Sociale & gezondheidspsychologie Persoonlijkheid Docent: drs. Caroline Heijmans

Programma Relatie tussen thuisles en deze les Theorie (pp) over persoonlijkheid Opdracht persoonlijkheid en gezondheid ‘Piramide van Maslow’ (uitwerking opdracht in tweetallen) ‘Cultuur & Gezondheid’ (presentaties in subgroep) Evaluatie van de les (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheid Latijn ‘Persona’ (masker) uiterlijk gedrag/ dat wat de omgeving van iemand ziet het unieke en stabiele patroon van psychologische en gedragskenmerken waardoor de ene mens zich van de andere onderscheidt gevormd door gecombineerde krachten van biologische, situationele en psychische processen die alle in een context van sociaal-culturele en ontwikkelingsfactoren zijn ingebed (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Impliciete persoonlijkheidstheorieën Populair taalgebruik: Einzelgänger Gezelligheidsdier Excentriek Etc. inzicht in onszelf? gebaseerd op impliciete persoonlijkheidstheorieën en eigen levensverhalen (door cultuur beïnvloed) Maar: ook cues in de situatie kunnen gedrag op korte termijn beïnvloeden (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheidsleer Psychologie van de individuele verschillen Verschillende theorieën: aangeleerd of aangeboren? (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Verschillende theorieën Wat wil je ontdekken? Snel beeld van huidige persoonlijkheidskenmerken?  temperamenten, trekken of typen Manier om iemand te begrijpen als ontwikkelend en veranderend wezen?  psychodynamische, humanistische of sociaal-cognitieve persoonlijkheidstheorieën Hoe individuen elkaar begrijpen?  impliciete persoonlijkheidstheorieën Overal op de wereld hetzelfde?  crosscultureel onderzoek (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Hoe wordt persoonlijkheid gevormd? standaardinstellingen van uniek patroon van motieven emoties percepties in combinatie met de aangeleerde schema’s collectieve term voor eigenschappen die ons maken tot wie we zijn ingebed in context van cultuur, sociale relaties en ontwikkelingsniveau (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Waardoor wordt de persoonlijkheid gevormd? Biologie Bijv. voordeel van agressie Effecten van nurture 50% genen en 50% omgeving die ons vormt (volgens principes van behavioristische conditionering en cognitief leren) (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Waardoor wordt persoonlijkheid gevormd? (2) nature: karakter en psychische processen mentale filters (kernelementen van de persoonlijkheid) Bijv. dimensie introvert-extravert (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Opgroeien zonder menselijk contact (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

persoonlijkheidstheorieën Beschrijvende peroonlijkheidstheorieën nadruk op de betrekkelijk stabiele persoonlijkheidskenmerken of karaktertrekken Procestheorieën Psychodynamische, Humanistische, Sociaal-cognitieve verklaren de persoonlijkheid in termen van interne persoonlijkheidsprocessen: motivatie perceptie leren en ontwikkeling op basis van bewuste en onbewuste processen Beide nodig voor een volledige verklaring van persoonlijkheid (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

4 temperamenten (Hippocrates) Temperament wordt bepaald door de verhouding tussen de vier humores (lichaamssappen): Hart: sanguïnisch – opgewekt (sterk, warm bloed) Lever: cholerisch – woede (overvloed aan gele gal) Milt: melancholisch – gedeprimeerd (overvloed aan zwarte gal Hersenen: flegmatisch – koel, afstandelijk, traag, weinig emotioneel (overvloed aan slijm) (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Temperament Biologische disposities beïnvloeden onze basale persoonlijkheid verhouding van chemische stoffen in de hersenen (neurotransmitters) waarschijnlijk in genen vastgelegd temperament lijkt stabiel (bijv. als baby responsief en prikkelbaar -> later verlegen/introvert) Maar: erfelijkheid en omgeving beïnvloeden elkaar; doordat in eerste instantie aangeboren eigenschappen in de loop der jaren worden versterkt of verzwakt. (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Traits/trekken stabiele persoonlijkheidskenmerken bevinden zich in het individu vormen in verschillende omstandigheden de leidraad voor gedachten en handelingen product van verborgen processen manier waarop onze motieven, emoties en cognities gewoonlijk in gedrag tot uiting komen (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Karaktertrekken Meerdimensionale structuur Basis: temperament Invloed: psychologische processen in de persoon (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Big 5 - OCEAN Openess to experience Contiousness Extraversion Agreeableness Neuroticism Ideaal: gemiddelde scores Test: Neo Personality Inventory (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

3 procestheorieën 1. Psychodynamische aandacht op motieven vanuit het onderbewuste, en op blijvende invloed van ervaringen uit de vroegste jeugd op onze geestelijke gezondheid 2. Humanistische accent op het bewuste en de huidige subjectieve realiteit op onze overtuigingen en de manier waarop we onszelf zien in relatie tot anderen 3. Sociaal-cognitieve Onze persoonlijkheid is beïnvloed door leren, perceptie en sociale interactie (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

3 procestheorieën Psychodynamische persoonlijkheidstheorie aandacht op motieven vanuit het onderbewuste, en op blijvende invloed van ervaringen uit de vroegste jeugd op onze geestelijke gezondheid Humanistische accent op het bewuste en de huidige subjectieve realiteit op onze overtuigingen en de manier waarop we onszelf zien in relatie tot anderen Sociaal-cognitieve Onze persoonlijkheid is beïnvloed door leren, perceptie en sociale interactie (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Freud (1856-1939) Grondlegger van de psychoanalyse “Onbewuste is bron van alle impulsen, drijfveren en conflicten in de persoonlijkheidsontwikkeling van een mens” Angsten, fobieën en depressies verklaard uit het onderbewuste Onbewuste motiveert ook gezonde mensen tot handelen Drijfveren: Eros en Thanatos (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheidstheorie Psychoseksuele ontwikkelingsstadia Fixatie Theorie van de persoonlijkheid = ideeën over drijfveren + ontwikkelingsstadia (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Id, superego, ego, afweermechanismen Volgens theorie voortdurende strijd tussen id en superego, met ego als bemiddelende rol Ego heeft arsenaal aan afweermechanismen, waarmee het de conflicten tussen de impulsen van het id en de eisen van het superego kan oplossen: Verdringing Projectie Ontkenning Rationalisatie Regressie Sublimatie etc. (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Kritiek op Freud niet op duidelijke, operationele wijze geformuleerd -> groot deel van theorieën kan niet wetenschappelijk worden getoetst. Verklaring voor verleden (retrospectief), geen voorspelling voor toekomst Wel aandacht voor vrouwen maar weergave van vrouwbeeld in zijn tijd Onbewuste geest minder slim dan Freud meende onbewuste reageert reflexmatig, soms op basis van geconditioneerde responsen (ondersteund door neurowetenschappelijk onderzoek naar emoties) (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Neo-Freudianen Jung collectieve onderbewuste (archetypen) Persoonlijkheid bestaat uit bepaalde voorkeuren bij tegenstellingen (introvert <-> extravert) Erikson en Adler Meer nadruk op sociale variabelen Persoonlijkheid kan zich gedurende het gehele leven ontwikkelen (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Humanistische theorieën nadruk op menselijk potentieel en geestelijke gezondheid persoonlijkheid gedreven door behoefte zich aan te passen, te leren, te groeien en uit te blinken centraal onderdeel: positieve motivatie liefde achting Zelfactualisatie Psychische stoornis veroorzaakt door ongezonde situatie; niet door ongezonde individuen (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Maslow zelfactualiserende persoonlijkheden behoeften in hiërarchie (piramide) onvervulde behoefte (deficiëntie), bijv. aan liefde leidt tot onevenwichtigheid (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Carl Rogers Volledig functionerende persoon Zelfbeeld is positief + in overeenstemming met de realiteit Belang van percepties en gevoelens Fenomenale veld Maakt deel uit van onze persoonlijkheid als een soort filter van onze ervaringen Bevat interpretaties van zowel de externe als de interne wereld Bevat het ‘zelf’, de humanistische versie van het freudiaanse ego (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Carl Rogers (2) voorwaardelijke versus onvoorwaardelijke relaties kritiek: te vaag : Wat wordt precies bedoeld met zelfactualisatie (aangeboren neiging of cultuurbepaald?) te weinig aandacht voor omgevingsfactoren niet wetenschappelijk toetsbaar (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Positieve psychologie Dezelfde doelen als Humanistische collega’s, maar meer aandacht voor wetenschappelijke grondslag van theorieën. Seligman ‘Learned helplessness’ Csikszentmihalyi ‘flow’ (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Sociaal-cognitieve theorieën (Bandura) Nadruk op sociaal leren (rolmodellen) Verwachtingen over de wijze waarop onze handelingen ons beloningen of straffen zouden kunnen opleveren Verwachtingen niet afkomstig van directe ervaring maar door waar te nemen wat er met anderen gebeurt  indirect leren (d.w.z. via anderen) (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Persoonlijkheid aangeleerd of meer? Volgens Bandura is persoonlijkheid een verzameling van aangeleerde gedragspatronen Maar persoonlijkheid is meer -> Inzicht in de gehele mens betekent inzicht in de voortdurende interactie tussen gedrag, cognitie en omgeving (=reciproque determinisme) Bandura is ook de man van ‘self-efficacy’ (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

De persoon in een sociaal systeem Family Systems Theory (Systeemtheorie, Familieopstellingen) analyse van het gehele gezin persoonlijkheid wordt gevormd door de manieren waarop mensen met elkaar omgaan (eerst in gezin, later met leeftijdgenoten) gericht op interactie, manier waarop gezinsleden/leeftijdgenootjes elkaar beïnvloeden (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

De persoon in een sociaal systeem(2) Invloed van cultuur Crosscultureel onderzoek (bijv. individualisme vs collectivisme) Invloed van sekse Mannen en vrouwen beoordelen zelfde situatie anders en geven blijk van verschillende voorkeuren (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl

Fundamentele attributiefout Gedrag vertalen naar karaktertrekken zonder rekening te houden met de situatie (c) drs. Caroline Heijmans | www.ator-opleidingen.nl | info@ator-opleidingen.nl