Stedelijk ontwerp lucht + geluid ministerie van VROM presentatie 3 november Petra Sala Schiedamsedijk 41, 3011 ED Rotterdam

Zo kan het ook! Stedelijk ontwerpen met oog voor lucht en geluid Steeds meer aandacht voor leefmilieu Zoek niet de beperkingen maar juist de mogelijkheden ter voorkoming van saneringssituaties Doel project: Voorbeeldenboek en website waaruit geleerd kan worden Beperkte achtergrondinfo Vooral inspiratie en beeldenboek Gemaakt in 2006-2007

Categorieën Knooppunten OV Binnenstedelijke ontwikkelingen/ autovrije wijken Afschermende bebouwing Gebouwen/ klimaatgevels Landschapsprojecten Beleid/ structuurniveau Verkeer en infrastructuur Integrale projecten Buitenlandse voorbeelden

Locaties projecten Amsterdam: Leeuwarden: Leiderdorp: Leiden: Veel van de voorbeeldprojecten in de Randstad zijn te vinden. Amsterdam is te kenschetsen als een voorloper. De luchtkwaliteitsproblematiek speelt vrijwel niet in het Noorden de lucht is daar relatief schoon. Locaties projecten Amsterdam: GWL terrein Kantoor RWS Houthavens Leeuwarden: Stadsas en Zuidlanden Leiderdorp: W4 Vierzicht Leiden: Hilversum: Willem de Zwijgerlaan Villa’s Den Haag: Sijtwende Nieuw Spoorwijk Barneveld: Transferium Hart van Dieren Delft: LVVP Spoorzone Utrecht: Masterplan Utrecht CS Westraven Leidsche Rijn A2 zone Dordrecht: Maasterras Ewijk: Geluidduinen Breda: Houten Spoorzone Den Bosch: Bergen op Zoom: Paleiskwartier Bergse Haven Maastricht: A2 zone

OV knooppunten Spoorzone, Delft Masterplan Utrecht CS, Utrecht Spoorzone, Breda Toevoeging programma Menging Functies Strategische inpassing infrastructuur Prioriteit voetganger en fietser Gebouwde parkeervoorzieningen Extra dimensie door bijv. tunnels

Masterplan Utrecht CS, Utrecht opdrachtgever jaar van ontwerp Ontwerper Project Organisatie Stationsgebied ontwerp 2002-heden Dienst Stadsontwikkeling gemeente Utrecht en HKB Stedenbouwkundigen, en diverse ontwerpers voor deeluitwerkingen opdrachtgever jaar van ontwerp ontwerper m2rs/ woningaantallen status project financiering, bouwkosten contactpersoon website Project Organisatie Stationsgebied ontwerp 2002-heden samenwerking tussen Dienst Stadsontwikkeling gemeente Utrecht (Willem Smits en Frank van der Zanden) en HKB Stedenbouwkundigen Rotterdam. toevoeging: kantoren 240.000 m², winkels ca. 45.000 m² (waarin 6.000 m² stationsgerelateerd), vrijetijdsvoorzieningen ca. 70.000 m², cultureel programma ca. 33.500 m², hotelvloer ca. 29.000 m², horeca ca. 8.800 m², ca. 1.000 woningen, ca. 200 studentenwooneenheden definitief Masterplan vastgesteld 2005, momenteel bouwplanfase totale planomzet ca. 3 miljard financiers zijn Rijk, Gemeente, private partners. Infocentrum Stationsgebied, Hoog Catharijne, Gildenkwartier 193, telefoonnummer: 030 - 286 96 50, e-mail: stationsgebied@utrecht.nl www.utrecht.nl/stationsgebied

Masterplan Utrecht CS, Utrecht

Afschermende bebouwing W4 Vierzicht, Leiderdorp The Cyclops, Hilversum Leidsche Rijn, Utrecht Specifieke en creatieve oplossingen tegen geluid- en luchtoverlast Geen standaard Geluidwerende woningen Combinaties van functies bij een geluidswering

W4 Vierzicht, Leiderdorp opdrachtgever locatie jaar van ontwerp ontwerper team van adviseurs functie m2rs/ aantallen status project contactpersoon website ontwikkelingsbedrijf Leiderdorp (d.i. de gemeente Leiderdorp en Bohemen BV) tussen de Elisabethhof en Rijksweg A4, Leiderdorp 2002-2003 stedenbouwkundig plan en buitenruimte: Kraaijvanger . Urbis, architectuur: KOW Oranjewoud (luchtkwaliteit), Grondmij zorg, detailhandel, parkeren, kantoor en dienstverlening ca. 45.000 m2, , exclusief parkeren in uitvoering contactpersoon: Petra Sala (Urbis, bureau voor stadsontwerp) telefoonnummer 0102175353 http://www.w4leiderdorp.nl/W4projecten/vierzicht.php opdrachtgever locatie jaar van ontwerp Ontwerper ontwikkelingsbedrijf Leiderdorp (d.i. de gemeente Leiderdorp en Bohemen BV) tussen de Elisabethhof en Rijksweg A4, Leiderdorp 2002-2003 stedenbouwkundig plan en buitenruimte: Urbis, architectuur: KOW

W4 Vierzicht, Leiderdorp

W4 Vierzicht, Leiderdorp

The Cyclops, Hilversum opdrachtgever locatie jaar van ontwerp ontwerper adviseur m2rs/ woningaantallen status project bouwkosten contactpersoon website Slokker Vastgoed bv Charley Tooropstraat, Hilversum 1997 VHP s+a+l / NIO architecten Adviesbureau Steens 12 woningen oplevering 2001 € 1.495.450 ir. Joan Almekinders, 0104122318 www.nio.nl opdrachtgever locatie jaar van ontwerp ontwerper Slokker Vastgoed bv Charley Tooropstraat, Hilversum 1997 VHP s+a+l / NIO architecten

The Cyclops, Hilversum

Landschappelijke projecten Bergse haven, Bergen op Zoom Gebouwen met klimaatgevels Landschappelijke projecten Beleid, structuurniveau en verkeer LVVP, Delft RWS kantoor, Amsterdam Geluidduinen, Ewijk Verkeersstructuur, Houten Westraven, Utrecht Bergse haven, Bergen op Zoom Transferium, Barneveld

Binnenstedelijke ontwikkelingen, Autovrije wijken GWL terrein, Amsterdam Nieuw Spoorwijk, Den Haag Creatieve parkeeroplossingen Omgang geluidsproblematiek in bebouwing Minimalisatie autobewegingen Autoluwe gebieden

GWL terrein, Amsterdam opdrachtgever locatie jaar van ontwerp ontwerper stichting Ecoplan, Amsterdam Haarlemmerweg ter hoogte van de Westergasfabriek, Amsterdam-Westerpark 1993 stedenbouwkundig plan, KCAP Architects&Planners landschapsarchitect, West8 GWL terrein, Amsterdam opdrachtgever locatie jaar van ontwerp ontwerper adviseurs functie m2rs/ woningaantallen status project contactpersoon website stichting Ecoplan, Amsterdam Haarlemmerweg ter hoogte van de Westergasfabriek, Amsterdam-Westerpark 1993 stedenbouwkundig plan, KCAP Architects&Planners landschapsarchitect, West8 architectuur, DKV/ Neutelings Riedijk Arch./ Meijer en Van Schooten, Atelier Zeinstra van der Pol aannemer: Dura bouw, Amsterdam constructie: Ingenieursgroep Van Rossum, Amsterdam milieuadvies: Buro Boom, Delft woningen en voorzieningen voor ouderen en gehandicapten woningaantallen: ca. 600 woningen omvang: 6 ha, 29.000m² bvo gerealiseerd KCAP, telefoonnummer 0107890300 http://www.gwl-terrein.nl

GWL terrein, Amsterdam

Verkeer en infrastructuur Sytwende, Voorburg A2 zone, Maastricht Hart van Dieren, Dieren Willem de Zwijgerlaan, Leiden `Tunnels lossen leefbaarheidsproblemen op` Barrières worden geslecht Ondertunnelen van verkeersaders Dubbel grondgebruik en locatieontwikkeling Investeringen leiden vaak tot extra programma’s

Sijtwende, Voorburg PPS locatie jaar van oplevering stedenbouwkundige architecten aantallen m2rs functies contactpersoon Staat der Nederlanden, gemeente Voorburg, Stadsgwest Haaglanden en Sijtwende bv (d.i. samenwerkingsverband Bohemen BV en Volker Wessels Vastgoed) Rijksweg 14, Voorburg eind 2005 opgeleverd Ashok Bhalotra, Kuiper Compagnons Van Tilburg Ibelings von Behr Architecten Kokon Architectuur en Stedenbouw B.V. A12 Architecten Architectenburo Egmond Totaal Architectuur Hagenbeek Architecten BNA B.V. kantoren 10.000m2/ ca. 700 woningen 22 ha oppervlak en 27 ha programma (dubbel grondgebruik) weg, openbaar vervoer en halte, woningen, kantoren, openbaar gebied, brandweerkazerne S.J.H. Roestenberg MBA, Bohemen , tel. 0703863040 PPS locatie jaar van oplevering stedenbouwkundige Staat der Nederlanden, gemeente Voorburg, Stadsgwest Haaglanden en Sijtwende bv (d.i. samenwerkingsverband Bohemen BV en Volker Wessels Vastgoed) Rijksweg 14, Voorburg eind 2005 opgeleverd Ashok Bhalotra, Kuiper Compagnons

Sijtwende, Voorburg

Sijtwende, Voorburg

A2-zone, Maastricht opdrachtgever partners functies m2rs/ woningaantallen status project bouwkosten contactpersoon website projectbureau A2 Maastricht Rijkswaterstaat, Provincie Limburg en de gemeenten Maastricht en Meerssen. infrastructuur, A2-tunnel, nieuwe Stadsboulevard, aanpassing kruispunten en vastgoedlocaties. samenwerkingsovereenkomst juni 2006 start aanbesteding december 2006 selectie marktpartijen maart 2007 keuze beste plan 2009 oplevering infrastructuur 2016 Naast nieuwe mogelijkheden voor vastgoedontwikkeling, hebben de overheidspartners een budget van ruim 630 miljoen euro beschikbaar projectbureau A2 Maastricht, telefoon: 043351 63 01, info@a2maastricht.nl www.a2maastricht.nl opdrachtgever partners Winnaar aanbesteding projectbureau A2 Maastricht Rijkswaterstaat, Provincie Limburg en de gemeenten Maastricht en Meerssen. Avenue2

A2-zone, Maastricht

Integrale projecten Houthaven, Amsterdam Paleiskwartier, Den Bosch Waarom: combinatie van aspecten binnen een project speelt, of waar op verschillende schalen binnen het ontwerp maatregelen zijn genomen. Denk aan combinaties van gemixte functies, parkeergarages en afschermende bebouwing, autovrije gebieden en ondertunneling en stationsontwikkeling Paleiskwartier, Den Bosch Maasterras, Dordrecht/Zwijndrecht Stadsas en Zuidlanden, Leeuwarden Combinaties / gemixte functies Parkeergarages en afschermende bebouwing Autovrije gebieden en ondertunneling Stations of openbaar vervoer ontwikkeling

Paleiskwartier, Den Bosch Opdrachtgever start planvorming ontwerper Ontwikkelings maatschappij Paleiskwartier 1990 Khandekar e.a. opdrachtgever start planvorming ontwerper m2rs/ woningaantallen status project bouwkosten contactpersoon website BV Ontwikkelingsmaatschappij Paleiskwatier, Credo Integrale Planontwikkeling B.V. als gedelegeerd projectontwikkelaar namens de BV Ontwikkelingsmaatschappij Paleiskwartier 1990 - Khandekar Stadsontwerp en landschapsarchitectuur bv; het stedenbouwkundig plan, het beeldkwaliteitplan en diverse deelstudies, tevens supervisor voor de architecten. - Van Empelen Van Aalderen Partners bv i.s.m. Khandekar; inrichtingsplan O.R. - architectonische uitwerkingen: Building Design Partnership, Mulleners + Mulleners, Inbo Architecten bna Bureau Ritzen Architectuur en Stedenbouw, Van den Wildenberg Architect, Architectuurstudio Herman Hertzberger, Natalini Architetti - Khandekar Stadsontwerp en landschapsarchitectuur bv; gebouwde objecten die on- derdeel zijn van de parkeergarage (uitgangen, uitkijkpunt, brug over het bassin). circa 38 hectare, waarvan 18 ha herontwikkeling stationsomgeving (fase 1). omvang fase 2: circa 20 hectare wonen fase 2: circa 142.000 m2 bvo verdeeld over circa 1.340 appartementen kantoren fase 2: circa 94.000 m2 bvo stedelijk voorz. fase 2: circa 57.000 m2 b.v.o. parkeren openbaar: 1070 gebouwd ondergronds overig parkeren: 1 ppl/wo 1ppl/160m2 bvo kantoren. Beide onder bebouwing. in uitvoering (geplande afronding 2012) 1e fase: ca. €260.000.000,--; 2e fase: ca. € 458.000.000,-- Khandekar Stadsontwerp en Landschapsarchitectuur Liesl Vivier, Shyam Khandekar, Klazien Haitjema, tel, 0793426728 Credo Integrale Planontwikkeling BV Maarten Daalderop, Job van der Veer. www.khandekar.nl www.credo-ip.nl

Paleiskwartier, Den Bosch

Paleiskwartier, Den Bosch

Conclusies en aandachtspunten projecten zijn vaak complex, met veel partijen en ook veel verschillende problemen. Eenduidige conclusies zijn daarom niet eenvoudig te benoemen. Opvallende algemene aspecten De aanleg van een tunnel heeft dit een zeer positief effect op de leefbaarheid. Een goed leefklimaat kost geld. Goede oplossingen in gebouwen, maar ook andere gecombineerde oplossingen zoals de gebouwde gecombineerde geluidswerende voorzieningen in Leidsche Rijn zijn prijzig. We zien dat hier in het buitenland meer mogelijkheden voor zijn. Er wordt meer geïnvesteerd in bijvoorbeeld een klimaatgevel van een gebouw Deelname marktpartijen vaak succesvol Er is vaak sprake van complexe situaties waarin veel ingrepen afhankelijk zijn van elkaar. Dit leidt tot risico’s in de uitvoering, lange looptijd, veel overleg en veel overheidsinstanties De beste resultaten worden geboekt bij integratie leefbaarheid in beginfase project.

Gebruik deze publicatie en de website want: Het op een creatieve manier omgaan met de problematiek kan leiden tot interessante ruimtelijke resultaten. maar Het stedelijke ontwerpen valt of staat bij een goede uitstraling en zorgvuldige inpassing in het bestaande. Dit mag nooit uit het oog verloren worden door een eenzijdige fixatie op lucht- of geluidsproblematiek. De projecten in deze publicatie tonen aan dat deze twee aspecten goed hand in hand kunnen gaan. Gebruik de voorbeeldprojecten als inspiratiebron Want: Zo kan het ook! Stedelijk ontwerpen met oog voor lucht en geluid www.project.vrom.nl Schiedamsedijk 41, 3011 ED Rotterdam www.urbisstadsontwerp.nl

Leiden, Willem de Zwijgerlaan

Barneveld, transferium

Utrecht, Leidsche Rijn

Utrecht, Leidsche Rijn

Dordrecht-Zwijndrecht, Maasterras