Rechten van schuldeisers bij faillissement Matthias E. Storme Instituut voor Handels- en Insolventierecht KU Leuven

Overzicht Behandelde onderwerpen Gevolgen faillissement voor alle schuldeisers Welke rechten (activa) oefent de curator uit ? Rechten van schuldeisers met zakelijk (zekerheids)recht Schuldvorderingen op de boedel (boedelschulden) Lopende overeenkomsten Schuldvorderingen in de boedel

Gevolgen faillissement voor alle schuldeisers Samenloop en fixatie: begrip en concrete gevolgen (vlg. slide) Bijkomend gevolg failissement: opeisbaarheid schuldvorderingen (“verval van tijdsbepaling”) Gevolg op bedingen die bij faillissement in werking treden: in beginsel geldig. Bv. Ontbindende voorwaarde. Zakelijke werking beperkt w.b. goederen in bezit van of op naam van gefailleerde (infra)

Gevolgen faillissement voor alle schuldeisers Samenloop en fixatie: begrip Collectief beslag > gelijktijdige realisatie (verzakelijking) door schuldeisers > collectief pandrecht op aangetroffen activa waarbij aandeel van elke schuldvordering in abstracto gefixeerd is Gelijktijdig aantreden > gelijke rang behoudens 1° eerder zakelijk recht of 2° wettige reden van voorrang

Gevolgen faillissement voor alle schuldeisers Samenloop en fixatie: concrete gevolgen: Ontstaan van een boedel met activa en eigen passiva ( boedelschulden v. schulden in de boedel) Fixatie = verworven recht van elke schuldeiser jegens de andere Uitsluiting individuele executiemaatregelen voor schuldeisers in de boedel Nieuwe schulden komen niet op in de boedel Loop interest geschorst (achtergesteld) Van rechtswege bewarend effect op rechten schuldeisers Veralgemeende zakelijke subrogatie Belet werking van latere vervulling voorwaarde niet Regel van dwingend recht, geen openbare orde

Welke rechten oefent de curator uit ? Uitgangspunt: schuldeisers in de schoenen van de schuldenaar: gebonden aan zakelijk werkende rechten, modaliteiten van verkrijging, kwalitatieve verplichtingen, enz. Geen gebondenheid aan geveinsde rechten van derden (1321 BW). Quid zakenrechtelijke simulatie (naamlening). Geen gebondenheid aan lopende executiemaatregelen (beslagen …) Uitbreiding actief krachtens schijnleer ? Zie infra Uitbreiding actief met huwgemeenschap (96 FaillW) Actief onaangetast door latere beschikkingen gefailleerde (gesanctioneerd door de nietigheid van art. 16 FaillW)

Welke rechten oefent de curator uit ? Uitbreiding actief door aanvechting bedrieglijke of abnormale handelingen: gaat steeds om rechtshandeling gefailleerde. Zwarte lijst van art. 17 FaillW, i.h.b. 17,3° - vestiging nieuwe zekerheden voor bestaande schulden. Zélfs verplichte vestiging (hypothecaire volmacht e.d.). Uitz: WFZ, wisselpand. Nieuw recht: pand geen zakelijke overeenkomst meer Vereenvoudigde pauliana van art. 18 FaillW (uitz. in WFZ) Art. 19 FaillW Actio pauliana; bij faillissement ook zonder anterioriteit aangevochten handeling t.o.v. schuld; verhaalsbenadeling; bedrog gefailleerde; medeplichtigheid of kosteloze verkrijging wederpartij.

Welke rechten oefent de curator uit ? Uitbreiding actief door aanvechting bedrieglijke of abnormale rechtshandelingen – gevolgen Niet-tegenwerpelijkheid aangevochten rechtshandeling; verhaal mogelijk met voorrang op schuldeisers wederpartij Titel verkrijger niet-tegenwerpelijk > verkrijger evenmin beschikkingsbevoegd > derde verkrijgt van onbevoegde, behoudens regels van derdenbescherming Indien teruggave in natura onmogelijk: schadevergoeding ex 1382; bij begiftigde te goeder trouw enkel ongegronde verrijking

Welke rechten oefent de curator uit ? Uitbreiding actief met toekomstige goederen Uitbreiding actief met “boedelvorderingen” tot vergoeding van het collectief nadeel dat schuldeisers lijden door fout van derde Vb. schijn gewekt van aanwezig actief of afwezig passief (Cass 24 oktober 2002, 29 oktober 2004). Hoe ruim ? Soms specifieke wetsbepaling (oprichtersaansprakelijkheid bv.) Bij VOF en CVOA: curator bundelt ook de rechten van de schuldeisers jegens vennoten (Cass. 6 dec. 2012) NB. Mogelijke aansprakelijkheidsvordering van de boedel jegens curator zelf.

Schuldeisers met zakelijk (zekerheids)recht algemeen Rechten van schuldeisers met zakelijk (zekerheids)recht Is er een zakelijk recht ontstaan voor de samenloop ? - goed bestaand voor samenloop - specialiteitsbeginsel en nuances - numerus clausus, i.h.b. w.b. fiducaire eigendom Is het niet tenietgegaan voor samenloop ? Natrekking, vermenging of zaaksvorming (Na samenloop niet relevant) Zoja, roept schuldeiser zakelijke subrogatie in ?

Schuldeisers met zakelijk (zekerheids)recht algemeen Conflicten tussen zakelijke rechten oplossen Eerste stap: anterioriteit bepalen Bijzondere positie van voorbehouden zekerheden ! (wordt bevestigd in wetsontwerp als “supervoorrang”) Tweede stap: derdenbescherming (2279 BW, 1690 BW, …) Bijzondere regels: overspringen in rang voor: Voorrecht kosten behoud van 20,4° HypW (jongste eerst) Inherente voorrangsrechten bij schuldvorderingen (infra)

Schuldeisers-eigenaars Volwaardige eigendom v. zekerheidsrechten 0° Niet: eigendomsvoorbehoud (infra), is accessoir 1° Goederen in detentie: huur & leasing, consignatie, loonfabricage 2° Eigendom teruggekregen door retroactieve ontbinding Ontbinding al dan niet “ingegaan” voor samenloop 3° Quid goederen vervreemd maar nog in ‘bezit’ gefailleerde Onroerende vervreemding niet overgeschreven ? Roerende zaak niet geleverd ? Cessie niet meegedeeld ?

Zakelijke zekerheden Inleiding: afzonderlijke rangregeling per onderpand v. rang in algemene boedel. Elk zakelijk recht (niet: algemeen voorrecht) verschaft “afzonderingsrecht” Vereisten voor ontstaan of tegenwerpelijkheid zakelijk zekerheidsrecht: Onroerend goed: voorbehouden rechten met publiciteit; gevestigde met publiciteit; stille rechten Roerende zaken: retentierecht vervreemder, buitenbezitstelling; registerpand; stille zekerheden door voorbehoud; andere stille Schuldvorderingen: door voorbehoud; pandrechten; rechtstreekse vorderingen e.a.; schuldvergelijking na samenloop; conventionele schuldvergelijking

Zakelijke zekerheden Uitwerking “afzonderingsrecht”: Voorwerp afzonderlijke regeling Beperkt tot bezwaard goed en bezwaarde deel (dekking) Inbegrepen vruchten goed (bv. interest opgebracht) Géén bijdrage in kosten algemene boedel Wel kosten van de bijzondere boedel, inb. kosten behoud Die wel de omvang dekking (plafond) niet aantasten Enkel voor de door dat recht verzekerde schuldvordering (accessoriteit) > vraag of dit conventioneel kan bepaald worden dan wel wettelijk beperkt is

Zakelijke zekerheden Omvang van de verzekerde schuldvordering Voorrecht roerende verkoper en eigendomsvoorbehoud: wettelijk beperkt; geen horizontale uitbreiding Zekerheden op roerende zaken gegrond op bezit: conventioneel uitbreidbaar. Ook voor retentierecht (= pandrecht). Indien niets overeengekomen: enkel debitum cum re iunctum Zekerheden op roerende zaak zonder buitenbezitstelling: meestal wettelijk omschreven Kosten behoud roerende zaak: behoud, niet rendement Pand op schuldvorderingen: conventioneel bepaalbaar R.V. onderaannemer v. voorrecht onderaannemer Schuldvergelijking Niet verzekerd saldo schuldvordering: gewoon in de boedel

Zakelijke zekerheden Verschaft zakelijke zekerheid executierecht na faillissement (separatistenpositie) ? Algemene regel: separatist, maar opschorting (26 III en 100 II FW) Bijzondere regels eerste hypotheek onroerend goed (100 FaillW) Revindicatierecht verkoper onder eigendomsvoorbehoud, behoudens lossingsrecht curator Behoud retentierecht pandhouder en retentor Executierecht verhuurder Executierecht zekerheden financiële active (WFZ) Behoud sommige rechtstreekse vorderingen (LVO, rechten fiscus en RSZ), bij andere enkele indien kennisgeving voor samenloop gebeurde (onderaannemer, hoofdverhuurder) Behoud recht uitoefenen schuldvergelijking

Boedelschulden Schuldvorderingen op de boedel (boedelschulden) “Buiten de boedel”: geen aangifteplicht; voorrang op schulden in de boedel; behoud individueel executierecht Vereisten: aangegaan of opgelopen omwille van de bewaring, het beheer, de tegeldemaking of de vereffening van de boedel wettelijk opgesomd: boedelredding, uitwinning, begrafeniskosten Andere: temporeel vereiste + functioneel vereiste Temporeel: betrekking hebben op periode na samenloop (bij belastingen: peildatum) Functioneel: aangegaan OF opgelopen wegens nalaten Kosten eerdere procedure: art. 37 WCO.

Lopende overeenkomsten Lot van “lopende overeenkomsten” Beëindigd zijn: Beëindigd door faillissementsvonnis; Geldig beëindigd door de wederpartij (ontbinding, ontbindende voorwaarde, wettelijke opzegmogelijkheid 32 LVO); Beëindigd bij wederzijds akkoord. Curator: art. 46 geeft enkel een "recht" om niet na te komen, in beginsel géén verbrekingsrecht

Lopende overeenkomsten Recht van de Curator: Geen plicht tot nakoming, in die zin een "recht" om niet na te komen Mogelijkheid tot voortzetting, dan boedelschuld ! In beginsel géén verbrekingsrecht. Rechten wederpartij bij niet gestanddoening: Behoud zakelijke rechten, intellectuele rechten Behoud forum- en arbitragebedingen Behoud wilsrechten (ontbinding, netting uitvoeren, opschortingsrecht, keuzerecht…). Ook retentierecht huurder. Geen recht verbintenis tot geven of doen af te dwingen. Schadevergoeding is slechts schuldvordering in de boedel Uitzonderlijk verbrekingsrecht. Maar: boedelschuld (?)

Schuldvorderingen in de boedel Algemeen: aangifteplicht, geen executierecht Komen na schuldvorderingen op de boedel (boedelschulden) Rang: algemene voorrechten, chirografaire, achtergestelde, saldo Achtergesteld zijn: conventionele achterstelling interest na datum faillietverklaring dwangsommen enkele bijzondere wetsbepalingen (bv. uitgesteld loon) nieuwe nettoschulden na faillissement die geen boedelschulden zijn Bevoegdheid curator na sluiting: Cass. 13 oktober 2011