Uitkomsten pilot Duurzame ontwikkeling in opleidingen van het hoger onderwijs Symposium Groene ICT en duurzaam hoger onderwijs 25 november 2010 De Rode Hoed, Amsterdam Roos Wemmenhove DHO

Stichting DHO gelooft dat hoger onderwijsinstellingen een cruciale rol hebben in kennisinnovatie. Immers, de huidige studenten zijn de toekomstige beleidsmakers, technici, managers, ICT-ers, politici… streeft ernaar dat: 'Iedere student het hoger onderwijs verlaat met leidersschapskwaliteiten voor duurzame ontwikkeling.‘

DHO doet dit door: Ondersteunende diensten: AISHE audits – Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs Change-agent trainingen Advies op maat Workshops Organisatie themadagen Netwerk: Projecten rond specifieke themagebieden: o.a dit pilotprogramma & afsluitend symposium duurzaam inkopen in hoger onderwijs, Cradle2Cradle, “leerlijn water''

Pilot: 6 opleidingen doorgelicht mbv AISHE AISHE = Auditing Instrument for Sustainability in Higher Education inzicht in hoeverre duurzame ontwikkeling binnen de opleiding is ingebed + ambitieniveau AISHE = zelfassessment- en auditinstrument

Gebaseerd op EFQM (European Foundation for Quality Management) en INK (Instituut Nederlandse Kwaliteit) kwaliteitsinstrumenten ontwikkeld voor opleidingen van hogescholen en universiteiten herkend door de NVAO als betrouwbaar en valide instrument voor het behalen van de Bijzonder Kwaliteitskenmerk Duurzame Ontwikkeling AISHE

Kan ingezet worden als zelfassessment instrument waarmee opleiding op procesmatige manier: Stand van zaken inbedding duurzame ontwikkeling bepaalt Eigen ambities in relatie tot duurzame ontwikkeling bepaalt Kan ingezet worden als kwaliteitsinstrument waarmee een opleiding het Keurmerk Duurzaam Hoger Onderwijs en zelfs een Bijzonder Kwaliteitskenmerk Duurzame Ontwikkeling erkend door de NVAO, kan behalen. AISHE

Gaat uit van een breed integratief concept van duurzame ontwikkeling Niet alleen milieu/energie maar People – Planet – (Profit) Prosperity Hier en elders: (lokaal-regionaal-mondiaal) Nu en later (tijdsdimensie) AISHE

People PlanetProsperity Bearable (draaglijk) Viable (haalbaar) Equitable (billijk) Sustain- able

6 opleidingen HAN– logistiek en economie Haagse Hogeschool - Climate & environment Marnix Academie – Lerarenopleiding Hogeschool Rotterdam – Industrieel product ontwerpen Hogeschool Leiden - Commerciële economie Radboud Universiteit Nijmegen - Biowetenschappen → nog geen ICT opleidingen geaudit

6 opleidingen 2 van de 6 opleidingen hebben een 0-meting uitgevoerd: waar staat de opleiding in relatie tot duurzame ontwikkeling? Welke ambities heeft de opleiding, hoe kunnen die ambities gerealiseerd worden? 4 van de 6 opleidingen hebben een 2- sterrenkeurmerk in aanvraag

ICT opleidingen Nog geen ICT opleidingen geaudit dmv AISHE Wel: 14 oktober bijeenkomst over duurzame ontwikkeling in het ICT onderwijs Personen vanuit 10 opleidingen aangemeld, 6 aanwezig: VU, Universiteit Leiden, Hogeschool van Amsterdam, Stenden, Haagse Hogeschool, Hogeschool Utrecht, Fontys hogescholen (aangemeld), HAN (aangemeld), Open Universiteit (aangemeld), Hogeschool Zuyd (aangemeld)

ICT opleidingen Conclusie: inbedding van duurzame ontwikkeling in ICT opleidingen nog beginnend Koplopers lijken: Master Computer Science VU Master IT Governance: OU/Fontys Interesse en ambitie is er zeker Uitkomsten vervolg 14 okt tijdens workshop in de middag op dit symposium Aanbod op korte termijn nog 2 ICT opleidingen auditen dmv AISHE

Meting via 5 fasenmodel Activiteitengeorienteerd: losse delen Procesgeorienteerd: commitment van management, project Systeemgeorienteerd: ingebed in systeem, evaluaties worden gebruikt voor verbetering Ketengeorienteerd: relatie met toeleverend onderwijs en arbeidsmarkt Maatschappijgeorienteerd: relatie met samenleving

Algemene uitkomsten -Alle opleidingen: 2-sterrenkeurmerk behaald/in aanvraag óf ambitie dat te halen -Hoge ambities van opleidingen die 2 sterenkeurmerk (in aanvraag) hebben: 3 (3x) of 4 (1x) -Meting = niet representatief voor gemiddelde opleidingen in NL want organisatie AISHE audit vergt commitment -Wél: wat betekent 2-sterrenkeurmerk voor anderen, o.a. ICT opleidingen

Visie, beleid & communicatie (plan) *2-sterren Keurmerk: fase 2 procesgeorienteerd: – de opleiding heeft een visie op duurzame ontwikkeling: wat betekent duurzame ontwikkeling voor ons als opleiding? Hoe verhouden we ons daartoe? – Dit is vastgelegd, en er is een beleidsplan op geformuleerd. Ook wordt er intern en extern regelmatig over duurzame ontwikkeling gecommuniceerd. – er zijn faciliteiten om dit beleid uit te voeren

Visie, beleid & communicatie (plan) Ambities zijn over het algemeen hoog. Met name communicatie: alle opleidingen willen naar fase 3, één opleiding naar fase 4, één zelfs 5: – fase 3: het management kent standpunten rond duurzaamheid van staff en studenten en gebruikt deze standpunten om communicatie vorm te geven, dit gebeurt regelmatig op verschillende niveaus – Fase 4: betrekken toeleverend onderwijs en arbeidsmarkt; transdisciplinair - fase 5: samenleving actief betrokken & toonaangevende publicaties

Duurzame bedrijfsvoering (plan) Alle opleidingen hebben of willen naar minimaal 2-sterrenkeurmerk: fase 2 procesgeorienteerd: – duurzame bedrijfsvoering maakt deel uit van beleid van de opleiding: is op de hoogte van het instellingsbeleid, heeft haar eigen rol daarin bepaald en daar waar mogelijk maatregelen genomen. – bepaalde aspecten (bijv energie, inkoop, afval) worden redelijk tot goed beheerst – Studenten worden op enigerlei wijze betrokken

Duurzame bedrijfsvoering (plan) Ambitie meestal fase 3 (systeemgeorienteerd): – een functionerend milieuzorgsysteem – jaarlijks milieujaarverslag – duurzame bedrijfsvoering wordt bewust in het onderwijs gebruikt (oefening, casusmateriaal, etc) Fase 4 (ambitie van 2 opleidingen): – eisen aan toeleveranciers – gecertificeerd milieuzorgsysteem – actieve rol van studenten in verbetering

Expertise: netwerk & expertgroep (plan) Vrijwel alle opleidingen hebben fase 2 minimaal gehaald, dat is meer dan nodig voor 2-sterren: de opleiding zorgt dat expertise op gebied van duurzame ontwikkeling die voortvloeit uit externe contacten ten goede komt aan het onderwijs de opleiding faciliteert expertise opbouw en ook –uitwisseling tussen staff op gebied van duurzame ontwikkeling en zorgt dat deze mensen bij onderwijsontwikkeling worden betrokken. ambitienieveau is 3 of 4!

Expertise: ontwikkelingsplan personeel (plan) Vereist (en door meerderheid behaald) voor 2 sterren: fase 2: – er is een ontwikkelingsplan van het personeel mbt duurzaamheid, en er zijn faciliteiten. Hoge ambities: Meeste opleidingen hebben fase 4 – kennisbehoefte in relatie tot duurzame ontwikkeling is in kaart gebracht, op basis daarvan wordt aanstellings, ontslag- en bijscholingsbeleid gemaakt voor de lange termijn

Profiel van de afgestudeerde, Toetsing (do) 2 vereist: (systeemgeorienteerd): – duurzame ontwikkeling wordt expliciet in het profiel genoemd, bij de vaststelling daarvan is het personeel actief betrokken. Naar oordeel van de opleiding omvat het profiel een redelijk compleet beeld van kennis en vaardigheden mbt duurzame ontwikkeling, en alle relevante aspecten van duurzame ontwikkeling worden getoetst. - Alleen opleidingen die 2 sterren (in aanvraag) hebben voldoen hieraan, de anderen niet. Wel hebben de anderen dus die ambitie.

Profiel van de afgestudeerde (do) Opleidingen met 2 sterren in aanvraag: -2 hebben fase 2, 1 fase 3 en 1 fase 4, dus overstijgt de eisen niet enorm – fase 3 = afgestudeerden betrokken, multidisciplinair, evaluaties en bijstellingen -Fase 4 = werkveld actief betrokken (ook bij toetsing), brede interdisciplinaire zin Ambities zijn voorzichtig, in lijn met gewenste keurmerkniveau

Rol van de docent (do) -Vereist voor 2 sterren is fase 1: ‘een aantal docenten benadrukt bij de studenten door de onderwijsinhoud en door hun houding en gedrag het belang van een duurzame attitude’ -Alle opleidingen hebben dat behaald. -Groot verschil in ambitie tussen de opleidingen: 1 of 2, of juist naar 5.

Onderwijsinhoud (do) -Vereist voor 2 sterren is fase 2: -Basiskennis van DO heeft vast plek in curriculum; hierop wordt voortgebouwd in rest van curriculum in logische relatie met het opleidingsprofiel -Alle opleidingen zitten in fase 1 of 2, met één uitzondering (fase 4). Net als bij profiel en toetsing: niet extreem hoog. -Ambitie is ook hier reëel, in lijn met gewenste keurmerkniveau

Stages, afstuderen (do) -Vereist voor 2 sterren is fase 2: -‘in praktijkopdrachten wordt, waar mogelijk, aandacht besteed aan duurzaamheidsaspecten en alle studenten zijn ervan op de hoogte dat dit van hen verwacht wordt’ -Alle opleidingen die een 2 sterren keurmerk (in aanvraag) hebben zitten in fase 3 en op één na willen alle opleidingen tenminste in fase 3 komen: DO is hoofdaspect in minimaal één grote praktijkopdracht.

Resultaatmeting (check) -Vereist voor 2 sterren is fase 1: -‘Er zijn gegevens aanwezig over de waardering die het personeel, de studenten, het werkveld heeft mbt duurzame ontwikkeling in de opleiding’ -Gegevens over hoe ‘de maatschappij’ dit waardeert zijn nog niet vereist voor 2- sterrenkeurmerk, wel bij 3 sterren. - De opleidingen die nog geen 2 sterrenkeurmerk in aanvraag hebben beschikken niet over zulke gegevens. Van de overigen zit de meerderheid in fase 1.

Resultaatmeting (check) -De ambitie is voor vrijwel alle opleidingen fase 3: gedocumenteerde, geanalyseerde trendgegevens verzamelen over de waardering die het personeel, de studenten en het werkveld heeft mbt duurzame ontwikkeling in de opleiding, deze gegevens vergelijken met de doelen en gebruiken bij beleidsbepaling. Fase 2 slaat men liever over. -De ambities mbt gegevens over hoe ‘de maatschappij’ duurzame ontwikkeling binnen de opleiding waardeert zijn sterk wisselend.

Conclusies: -‘ Het begint met visie, beleid en communicatie.’ Met name op gebied van communicatie zijn ambities hoog. Aan duurzame bedrijfsvoering wordt wisselende waarde gehecht. -Expertise: op gebied van expertise zijn ambities ook hoog. -netwerk en kennisuitwisseling onder staff zijn al in verder stadium dan vereist voor 2 sterren. Is dit een motor voor audit/verdere inbedding? -Er wordt veel verwacht van ontwikkelingsplan personeel mbt DO. Personeel wordt gezien als de motor?

Conclusies: -Stand van zaken en ambitieniveau bij onderwijsdoelen en –inhoud wijkt niet erg af van vereisten voor 2,3 4 sterrenkeurmerk: realisme -Check: meting is nieuw voor opleidingen die een 0-meting uitvoeren. -Opleidingen die al ambities hadden willen metingen direct op systeemniveau aanpakken en procesniveau overslaan.

Meer informatie