Zekerheden- en insolventierecht Prof. M.E. Storme 2013- 2014

I. Persoonlijke zekerheden - inhoud deel I Hst 1 Persoonlijke zekerheden algemeen: Structuur van meerpartijenverhoudingen Vormen van pluraliteit van schuldenaars Regels voor persoonlijke zekerheden in het algemeen Hst. 2 Borgtocht Hst. 3 Gehoudenheid voor andermans schuld – andere gevallen Hst 4 Niet-accessoire gebondenheid: hoofdelijkheid Hst. 5 Abstrcate rechtstreekse vorderingen Hst. 6 Onafhankelijke delegatie en garantie

meerpartijenverhoudingen - algemene structuur Structuur van meerpartijenverhoudingen: relativiteit ? relativiteit van verbintenissen: band tussen SA en SE. Maar sluit niet uit dat a) schuldvordering kan overgaan en b) schuld kan overgaan (onder bepaalde voorwaarden) relativiteit van overeenkomsten aan passiefzijde: scheppen geen verbintenissen voor iemand die niet toestemt (uitg. opvolgers onder algemene titel; kwalitatieve verbintenissen …) relativiteit van overeenkomsten aan actiefzijde ? Een schuldvordering kan zowel vanaf het begin (derdenbeding) als later (cessie, ….) toekomen aan andere schuldeiser

meerpartijenverhoudingen - algemene structuur Structuur van meerpartijenverhoudingen: Oorzaak ? Oorzaak heeft meerdere betekenissen: reden voor toezegging, rechtvaardiging gebondenheid; variaties van ongeoorloofd Structuur van meerpartijenverhoudingen: benamingen Dekkingsverhouding (provisie, intern) Valutaverhouding (waarde) Resultante verhouding: prestatieverhouding « Abstractie » Abstractie = loskoppeling Abstractie s.s. = los van de subjectieve oorzaak. Gradaties (materieel, louter formeel) Abstractie s.l. = niet-accessoir, onafhankelijk

Vormen van pluraliteit van schuldenaren Vormen van pluraliteit van schuldenaars. Belang: voor externe en voor interne verhouding Algemeen: interpretatievraag. I. « Met een ander » gehouden (minstens ten dele gemeenschappelijke schuld) Deelbare verbintenissen (elk zijn aandeel) Volmaakte hoofdelijkheid; onvolmaakte h. (in solidum); bedongen ondeelbaarheid (elk voor het geheel aanspreekbaar). Gemeenschappelijk is de zekerheidsfunctie (samengevat in 4 gevolgen) Ev. onsplitsbaarheid (alle SA’s tezamen)

Vormen van pluraliteit van schuldenaren Vormen van pluraliteit van schuldenaars - II. « Voor een ander » gehouden (geen draagplicht) Borgtocht (accessoir) Zakelijke borg en verwante gevallen (derde-bezitter van gehypothekeerd goed, …). Welke regels ? Solidariteit tot zekerheid (niet accessoir)

Vormen van pluraliteit van schuldenaren III. Niet met noch voor een ander: volmaakte rechtstreekse vordering (abstract van dekkingsverhouding, accessoir) onafhankelijke garanties (abstract én niet-accessoir) ingevolge beslag of pand op schuldvordering (niet abstract: binnen de perken van beide rechtsverhoudingen) …..

Totstandkoming persoonlijke zekerheden Regels bij totstandkoming door rechtshandeling: RH van de zekerheidssteller vereist (toestemming) « Uitdrukkelijke » toestemming Omstandig stilzwijgen kan echter volstaan! Vormvereisten kosteloze borgtocht – volgende slide Bedenktermijnen (consumentenrecht) Bewijsregels; burgerlijke of commercieel in hoofde van zekerheid

Totstandkoming kosteloze borgtocht “Kosteloze borgtocht”: toepassingsgebied: Gesteld bij rechtshandeling Door natuurlijke persoon Jegens professionele schuldeiser (onderneming) Kosteloos: ontbreken economisch voordeel Tot verzekering van een hoofdschuld Vormvereisten: Schriftelijk Afzonderlijke akte Opgelegde handgeschreven vermeldingen: identiteit hoofdSA, geldelijk plafond, duur (eigenlijk duur van de dekking) Bijkomende verplichte vermeldingen bij KB mogelijk Sanctie: relatieve nietigheid

Geldigheid – gebreken en nietigheden Beperkingen van de handelingsbekwaamheid van nat. Personen Beperkingen van de rechtsbevoegdheid van rechtspersonen (specialiteit) Klassieke wilsgebreken Dwaling, bedrog, informatieplicht: Betreffende solvabiliteit/kredietwaardigheid hoofdschuldenaar: bij bedrog, ev. bij verkeerde informatie, enz. Betreffende omvang borgtocht: dwaling & bedrog; informatieplichten nader bepaald voorborg in WCK en kosteloze borgtocht (supra)

Geldigheid – gebreken en nietigheden Wilsgebreken (vervolg) Gekwalificeerde benadeling, rechtsmisbruik: Dubbele voorwaarde: misbruik én benadeling Misbruik van onwetendheid Misbruik van vertrouwensrelatie Bijzondere bepalingen borg voor een consumentenkrediet en kosteloze borgtocht Gebrek aan oorzaak ? Onrechtmatige bedingen Nietigheden ter bescherming van gezin: alle persoonlijke zekerheden, gesteld tijdens huwelijk, gevaar voor het gezin, nietigverklaring gevorderd binnen termijn van één jaar Niet-tegenwerpelijkheden: pauliana (zie Deel II)

Pers. Zekerheden alg. opschorting/bevrijding Vier regelingen: Opschorting / bevrijding mogelijk: PZ natuurlijke personen, kosteloos gesteld Opschorting bij schuldbemiddeling: alle accessoire PZ Opschorting tijdens gerechtelijke reorganisatie Uitbreiding verschoonbaarverklaring naar echtgenoot/partner gefailleerde Historische achtergrond: W. 1997 / AH 2002 / W 2002/ AH 2004 / FaillW 2005 / WCSR 2005 / W 2007

Pers. Zekerheden alg. Opschorting/bevrijding PZ kosteloos gesteld door natuurlijke persoon: Natuurlijke persoon Persoonlijke zekerheid. Ook zakelijke borg ? (Cass.: neen) Gesteld door rechtshandeling Kosteloos gesteld, d.i. belangeloos Faill of CSR hoofdSA of hoofdSA die CSR zou kunnen aanvragen; bij GO enkel opschorting Schulden al en nog bestaand bij begin procedure Ook jegens nieuwe schuldeiser bij subrogatie of regres Opschorting vanaf start procedure tot uitspraak over bevrijding Bevrijding onder voorwaarden Schuldeiser vervallen wegens niet-aangifte Wanverhouding met inkomsten en vermogen, tenzij frauduleus

Pers. Zekerheden alg. Opschorting/bevrijding Bijzondere regels tijdens faze schuldbemiddeling Bijkomend regime tgv de echtgenoot /partner van de gefailleerde: Echtgenoot of wettelijk samenwonende partner (GwH); Ook ex-echtgenoot (Wet 2008) Bij failliss. + verschoonbaarverklaring andere echtgenoot; ook bij bevrijding ingevolge gerechtelijke reorganisatie Niet voor « eigen » schulden van de echtgenoot van de gefailleerde Schulden die bestaan bij faillietverklaring Gevolgen : opschorting (GwH) + automatische uitbreiding van verschoning

Borgtocht Borg verbindt zich « voor » een ander Soorten: gewone borg / zakelijke borg Bepaling voorwerp borgtocht door 2 elementen (cumulatief): Beperkt door de beperking van de schuld Beperkt tot de mate van dekking van de schuld Verder kan verbintenis ook door eigen modaliteiten beperkt worden (zie verder)

Voorwerp Borgtocht Beperking door de beperkingen gewaarborgde schuld Beginsel: alle excepties uit de valutaverhouding, behalve de louter persoonlijke excepties van de hoofdSA excepties van ongeldigheid van de hoofdschuld excepties van beperking omvang hoofdschuld excepties van tenietgaan hoofdschuld quid wanneer tegelijk nieuw schuld ontstaat ? Zie dekking quid bij schuldvergelijking ? ook verjaring hoofdschuld opschortende excepties Persoonlijke excepties van de SA die borg niet kan inroepen: respijttermijn, verschoning gefailleerde, gerechtelijke reorganisatie SA, collectieve schuldenregeling SA (minn >< ger.) Uitzondering: afstand (van de exceptie) door de borg

Voorwerp Borgtocht - dekking Ten tweede beperkt tot de mate van dekking van de schuld We bespreken drie mogelijke situaties 1° Borgtocht voor een of meer bestaande schulden 2° Borgtocht voor een toekomstige schuld 3° Algemene borgtocht voor toekomstige schulden Algemeen: een kwestie van interpretatie van de overeenkomst, behoudens enkele wettelijke beperkingen

Voorwerp Borgtocht - dekking 1° Borgtocht voor een of meer bestaande schulden: Wat is een bestaande schuld ? Mogelijk voor elk soort schuld Geplafonneerd of niet (niet verplicht behalve bij borg voor een CK en kosteloze borg); interpretatie plafond Behouden na wijziging schuldeiser Bij wijziging hoofdschuldenaar: algemene titel >< bijzondere titel

Voorwerp Borgtocht - dekking 1° Borgtocht voor een of meer bestaande schulden: Dekt in beginsel ook accessoria van de verzekerde schuld: interest, strafbeding, gerechtskosten, schadevergoeding incl. bij ontbinding, … geen dekking voor schuldvernieuwing of verlenging contract Igv plafonnering: accessoria enkel onder het plafond (suppletief, behalve bepalingen WCK en kosteloze borgtocht) Geen dekking w.b. enige nadelige wijziging van de schuld na aangaan borgtocht, inb. exceptie wv. hoofdSA afstand doet

Voorwerp borgtocht – dekking toekomstige schulden 2° Borgtocht voor een toekomstige schuld ? Mogelijk (zelfs bij kosteloze borgtocht) 3° Algemene borgtocht voor toekomstige schulden Omnibus-borgtocht wordt bepaalbaar genoeg geacht Ofwel bepaalde duur, ofwel opzegbaar (dwingend). Gevolg van verstrijken duur of opzeggingstermijn: enkel gehouden voor bestaande schulden Interpretatie van de regel bij kosteloze borgtocht Automatisch einde van onbepaalde duur (zonder opzegging) na 5 jaar bij borg onder WCK en kosteloze borg

Voorwerp borgtocht – dekking toekomstige schulden 3° Algemene borgtocht voor toekomstige schulden (vervolg) Gevolg overlijden borg: beperking (dwingend) Gevolg wijziging borg-rechtspersoon : loopt in beginsel door Restrictieve interpretatie van omnibus-borgtocht: bij overlijden hoofdSA, wijziging hoofdSA-rechtspersoon, Restrictieve interpretatie bij overgang op nieuwe SE, verkregen door de SE, overlijden SE, Quid bij wegvallen hoedanigheid borg, Beperkende interpretatie tav schulden buiten zakenverhouding Gehoudenheid ook na nadelige wijzigingen (borg blijft gehouden tot gewijzigde schuld) (uitg. verval van tijdsbepaling jegens hoofdSA) Overeengekomen beperkingen, bv. Plafonnering tot bepaald bedrag

I. Borgtocht - oorzaak Oorzaak van de borgtocht ? Excepties dekkingsverhouding niet tegenwerpelijk in prestatieverhouding

Borgtocht - modaliteiten Modaliteiten borgtocht: Opeisbaar bij opeisbaarheid hoofdschuld (uitz. WCK) Subsidiair v. solidair: subsidiair (voorrecht v. uitwinning, schuldsplitsing); solidaire borg; solidair en ondeelbaar; dwingende schuldsplitsing en beperking bij erfgenamen kosteloze borg achterborg; Zakelijke v. persoonlijke borg; Niet-tegenwerpelijkheid excepties van de medeborg (uitz. Kwijtsch.) Ev. Borgtocht met specifieke uitoefeningstermijn (indien bedongen)

verplichtingen schuldeiser jegens borg Zorgvuldigheidsplichten schuldeiser jegens borg: Informatieplicht gemeen recht; solvabiliteit, omvang, wanprestatie Bijkomende informatieplicht WCK en kosteloze borgtocht Subrogatie niet verhinderen (2037 BW) Onzorgvuldige kredietverlening Voortzettingsrecht ?

Borgtocht – nakoming en einde Accessoir karakter: volgt de schuldvordering Nakoming & niet-nakoming : gemeen recht Einde borgtocht: tenietgaan borgverbintenis vlg. gemeen recht tenietgaan hoofdschuld, uitputting dekking, schuldvergelijking met een schuldvordering van borg op SE verhinderde subrogatie bevrijding borg in theorie ook autonome verjaring), Terugvordering bij onverschuldigde betaling

interne verhouding borg - SA Gevolgen borgtocht in de verhouding borg-hoofdschuldenaar: Voor betaling: - Anticipatief regres en bewarende maatregelen - Informatieplicht borg - Informatieplicht hoofdschuldenaar Na betaling - twee rechten: Regresvordering: eigen recht uit interne verhouding (mate van verarming; ontstaat op tijdstip van verarming); omvang; excepties, gevolg bij samenloop Tot zekerheid van de regresvordering ook subrogatie in de oorspronkelijke schuldvordering (dus overgang van de bestaande vordering, « as is »); gevolgen; excepties, gevolg bij samenloop.

Borgtocht – verhouding tussen borgen Rechten jegens medeborg na betaling: regres en subrogatie beperkt tot elks aandeel regres en subrogatie bepaling van het aandeel: (gewaarborgde schuld x verbintenis borg): som van alle borgverbintenissen Schuldsplitsing bij meerdere medeborgen Rechten van de betalende medeborg jegens hoofdschuldenaar

Andere vormen gehoudenheid voor andermans schuld Onvolmaakte of cumulatieve schuldovername Accessoire of afhankelijke delegatie Delegatie in het algemeen Begrip delegatie: delegant, gedelegeerde, delegataris Totstandkoming: functie van de toestemming van elk der partijen Types dekkingsverhouding: solvendi causa, credendi causa, donandi causa Abstract van de dekkingsverhouding, niet altijd onafhankelijk van valutaverhouding (delegatie kan accessoir of onafhankelijk zijn) Gevolg voor valutaverhouding: verbintenis wordt subsidiair Vgl. met andere rechtsfiguren: bevrijdende delegatie, e.d.m.

Accessoire delegatie Accessoire of afhankelijke delegatie Gedelegeerde verbindt zich tot zelfde schuld als delegant Rechten na betaling: Was verschuldigd door delegant ? Gedelegeerde na betaling eigen verhaalsrecht, verzekerd door subrogatie Onverschuligd ? Gedelegeerde kan terugvorderen van delegataris

Passieve hoofdelijkheid Met elkaar gehouden: ten dele eigen, ten dele andermans schuld Gevolgen jegens schuldeiser: keuzerecht schuldeiser abstractie tav interne verhouding inroepbaarheid excepties eigen aan de schuld Niet: persoonlijke excepties van elke schuldenaar relatief persoonlijke excepties beperkt gemeenschappelijke excepties kwijtschelding < voor aandeel) voor secundaire gevolgen onderscheid volmaakte hoofdelijkheid / onvolmaakte (in solidum) Gevolg tussen medeschuldenaars: regres voor aandeel van de andere, verzekerd met een subrogatoire vordering

Passieve hoofdelijkheid - toepassingen Gewoonterechtelijke: solidariteit tussen handelaars In huwelijksrecht (222 en 1477 § 4 BW) Conventionele, i.h.b. solidariteit tot zekerheid Wettelijke: inhoudings- en betaalplichten, zoals: Inhoudingsplicht bedrijfsvoorheffing en sociale bijdragen, BTW Ketenaansprakelijkheid professionele opdrachtgevers en vennoten van ondernemer met (para)fiscale schulden (bij KB uitgebreid van bouw naar andere sectoren bv. bewaking) Miskenning plichten notaris of bank bij fiscale notificaties: - Aflevering attest / akte erfopvolging ondanks fiscale schulden - Andere - Gehoudenheid overnemer van een (handels)zaak voor fiscale schulden - Gehoudenheid bij uitbetaling tegoeden krachtens 1240bis BW Andere voorbeelden in het belastingrecht, zoals 35 II W.Registratierechten

I. Passieve hoofdelijkheid Toepassingen: Uit het arbeidsrecht: Ter beschikking gestelde werknemer Ketenaansprakelijkheid bij loonmisdrijven Wettelijke gevallen uit andere rechtstakken: Wb.Venn. e.a. hoofdelijke aansprakelijkheden vennootschapsrecht Strafrechtelijk gesanctioneerde fouten Toepassingen van de in solidum aansprakelijkheid: Derde-beslagene die zijn plichten miskent Derde-medeplichtigheid aan wanprestatie

Abstracte rechtstreekse vordering Inleiding: « de » rechtstreekse vordering bestaat niet Minstens twee types rechtstreekse vordering: onvolmaakte: enkel zekerheid op een schuldvordering van SA op een derde; niet abstract volmaakte: persoonlijke zekerheid van de derde zelf; in zekere mate abstract van de dekkingsverhouding (niet van de valutaverhouding) Volmaakte RV bij verplichte aansprakelijkheidsverzekering - gelijkenissen en verschillen met borgtocht

Volmaakte rechtstreekse vordering (aansprakelijkheidsverzekering) Voorwaarden waaronder verzekeraar gehouden is: Voorwerp: 1° beperkt tot de valutaverhouding (bestaande schuld uit aansprakelijkheid) 2° Beperkt door de « verleende » dekking; niet door verdere excepties uit dekkingsverhouding Omschrijving van de dekking Looptijd van de dekking Geldelijke grenzen Erkenning aansprakelijkheid niet-tegenwerpelijk Eigen modaliteiten en wijzen van tenietgaan - W.o. in beginsel eigen verjaring (maar kruiseffect stuiting en schorsing)

I. Volmaakte rechtstreekse vordering Gevolgen na betaling door de verzekeraar / Rechten van de verzekerde die de schadelijder heeft betaald: 1° Bij betaling wanneer er geen schuld was van verzekerde (noch akkoord van verzekeraar): terugvorderen van benadeelde 2° Bij betaling wanneer wel schuld van de verzekerde: uitzonderlijk contractueel regres jegens verzekerde en/of verzekeringnemer onder voorwaarden Aanspraak jegens verzekeringnemer wegens onverschuldigde betaling (nietigheid polis niet tegenwerpelijk aan schadelijder) quasi-subrogatie jegens derden die ook gehouden zijn tot vergoeding

Onafhankelijke delegatie/garantie Basiskenmerken: structuur van de delegatio solvendi Abstracte en onafhankelijke (niet-accessoire) vorm. Naast de abstractie is ook die onafhankelijkheid principieel geldig Totstandkoming; gebaseerd op regels gemeen recht. Meest voorkomend: door uitgifte of acceptatie waardepapier andere gevallen, vnl. « op afroep » Mogelijke gebreken: gemeen recht Toepassingen met vooral betalingsfunctie: geaccepteerde wisselbrief, documentair krediet; kredietkaart; giro Toepassingen met vooral zekerheidsfunctie: afroepgaranties, andere (bank)garanties, aval

Onafhankelijke delegatie/garantie Rechtsgevolgen tussen garant/gedelegeerde en delegataris: onafhankelijk van de dekkingsverhouding (abstract) onafhankelijk van de valutaverhouding: materieel / formeel geen hoofdelijkheid voorwaarden voor de garantie (garantieformalisme); termijn uitzonderlijk doorbreken van onafhankelijkh. tegenover valutaverhouding: exceptie van misbruik door de begunstigde uitzonderlijk uitbreiden van de garantie (misbruik door opdrachtgever) ? Tenietgaan volgens gemeenrechtelijke wijzen van tenietgaan Werkwijze (procedures) Niet-accessoir karakter; al dan niet overdraagbaar Wanneer gedelegeerde onverschuldigd betaalt (volgens zijn verbintenis) kan hij enkel terugvorderen van begunstigde (voor onverschuldighdheid volgens valutaverhouding, zie verder)

Onafhankelijke delegatie/garantie Weerslag op verplichtingen van de delegant: mag geen derdenbeslag leggen in handen van de garant Gevolgen in de interne verhouding delegant / gedelegeerde: voor de betaling: onbeschikbaar (zie Deel V) na de betaling: naargelang de causa; regres (maar zonder subrogatie) Gevolgen in valutaverhouding delegataris / delegant voor de betaling: schuldvordering delegataris opgeschort / onbeschikbaar Na betaling: wat in geval van afwezigheid van schuld ? Gedelegeerd heeft regres op opdrachtgever, opdrachtgever condictio indebiti op begunstigde