Leren kijken naar de eigen onderwijspraktijk Methodieken voortkomend uit recent praktijkgericht onderzoek Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008 Yvonne Leeman Wim Wardekker Lectoraat de Pedagogische opdracht Windesheim Dolly van Eerde, Henriëtte de Bruijn, Maaike Hajer Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School Hogeschool Utrecht Dorian de Haan Lectoraat Ontwikkelingsgericht Onderwijs INHOLLAND Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Functie en werkwijze van lectoraten 4-4-2017 Functie en werkwijze van lectoraten ONDERZOEK WETENSCHAPPE-LIJKE KENNIS WERKVELD: - praktijkkennis - vragen Functie lectoraten\Mijn lectoraat; focus leerzame interactie in een KS, pedagogisch-(vak-)didactische benadering. Meegroeien en zoeken met het werkveld. Wie me kent zal mijn naam mogelijk asocieren met taalgericht vakonderwijs. Dat is inderdaad een van de speerpunten van ons werk: hoe kun je vakonderwijs op hoog niveau blijven geven in een talig heterogene klas? Dat lukt niet alleen door gedegen taalonderwijs te verzorgen, met veel aandacht voor schoolse taalvaardigheden. Ook zijn er vele –vaak onbenutte – mogelijkheden binnen vakken. Daar zoeken we naar: wat kan een docent doen om die taaldidactiek te benutten,… Maar tegelijk verandert er natuurlijk het e.e.a. in het werkveld: o.a. Didactische en pedagogische winden, waardoor onderwijs veelal minder vak- en roostertgebonden is. Daardoor worden er nieuwe vaardigheden van leerlingen verlangd: veel presenteren, zelfstandig op zoek gaan naar bronnen. Minder sturingsmogelijkheid voor docenten via klassikale momnenten. Meer afhankelijk van moment-contacten? OPLEIDINGEN Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008 Opzet symposium Deel 1: Leren kijken naar taalaspecten van vakdidactiek – H. de Bruijn, D. van Eerde Leren kijken naar/ denken over de pedagogische kwaliteit – W. Wardekker, Y. Leeman Inventarisatie vragen o.l.v. D. de Haan wat - hoe - condities Deel 2: Pedagogisch-didactische benadering – Open Ogen M. Hajer Workshopdeel – observatie vid Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Open Ogen Leerzame interactie in een Kleurrijke Klas 4-4-2017 Open Ogen Leerzame interactie in een Kleurrijke Klas Maaike Hajer VELON-congres Veldhoven, 1 april 2008 Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Functie en werkwijze van lectoraten 4-4-2017 Functie en werkwijze van lectoraten ONDERZOEK WETENSCHAPPE-LIJKE KENNIS WERKVELD: - praktijkkennis - vragen Functie lectoraten\Mijn lectoraat; focus leerzame interactie in een KS, pedagogisch-(vak-)didactische benadering. Meegroeien en zoeken met het werkveld. Wie me kent zal mijn naam mogelijk asocieren met taalgericht vakonderwijs. Dat is inderdaad een van de speerpunten van ons werk: hoe kun je vakonderwijs op hoog niveau blijven geven in een talig heterogene klas? Dat lukt niet alleen door gedegen taalonderwijs te verzorgen, met veel aandacht voor schoolse taalvaardigheden. Ook zijn er vele –vaak onbenutte – mogelijkheden binnen vakken. Daar zoeken we naar: wat kan een docent doen om die taaldidactiek te benutten,… Maar tegelijk verandert er natuurlijk het e.e.a. in het werkveld: o.a. Didactische en pedagogische winden, waardoor onderwijs veelal minder vak- en roostertgebonden is. Daardoor worden er nieuwe vaardigheden van leerlingen verlangd: veel presenteren, zelfstandig op zoek gaan naar bronnen. Minder sturingsmogelijkheid voor docenten via klassikale momnenten. Meer afhankelijk van moment-contacten? OPLEIDINGEN Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008 4-4-2017 Werkwijze Schets opzet lectoraatswerk: hart ligt in de klas, kwalitatief onderzoek met oog voor handelen van leraren en oor voor hun verhaal erbij, ofwel voor docentgedrag en docentcognities. Daarover hebben we van alles geschreven en gepresenteerd, het zal je niet ontgaan zijn (?!) Twee invalshoeken: pedagogische relatie en taalgerichte vakdidactiek in alle vak- en vormingsgebieden. Daarbij merkten we echter dat die niet te scheiden zijn. Je ziet bijvoorbeeld op deze videofilmpjes hoe sterk het contact verandert van Simone met haar moeizaam rekenende kinderen als ze meer open vragen stelt en haar klas anders organiseert. Maar scholen pakken vragen in de pedagogische sfeer en de didactische sfeer apart aan. Heb je een kleine woordenschat? GEef meer woordenschatlessen. ZIjn er lastige zaken in het pedagogisch klimaat? Zet er een project veilige school op. Wij wilden juist die samenhang laten zien in de dagelijkse lespraktijk en een brede basisvisie bevorderen.. Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Uitdagingen in een kleurrijke groep 4-4-2017 Uitdagingen in een kleurrijke groep Zelfstandig laten werken uit lastige schoolboeken Omgaan met moeizamer formuleren in gesprekken en groepswerk Idem bij schrijven Contacten met en tussen kinderen goed houden in klas en school Onderwijs aanpassen aan (verwachtingen van) leerlingen? Alom: visie op actieve leerlingen, die zelf kennis maakt en niet alleen leert door te lezen en luisteren. Dus: organiseer activiteiten, laat hen zelf formuleren. Maar voor tweede-taalleerders is dat een hele klus, waar steun bij nodig is. Onderling zijn kinderen ongeduldig, ze willen niet geremd worden door moeizamer formulerende klasgenoten, wat spanning op groepswerk kan zetten. Dan maar niet meer doen? Dan maar de lat wat minder hoog leggen en minder laten rpaten en schrijven? Sneller formuleringen accepteren ? Wie denkt: ik zal het allemaal zelf maar extra duidelijk gaan uitleggen, zodat leerlingen minder afhankelijk zijn van dat lastige boek, kan ‘terugvallen’op frontaal lesgeven, waar kinderen dan weer moeilijker concentratie voor kunnen opbrengen. Misschien past dat zelfs wel beter bij de cultuur van sommige groepen, zo wordt wel geopperd. Maar vergroot dat weer niet de tweedeling in het onderwijs? Dat soort dilemma’s zijn ons veel genoemd. Als je kijkt wat er op KS aan professionalisering en begeleiding wordt opgezet, dan zie je die pedagogische vragen vaak losgekoppeld worden van didactische vragen. Er zijn projecten veilige school, …. Toelichten. We hebben in het boek juist die verbanden willen benadrukken: want hoe je contact is, bepaalt hoe je didactisch te werk kunt gaan en andersom. Ik wil dat graag toelichten aan de hand van een lesfragment uit een brugklas vmbo-t. Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008 Interpersoonlijke competenties: Wubbels, den Brok, Veldman, & van Tartwijk, 2006 den Brok, Wubbels, Veldman, & van Tartwijk, 2005 Hijlkema, 2006 Competenties mbt taalgericht vakonderwijs/ vakdidactisch o.a. Swank, 2005 Van Eerde & Hajer, 2005, 2006 Riteco, 2005, 2007 Haitsma, 2006, Tahitu, 2006 Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008 Studies in Utrecht Schooltype Interventie Voornaamste data Swank 2006 Basisonderwijs groep 7 Rekenen en wereldoriëntatie Via persoonlijke feedback Via inzet experimentele materialen Video-opnames SR-interviews Conceptmaps Tahitu 2006 Basisonderwijs groep 6 en 7 Haitsma 2006 VMBO Administratie en Aardrijkskunde via persoonlijke feedback Van Eerde 2004 VMBO klas 1 Wiskunde Ontwikkelingsonder zoek Inzet experimentele materialen ‘Wisbaak’ Leerlingmateriaal Riteco 2005 Middelbaar Beroeps onderwijs Sector Economie - Riteco/Hofman 2005 MBO sector zorg en welzijn Professionalisering op maat Interviews, vragenlijsten, concept maps Beijer 2005 Hoger Beroeps Onderwjis Vier allochtone studenten Participerende observatie SR-Interviews met docenten en studenten Video-opnames onderwijssituaties Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Verschillende oplossingsstrategieën - op gespannen voet? Meer structuurgericht Hanteer consequent duidelijke regels, voorzie discussiemomenten Schrijf kernbegrippen op het bord; als je teksten leest, even stilstaan bij betekenissen en dan weer verder lezen Meer cultuurgericht Heb oog voor culturele achtergrond in schuld- en schaamtekwesties Activeer en benut verschillende perspectieven op leerstof - Huisbezoeken afleggen is erg leerzaam, dat zou iedereen eigenlijk moeten doen Meer docentgericht Laat steeds zien dat jij de baas bent, wees af en toe autoritair Ik ga weer frontaler voor de klas staan om het proces te begeleiden Meer leerlinggericht Luister eerst naar leerlingen voor je ze corrigeert; herstel relatie na terechtwijzingen Ik denk leg zoveel mogelijk verantwoordelijkheid bij de kinderen Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Oog voor taalontwikkeling Casus: Zure tanden 4-4-2017 Oog voor taalontwikkeling Casus: Zure tanden J. Ja hoe krijg je zure tanden? D. Zure tanden? J. Ja. D. Dat bestaat niet. Wel dat in je mond gewoon zuur suiker wordt omgezet in zuur. Dat is het. J. Ja maar juffrouw D. Wat is zure tanden dan? J. Ik weet niet, uh. Uh, heb je pijn aan je tanden als je iets gaat eten of als je gaat drinken wordt D. O nee, dan ja dan is je tandvle- dan is je tandvlees dus al een beetje terug. Dan komen die halzen open en die zijn heel gevoelig. Dat bedoel je. J. Ja D. Dat is door niet goed poetsen (…) J. Juffrouw als je iets kouds eet of warm dan krijg je een soort raar gevoel. D. Dat kan ook als het eh de halzen vrij zijn. Dan is het pijnlijker. J. Door wat? D. De zenuw wordt eerder geraakt. Kijk hier is het veel dunner. J. Je hebt iets kouds iets warms gegeten danne… D. Je zenuw is dan gevoelig omdat hier het halsje vrij ligt kan die zenuw eerder geraakt worden omdat het hier dunner is dan hier dichter bij de zenuw. Verrijking taalaanbod, aanzet tot beter verhelderen hulpvraag, contact is er kennelijk… Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008 4-4-2017 Boek bestaat uit veel klassensituaties uit het leven gegrepen, in de theorie gezet en vorozien van bservatie- en handelingsadviezen. Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008 4-4-2017 Oog voor contact Uitwerking, hoe kijken naar je contact? Ahv de VIL, maar specificaties voor kleurrijke klassen, o.a. door aandacht voor nonverbale communicatie Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Kijken naar relaties - nonverbaal 4-4-2017 Kijken naar relaties - nonverbaal invloed boven onder stemgebruik gezichtsuitdrukking positie in de klas Lichaamshouding afwisselend hard en zacht/ laag neutraal/ ernstig oogcontact, rondkijken voor de klas, voor iedereen zichtbaar hoofd omhoog en romp rechtop gebroken, zacht onzeker vermijden van oogcontact wisselende plekken, niet voor iedereen zichtbaar gezicht naar beneden en gebogen romp Te gebruiken voor reflectie en intervisie Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Oog voor eigenheid Casus: Heimwee 4-4-2017 Oog voor eigenheid Casus: Heimwee Wie heeft er wel eens heimwee gehad? Hoe voel je je dan? … Disneyland … logeren bij tante … naar Marokko… naar Nederland Is heimwee naar Disneyland hetzelfde als heimwee naar Marokko? Dus heimwee is… Wat kun je ertegen doen? In deze casus zien we hoe naast contact en oog voor taal ook de identiteit / eigenheid van kinderen belangrijk is om een plek te geven. Dat illustreert dus het derde tandwiel. Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008 Dus: Leerzame interactie vraagt oog voor Contact als basis voor inbreng Oog voor eigenheid van leerlingen Taal waarin inbreng gebracht wordt Samen-draaiende tandwielen Ontwikkelingsonderzoek naar leerzame interactie in vakcontexten gaat door Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008 4-4-2017 Dit is de uiteindelijke weergave van de opzet van het boek. Opgehangen aan de competenties uit de wet BIO. Aandacht voor de schoolbrede aanpak waarin die drie tandwielen in beweging worden gehouden Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

(Vernieuwde) aandachtspunten in taalonderwijs binnen alle vakken 4-4-2017 (Vernieuwde) aandachtspunten in taalonderwijs binnen alle vakken Versterk de identiteit als taal-leerder Bespreek hoe zij kijken naar eigen taalvaardigheid en ontwikkelingsmogelijkheden Geef ze aan hoe ze daar actief in kunnen opereren ; bespreek dat 1 op 1 Kenmerken taalgerichtvakonderwijs Context: eigen referentiekaders serieus nemen Interactie rond kernbegrippen organiseren Taalsteun vakspecifiek uitwerken (alleen als er nog tijd blijkt: nieuwe perspectieven/vragen in onderzoek de komende tijd. Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008

Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008 Contactgegevens Maaike Hajer Hogeschool Utrecht Postbus 14007 3508 SB Utrecht Nederland Maaike.hajer@hu.nl of lectoraatmcs@hu.nl www.lectoraatmcs.hu.nl www.taalgerichtvakonderwijs.nl Lectoraat Lesgeven in de Multiculturele School 2008