Ondernemerschap, verantwoordelijkheid en duurzaamheid Studium Generale Unimaas, 20 november 2008

Alles is duurzaam? Duurzame economie Duurzaam ondernemen Duurzame visvangst Duurzame cosmetica Duurzame chemie Duurzaam Onderwijs Duurzaam Hoger Onderwijs Duurzame uitvaarten Duurzaam schoonmaken ….

Duurzaam is ingewikkeld? Grondstoffen Transport Productieprocessen Keten- verantwoordelijkheid Afvalmanagement Cradle to Cradle Biodiversiteit Eco-efficiency Milieu-indicatoren Best in class Triple bottom line Arbeidsomstandigheden Arbeidsvoorwaarden Dictatoriale regimes Life cycle analysis Stakeholder-engagement Klimaat Ecologische voetafdruk Eco-design License to operate …

5 BoVOS-regels 1.Er is echt een groot probleem 2.Als u het niet aanpakt, wie dan wel? 3.Wat levert u nu eigenlijk? 4.Vind uw product of dienst opnieuw uit 5.Doe vervolgens uw huiswerk

Biodiversiteit ecosystemen

Temperate Grasslands & Woodlands Temperate Broadleaf Forest Tropical Dry Forest Tropical Grasslands Tropical Coniferous Forest Mediterranean Forests Tropical Moist Forest Percent of habitat (biome) remaining Habitat Loss to 1990

Biomass of Table Fish (tons per km 2 )

Klimaatverandering

CO 2 Concentration (ppm) Source: Keeling and Whorf, 2005.

Oorzaken, mechanismen Jaren ’60: wet van Commoner: Milieudruk = B*C*T B = bevolking C = consumptie/hoofd T = technologie

$1 trillion in 1900 $10 trillion in 1967 $52 trillion in 2003 World GDP (trillion 1990 dollars) Source: DeLong 1998

Met het oog op morgen… Verlies biodiversiteit (soortenrijkdom) Klimaatverandering Verlies natuur/habitats/groene ruimte Erosie, verlies bodemvruchtbaarheid Lokale luchtverontreiniging Verspreiding toxische (giftige) stoffen Vermesting Zoetwaterschaarste Gemeenschappelijke oorzaken

Voorwaarden verandering Jared Diamond – Collapse: Waarneming van de veranderingen Eigen gedragspatronen als (mede)oorzaak zien Gedragspatronen zien als keuze: andere opties zijn mogelijk Kracht opbrengen om afscheid te nemen van oude patronen en zich nieuwe eigen maken

‘Natuurlijk handelen‘ is eigenbelang

Value (per hectare) 0 $2000 $4000 Mangrove Shrimp Farm Coastal Protection (~$3,840) Timber and Non- timber products ($90) Fishery nursery ($70) Net: $2,000 (Gross $17,900 less costs of $15,900) Pollution Costs (-$230) Less subsidies (-$1,700) Restoration (-$8,240) Mangrove Conversion Private Net Present Value per hectare Mangrove: $91 Shrimp Farm: $ Public Net Present Value per hectare Mangrove: $1,000 to $3,600 Shrimp Farm: $-5,400 to $200 Source: Millennium Ecosystem Assessment; Sathirathai and Barbier 2001 Source: UNEP

Handelen als het eigenbelang in het geding komt Acties maatschappelijke organisaties Consumenten Maatregelen overheid Financiële wereld Marktkansen Goed burgerschap Persoonlijke betrokkenheid

Wat hebben toekomstige generaties eigenlijk voor mij gedaan? Groucho Marx

Motieven en keten

Voorwaarden voor succes V V D = Visie = Vent/vrouw (leiderschap) = Drama Wetenschap Coalities Geloofwaardigheid Geregisseerd proces Lange adem

Duurzaam = kans Bedreigingen en zorgen worden vroeger of later maatregelen Wie vooruitloopt komt in voorkeurspositie Maar ‘t kan even duren…

Alle methoden zijn gelijk, maar sommige zijn meer gelijk dan andere…. BoVOS: 1 Bedenk, maak, ontwerp, produceer, verkoop, geef les, houd huis, bied aan… Alsof u zelf en uw kinderen… Volledig met de gevolgen van uw keuzes worden geconfronteerd 1 BoVOS = BoerenVerstand Oude Stijl

5 BoVOS-regels 1.Er is echt een groot probleem 2.Als u het niet aanpakt, wie dan wel? 3.Wat levert u nu eigenlijk? 4.Vind uw product of dienst opnieuw uit 5.Doe vervolgens uw huiswerk

Bovos3: wat levert u eigenlijk?

Dit is geen stoel.

Dit is geen fosforzuur.

Dit is geen lamp.

Dit is geen wegenbouw.

Dit is geen gaswinning

Product > dienst > beleving/functie > concepten Stoel > zitten > prettige en creatieve omgeving Olie en gas > energie > warmte, licht, beweging > gewonnen uit natuur die we beter achterlaten dan we ‘m aantroffen Fosforproducten > fosforzuur > bouwstenen van leven Lampen > armaturen > optimaal verlichte werkplek Wegen > verplaatsing > ruimtelijke inrichting Wat levert u nu eigenlijk?

BoVOS 4: vind uw product of dienst opnieuw uit 1.Welke functie(s)? 2.Welke hard- en software nodig? 3.Hoe lang, gebruiksduur en –veranderingen? 4.Voor welke gebruiker(s)? 5.Wat gebeurt er na de gebruiksduur? 6.0 CO 2 of beter 7.0 biodiversiteitsverlies of + 8.Afval = grondstof 9.Nieuwe arrangementen en coalities 10.Van niche naar mainstream

BoVOS 5: doe vervolgens uw huiswerk Bloed zweet en tranen: LCA’s Energie- en exergie-analyses Ketenanalyse Actorenanalyse Biodiversiteits-footprint Compensatie-opties Etc. etc

Proactief management Coram: Waterbesparing en duurzaam design

Ketenbeheer ThermPhos: minder grondstoffen en emissies door ketensluiting

Zelf de toekomst scheppen TLN, KNV, EVO: milieubeleid voor verkeer en vervoer

Zelf de toekomst scheppen NAM: nieuw Waddenbeleid voor gaswinning, schelpdiervisserij, natuurinvesteringen

Sociaal dilemma doorbreken Grenzen aan individuele stappen Gelijk speelveld nodig Liefst een speelveld dat overhelt naar duurzaamheid Overheden zijn er om dat te creeren Burgers en bedrijven willen meer dan overheid nu doet Dus: zelf verantwoordelijkheid nemen voor beter beleid