechthebbende en rechtzoekende z3. Doel overheidsinterventie= tussenkomst in sociale verhoudingen ten voordele van grotere kansengelijkheid z4. Basisstrategie sociale verandering= verhogen mogelijkheden individuen en groepen om “tot hun recht” te komen via exemplarische beleidsacties

13 Sociale actie (2) Krachtlijnen (2): z5. Nadruk op verhogen participatiemogelijkheden sociale probleemdefiniëring z6. Initiatief ligt bij maatschappelijke mobilisatie z7. Deskundige ondersteuning ligt in het “stem verlenen” aan gemarginaliseerde individuen en groepen

14 Sociale actie (3) Uitgangspunten: z“Normatieve burgerschapsopvatting”: nadruk op kadering collectieve belangenbehartiging in historisch gevormd maatschappelijk project als voorwaarde tot menswaardig bestaan (1) en tot sociale en culturele ontplooiing (2) zRadicaliserende benadering verzorgingsstaat (3) zKritisch-emancipatorische benadering agogische interventie (4 t.e.m. 7)

15 Sociale actie (4) Vb.: huurwinkels, woonwinkels, belangenverdediging campingbewoners, aandacht sociale verdringing in gerenoveerde wijken … Knelpunten: z“Het recht op recht”-verhaal  noodzaak fundamentele verdieping “rechtsbegrip” (vb. volstrekt huurrecht kan niet; recht = belangenafweging) zMinimalistische en maximalistische benaderingen sociale grondrechten >< druk “haalbare” oplossingen zOngelijkheden in toegang tot recht en rechtshulp zMoeilijke toegankelijkheid rechtsprocedures kansarme bevolkingsgroepen

16 Sociale actie (5) Aandachtspunten actuele discussie: zMaximalisering in het recht besloten mogelijkheden: exemplarische praktijkprocessen; verbetering mogelijkheden rechtshulp … (“sprongsgewijze sociale verandering”) zSociale actie tot andere inhoud recht en/of rechtsprocedures (“duurzame ontwikkeling” als bindend element tussen diverse maatschappelijke geledingen)

17 Actuele maatschappelijke ontwikkelingen: Van “verzorgingsstaat” naar “risicomaatschappij” (Beck) zindustriële maatschappij: maatschappelijke problemen = problemen m.b.t. verdeling maatschappelijke goederen  opbouw, via sociale strijd, van sociale zekerheid en sociale rechten zactuele maatschappij: maatschappelijke problemen = problemen m.b.t. verdeling maatschappelijke risico’s

18 Actuele maatschappelijke risico’s : door de mens gecreëerde risico’s, d.w.z. risico’s verbonden met maatschappelijke keuzes  3 risicoclusters: y sociaal-economische risico’s y ecologische risico’s y individualieringsrisico’s

19 Sociaal-economische risico’s cfr. organisatie inkomensverwerving en sociale integratie rond arbeid begrepen als tewerkstelling  sociale uitsluiting en armoede

20 Ecologische risico’s cf. zBedreiging globale leefklimaat door ontwikkeling nucleaire en militaire vernietingscapaciteit zBedreiging directe leefomgeving door milieuhinder, verkeersoverlast,...

21 Individualiseringsricio’s (1) cf. toegenomen vrijheid, tegelijk: toenemende onzekerheid  nieuwe opgave “identiteitsontwikkeling”: realisatie als “individu” zonder “individualistisch” te worden  risico’s van stuurloosheid en dogmatisme cf. leren omgaan met eigen keuzevrijheid, tegelijk: omgaan met keuzes van anderen, inclusief hierin besloten consequenties voor eigen leren

22 Individualiseringsrisico’s (2)  druk op traditionele integratiekaders (arbeid, directe omgeving, gezin)  toenemend accent op consupmtiemarkt als integratiekader  nieuwe risico’s onzekerheid (cf. zingevingsvragen) en sociale uitsluiting

23 Actuele samenlevingsproblemen : arbeid (1) zflexibilisering  “destabilisatie stabielen” ztoenemende onzekerheid  ontstaan hooggeschoolde “moderne nomaden”als culturele voorhoede ztoenemende werkloosheid  ontstaan groep van “boventalligen” met beperkte keuzemogelijkheden en hoge risico’s op sociale uitsluiting  definitie “nieuwe sociale kwestie”

24 Actuele samenlevingsproblemen : arbeid (2)  definitie “nieuwe sociale kwestie” z(beperkt): voorspelbaarheid sociale uitsluiting via toenemende kloof tussen hoog- en laaggeschoolden z(ruim): noodzaak hertekening arbeidsbegrip in concept “duurzame ontwikkeling”

25 Actuele samenlevingsproblemen : wonen (1) Woonbeleid in België tot zeventiger jaren vooral gericht op zeigendomsverwerving (cf. beschavingsoffensief) znieuwbouw (cf. wederopbouw)  zmarginalisering huursector, inz. sociale huursector zmarginale aandacht sociaal ruimtelijke effecten huisvestingsbeleid zmarginale aandacht objectieve woonwensen en -behoeften bevolking zmarginale aandacht rechtspositie bewoner in sociale huisvesting

26 Actuele samenlevingsproblemen : wonen (2)  ontstaan “ nieuwe lokale wooninitiatieven ” noodzaak heroriëntering woonbeleid (o.m. urgentieplan sociale huisvesting, Vlaamse wooncode, integratie huisvesting in stedelijk beleid armoedebestrijding …)  “ lokale samenleving als interventiekader ” “sociale mix” >< aandacht participatieproblemen

27 Actuele samenlevingsproblemen: zorgen (1) Ontwikkeling “risicomaatschappij”  y vraag nieuwe vormen van sociale bescherming y “social investment state” of “actieve” (activerende) verzorgingsstaat

28 Actuele samenlevingsproblemen: zorgen (2) Kenmerken: zactiverend karakter  zcommunautariserend karakter  znadruk in agogische interventie op inz. ook relatie individuele - maatschappelijke verantwoording  zgedifferentieerde aanbod dienstverlening vanuit “omgevingsperspectief”: van individuele hulpverlening naar maatschappelijk werk

29 Actuele samenlevingsproblemen: leren Levenslang leren als discours  concept “ lerende samenleving” Kenmerken: zLearning to be: van “emancipatie” naar “voortdurende kwalificatie”? zLearning to participate: “leren om te participeren”~“leren is participeren”  concepten “sociaal leren”, interculturalisering”, … zLearning to be a partner: participatieve beleidsplanning ~ differentiële participatie

30 Actuele samenlevingsproblemen: intercultureel samenleven z Centrale opgave = omgaan met diversiteit z“Cultuur” als dynamisch concept z“Identiteit” als gelaagd en dynamisch fenomeen zValkuilen: yFundamenteel “anders-zijn” in de verf yOntkenning van verschillen (“kleurenblindheid”)