Ouderen als actieve bouwers aan beleid Prof. Dr. D. Verté Vakgroep Agogische Wetenschappen

Probleemstelling Ouderen en politieke participatie Invloed ouderen op politieke beleid is gering Beperkte toegang tot rechtstreekse participatie - Politieke vernieuwing = verjonging

Maatschappelijke positie vs maatschappelijke participatie Uitsluiting van deelname (Verté 1996) Bijsterveld (1991) Stereotype benadering van ouderen, gebaseerd op ouderdomsbeelden Bv beslissingen worden over de hoofden genomen Walker (1995) Geen bewuste discriminatie, Wel ten gevolge van het falen van de instellingen om zich aan te passen aan de socio-demografische realiteit

Het pad effenen voor participatie Aankomende ouderen zijn beter opgeleid Dus meer participatie? Bijsterveld 1991 Cf Studies in VS, zal ook hier het politiek engagement en de MS betrokkenheid dalen

Het pad effenen voor participatie Hooghe (2000) Senioren hechten meer belang aan solidariteit, burgerzin en gezamenlijke inzet dan jongeren. Generatie-effect Veel blootgesteld aan mogelijkheden Dus meer mogelijkheden

Het pad effenen voor participatie Empowerment Is een proces van bewustmaking en ontwikkeling van capaciteiten dat leidt tot een grotere participatie en tot een grotere deelname aan de besluitvorming en uitvoering van het beleid (Diels 1999)

Voorwaarden politieke inspraak Beleidsvoerders Open bestuur Knelpunt: men ziet dit vaak als een uitholling van de eigen bevoegdheden 7

Onderzoeksmethode Data uit BAS, Belgian Ageing Studies 60+ Aantal gemeenten > 100 Per gemeente representatieve steekproef (geslacht en leeftijd als stratificatie) Aantal deelnemers = 59977

Politieke participatie Politieke interesse Politieke participatie Feitelijke invloed Seniorenadviesraden

Politieke interesse

Leeftijd

Geslacht

Inkomen

Politieke participatie Politieke interesse Lid politieke partij Feitelijke invloed Seniorenadviesraden

Lidmaatschap

Leeftijd

Geslacht

Opleiding

Inkomen

Politieke participatie Politieke interesse Lid politieke partij Feitelijke invloed Seniorenadviesraden

Politieke participatie Politieke interesse Lid politieke partij Feitelijke invloed Seniorenadviesraden

Seniorenadviesraden Resultaten uit (De Witte & Verté, 2002) Voorzitters: hoge leeftijd, vnl mannen, bezige bijen Leden: Instroom hoger geschoolden Eerst min 10j lid seniorenvereniging Gebrekkige doorstroming naar de top Cohesiegevoel voor “goede zaak” Weinig adviesverlening

Overzicht 1. Achtergrond Belgian Ageing Studies 2. Methodologie BAS 3. Enkele resultaten 4. Ouderenbeleid = lokaal verhaal 5. Conclusie

Belgian Ageing Studies Achtergrond Belgian Ageing Studies

1. Achtergrond België = 10e oudste land ter wereld België Vlaams Gewest Brussels H. Gewest Waals Gewest Totaal 60-plus 22,99% 24,11% 18,44% 22,41% Totaal 80-plus 4,92%  4,98% 4,58%

1. Achtergrond België 1990 2010 Mannen 100+ 109 186 Vrouwen 100+ 437   België 1990 2010 Mannen 100+ 109 186 Vrouwen 100+ 437 1373 Totaal 100+ 546 1559

1. Achtergrond

1. Achtergrond

1. Achtergrond

1. Achtergrond Belang van buurt en nabijheid bij ouder worden Paradox van buurtparticipatie Ouderen spenderen veel tijd in de buurt Ouderen zijn één van de eerste groepen die genegeerd worden wanneer het gaat over beslissingen, inspraak en participatie in de ‘constructie’ van de buurt Versterken van empowerment Ouderen erkennen als actoren in sociale verandering Ouderen betrekken in de praktijk, in het werkveld, in beleid, in onderzoek Vooral belangrijk op lokaal niveau

2. Participatiedecreet Vlaams decreet 2004 ‘De stimulering van een inclusief Vlaams ouderenbeleid en beleidsparticipatie van ouderen’ Een beleid dat ouderen en hun positie in de toekomstige Vlaamse samenleving wil vatten Inclusief ouderenbeleid: Beleid dat in al zijn aspecten en samenhang aan de algemene en de specifieke behoeften van ouderen beantwoordt en de competenties van ouderen inschakelt

2. Participatiedecreet Doel Toegang van elke oudere tot de economische, sociale en culturele rechten te waarborgen Discriminatie en sociale uitsluiting op basis van leeftijd te voorkomen/verminderen Deelname van ouderen aan het uitstippelen, uitwerken en evalueren van dit beleid mogelijk te maken en te versterken.

2. Participatiedecreet Gecoördineerd en samenhangend beleid Nemen van maatregelen in de diverse beleidsdomeinen Coördinatie tussen beleidsdomeinen Overleg en de coördinatie tussen de betrokken actoren Ondersteuning van de participatie van de doelgroep (om dit beleid tot stand te brengen, dit beleid vorm te geven, dit beleid te evalueren)

3. Geschiedenis BAS 2002: ontwikkeling van het decreet Vlaamse gemeenten S.O.S. 2003: ontwikkeling van de studie met een aantal partners Totaalpakket om behoeften van 60+ te meten De bekomen data kunnen helpen bij het opstellen van een ouderenbeleidsplan

3. Geschiedenis BAS 2004 -2005: Pilot-studie in 11 West-Vlaamse gemeenten 2005-2006 Ook andere provincies stappen in het verhaal

4. Doelstellingen onderzoek Behoeften inschatten bij ouderen op lokaal vlak Handvatten aanreiken voor lokaal beleid Aanzet geven tot een ouderenbeleidsplan Evidence based policy Ouderen activeren in functie van de constructie van de lokale samenleving Ondersteuning bieden bij het creëren van Age-friendly steden en gemeenten

5. Partners onderzoek Onderzoek = constante samenwerking tussen: Oudere vrijwilligers Lokale stakeholders Leden van ouderenadviesraden Lokale overheden Provinciale overheden VUB (Agogische Wetenschappen) en Hogent (Vesalius)

Belgian Ageing Studies Methodologie Belgian Ageing Studies

1. Partners VUB Provincie Gemeente Oudere vrijwilligers Wetenschappelijke begeleiding Analyse Provincie Coördinatie veldwerk (onderzoeksbegeleiders) Sociale planning Gemeente Dataverzameling (peers) Input data in software Oudere vrijwilligers

2. Vragenlijst Verschillende thema’s 72 vragen Huisvesting, buurt, mobiliteit Sociale netwerken, eenzaamheid Gezondheid, zorg, vallen Zingeving, ouderdomsbeeld Psychologisch welbevinden, onveiligheidsgevoelens Cultuurparticipatie, verenigingsleven, vrijwilligerswerk Mediagebruik, internet ….

3. Verwachtingen t.o.v. gemeente Steekproeftrekking met vervangadressen Kopieën van de vragenlijsten Blanco enveloppen om de ingevulde vragenlijsten terug te bezorgen Verzekering voor de enquêteurs Legitimatiebewijs enquêteurs

3. Verwachtingen t.o.v. gemeente Briefwisseling (bv uitnodiging vergadering) Lokalen en koffie (vergaderingen) Intikken data via meegeleverde software Presentatie van de resultaten aan de participerende enquêteurs en organisaties, eventueel ook aan de gemeenteraad, pers en publiek

4. Peer-research Methodiek gaat uit van het principe: Onderzoek voor en door ouderen

4. Peer-research Dataverzamelingsmethode: Peer-onderzoek Komt voor in onderzoekstradities: Participatief onderzoek Doelgroep zijn niet louter de respondenten, maar zijn mee onderzoeker Co-researchers Actie onderzoek Niet zozeer de ontwikkeling van kennis/theorie staat centraal De verandering van bestaande praktijken is het doel Overlappingen zijn steeds mogelijk Peer onderzoek Nadruk op leeftijdsgenoten (of ‘soort’genoten) als co-researchers Onderzoek als tool voor empowerment

4. Peer-research Dataverzamelingsmethode: Peer-research Ouderen betrekken in elke stap van het onderzoek Co-design van de vragenlijst Dataverzameling Evaluatie Vertaling naar beleid Oudere vrijwilligers gaan langs bij de oudere respondenten en nodigen hen uit om deel te nemen aan het onderzoek ‘postbode’ Hulp aanbieden als het nodig is/ indien wenselijk

4. Peer-research Voordelen Creëert gevoel van eigenaarschap Bottom-up approach: Stimuleert politieke participatie en betrokkenheid van de doelgroep Verhoogt de visibiliteit van het onderzoek en ouderen Peers ontwikkelen nieuwe skills, kennis, … Training Praktijkervaring Hogere responsgraad Tussen 65% en 85% in elke gemeente Kwalitatief beter ingevulde vragenlijsten

4. Peer-research Tijdsintenstief Valkuilen Tijdsintenstief Peers hebben ook eigen ervaringen, eigen verhalen, … Emotionele ondersteuning Werken met vrijwilligers Vrijwillig is niet vrijblijvend

5. Steekproef Wie is er bevraagd? Thuiswonende 60plussers Proportioneel gestratificeerde steekproef in elke gemeente De verhoudingen binnen de bevolking worden behouden in de steekproef 3 leeftijdsklassen - Gender 60-69 mannen en vrouwen 70-79 mannen en vrouwen 80+ mannen en vrouwen

5. Steekproef Wie is er bevraagd? Steekproef wordt getrokken door de gemeente 3 steekproeven (2 reserven) VUB: wetenschappelijke ‘check’

6. Anno 2012? Vlaanderen: 158 gemeenten Brussel Wallonië > 70.000 oudere respondenten > 7.000 oudere vrijwilligers Brussel Wallonië Nederland: 5 gemeenten Italië: 1 gemeente

7. In de praktijk Onderzoeksfase De enquêteur gaat op eigen tempo de vragenlijsten verspreiden en terug ophalen Via vastgelegde methodiek De enquêteur biedt eventueel hulp bij het invullen van de vragenlijsten Na een maand evaluatiefase Hoe verloopt het onderzoek Problemen (onderzoek/enquêteur) Vervangadressen

8. Wat na de BAS? Resultaten Evidence based policy Benchmarking: Resultaten kunnen gesitueerd worden t.o.v. Regionale en Vlaamse cijfers Cijfers per gemeente worden bediscussieerd in een aantal werkgroepen. Professionals Beleidsmakers Ouderen Ontwikkelen van lokale actieplannen (ouderenbeleidsplannen, lokaal sociaal beleidsplan)

8. Wat na de BAS? Betrekken van ouderen in onderzoek, beleidsplanning, gemeenschapsvorming Realiseren van social change in de lokaliteit Ouderen betrekken van A tot Z: empowerment Proces model van rekruteren, engageren, motiveren van oudere vrijwilligers Continue samenwerking tussen de verschillende partners

8. Wat na de BAS? Gigantische dataset: mogelijkheid tot verscheidene analyses Voor thesissen Voor doctoraten Voor wetenschappelijke publicaties e.g. “Social Capital and Feelings of Unsafety in Later Life: A Study on the Influence of Social Ties, Place Attachment and Civic Participation on Perceived Safety in Belgium” e.g. “Social participation among older adults living in mediumsized cities in Belgium: the role of neighbourhood perceptions” Op zoek naar thematische samenwerkingen

8. Wat na de BAS? Trendonderzoek Aanvullend kwalitatief onderzoek Brugge, Gent, Genk, … Na 5 à 6 jaar een follow-up onderzoek Wat is er veranderd? Evolutie in kaart brengen? Aanvullend kwalitatief onderzoek Baserend op kwantitatieve cijfers Purposeful selection Selectie gemeenten Vb: 2 gemeenten met de hoogste OG en 2 gemeenten met de laagste Extra aanvullend diepte-onderzoek naar context

Schaakmat of aan zet Ouderenmonitor: Actuele leefsituatie

Visie op ouderen Ouderen schaakmat? Ouderen als inactief Op hun persoonlijke rust gesteld Enkel gericht op hun familie Geen interesse in politiek en beleid Ouderen als passieve burgers Consumenten

Visie op ouderen Ouderen aan zet? Actieve participatie van senioren bij onderzoek en beleidsontwikkeling Verhogen van kennis en betrokkenheid van senioren en beleidsvoerders Lokaal ouderenbeleid planmatig organiseren

Discussie: hoe? - Beeldvorming - Actieve versus passieve participatie - lokaal inzetten - concreet en thematisch werken - niet te hoog inzetten - projectwerking

Discussie: hoe? Seniorenraden: - advies en aansturing acties, geen socio- culturele activiteiten - gericht op actieve participatie - alle actoren betrekken - van praten naar doen - lokale netwerken versterken

Discussie: hoe? Beleidsvoerders -samenleving: Volwaardige burgers - ouderen als partners zien - bereid zijn samen te werken - bereid zijn ouderen in te zetten