Diagnostiek van gedrags- en emotionele problemen in de schoolcontext Hans Grietens Centrum voor Gezins- en Orthopedagogiek Katholieke Universiteit Leuven

Gedrags- en emotionele problemen – een omschrijving “... kinderen die zich zichtbaar ongewoon of abnormaal gedragen en dit afgezien van de ernst, de oorzaak of de context van het gestelde ongewone gedrag” duur, frequentie, intensiteit, omvang betekenis- en interactiecomponent

Rekening houden met Typologie Verspreiding ontwikkelingsperspectief continuümgedachte context informant Typologie internaliseren externaliseren Verspreiding ± 5 à 10% ernstige problemen op bevolkingsniveau toename? tijdig onderkennen en ingrijpen problematisch grote handelingsverlegenheid

Modellen om gedrags- en emotionele problemen te begrijpen en verklaren Ecologische modellen Transactionele modellen Meervoudige risicomodellen

Voorbeeld(I)

Voorbeeld(II)

Voorbeeld(III)

Implicaties voor de diagnostiek breed meerdere informanten meervoudige technieken op een ecologisch valide manier

Een brede start... Probemen inventariseren en taxeren Gedragsvragenlijsten ASEBA-vragenlijsten (CBCL, TRF,...) grondige screening veelheid van problemen cross-informant vergelijking DSM-schalen Strengths and Difficulties Questionnaire (SDQ) minder ‘pathologisch’ korter ook sterke kanten impact Schoolgedrag Beoordelingslijst (SCHOBL-R)

ASEBA-vragenlijsten Gedragsvragenlijsten voor 1,5 tot 18 jaar 120 vragen uit 8 probleemgebieden (bv. agressie, regelovertredend gedrag, sociale problemen, angst/depressie) Gedragsprofiel op welke gebieden zijn er veel/geen problemen? dimensies vs. categorieën mate van opstandig gedrag, angst,... zorgwekkend? Meerdere informanten cross-informant vergelijking moeder-vader ouders-leerkracht kind-ouders ...

Schoolgedrag Beoordelingslijst-Revisie (SCHOBL-R, Bleichrodt e. a Door leerkrachten in te vullen voor 4- tot 11-jarigen 52 bipolaire items over sociaal-emotioneel functioneren in de klas bv.: “praat honderd uit” vs. “zegt geen woord” wat typeert kind meest en in welke mate? Subschalen Extraversie Werkhouding Aangenaam gedrag Emotionele stabiliteit Onderzoek naar equivalentie van scores bij allochtone kinderen

Gesprek leerkracht Klasobservatie Dossier  Is er convergentie? relatie met leerling relatie gedrag-leren, gedrag-welbevinden veranderingen in gedrag kind opvallende gedragingen kind ervaring en persoon leerkracht Klasobservatie leer- en werkhouding instructie relaties met andere kinderen relatie met leerkracht Dossier  Is er convergentie?

Op basis hiervan... (Nieuwe) hypothesen genereren onderkennend classificerend verklarend Eerste indicaties voor handelingsgerichte adviezen, bv. problemen beperkt tot schoolcontext? kindprobleem? zijn problemen reactief? welke verklarende of instandhoudende factoren zijn veranderbaar? welke niet?  Meer gerichte diagnostiek

Hypothesen verfijnen en toetsen Via (gedrags)vragenlijsten, observatie, gesprek Over het gedrag zelf vragenlijsten rond specifieke symptomen, problemen (ADHD, depressie, angst,...) Depressievragenlijst Scared-NL ADHD-Rating scale Semi-gestructureerde klinische interviews, bv. Child Assessment Schedule Semigestructureerd Klinisch Interview voor Kinderen en Adolescenten Over de interacties op school sociometrische analyse van relaties tussen leerlingen (cf. Orobio de Castro e.a.) relatie leerkracht-leerling (cf. Buyse e.a.)

Over het gezin (Colpin e.a.) de relaties gezinsproblemen (bv. Vragenlijst Gezinsproblemen) gezinsklimaat (bv. Gezinsklimaatschaal) gezinsfunctioneren (bv. Gezinsdimensieschaal) de opvoeding opvoedingsstress (bv. Nijmeegse Ouderlijke Stressindex) opvoedingsbeleving en –attributies (bv. Nijmeegse Vragenlijst voor de Opvoedingssituatie) opvoedingsgedrag (bv. Schaal Ouderlijk Gedrag; Ouder-Kind Interactie Vragenlijst) thuisobservatie? sociale steunbronnen van het gezin

Dit leidt tot... Een integratief beeld met voldoende aandacht voor risico- én protectieve factoren interactieve component ecologische inbedding Passende indicaties en realistische handelingsgerichte adviezen (m.i.v. verwijzing, indien nodig) Bouwstenen van handelingsplan

Enkele conclusies Diagnostiek van GP en EP is complex Begin breed en verfijn (trechtermodel) Steun nooit op één informant of techniek Neem voldoende tijd en werk in team Verwijs tijdig