Veldsituaties in Beeld Vragen over duurzaam omgaan met de bodem studiedag Bodem in Natuurontwikkeling NBV, KTFG en Geoheritage NL, 24 november 2005 Hanneke van den Ancker

Geoheritage NL WWW.GEOHERITAGE.NL velddiscussies, inhoudelijke ondersteuning actiegroepen Werkgroep Aardkundige Waarden praktische activiteiten met vrijwilligers zoals excursies, tentoonstellingen, EU bijdrage sinds 1997 Platform Aardkundige Waarden = vergadering/netwerk waarin ruim 30 organisaties participeren vanaf 2003 in een internationaal netwerk als Geoheritage NL nieuw in 2005 adviescommissie maatschappelijke / kennis organisatie klankbord voor beleid van de overheid, 1998 Aarhus UN Conventie, on access to information, public participation in decision_making and access to Justice in environmental matters WWW.GEOHERITAGE.NL

Stichting Geomorfologie & Landschap werk voor Geoheritage NL adviezen en onderzoek (natuur)beheer, inrichting, reconstructie inventarisatie en monitoring toeristische producten beleid adviezen stuifzandherstel, - reconstructie en -beleid

Theorie Aardkunde en Natuur

Handboek Natuurdoeltypen, beheer 2001, Bal, Beije, Fellinger, Haveman, van Opstal, van Zadelhoff natuurdoeltypen = taal voor het definiëren van natuurkwaliteit, basis EHS abiotische randvoorwaarden fysisch geografische regio’s per natuurdoeltype: bodemtype waterherkomst aardkundig waardevolle elementen plantengemeenschappen als associaties fauna gemeenschappen doelsoorten

Handboek Natuurontwikkeling Ger Londo 1997 als deel 6 reeks Bos- en Natuurbeheer in Nederland gaat uit van een hiërarchische benadering van natuurontwikkeling (Bakker, Klijn & van Zadelhoff, 1981)

Handboek Natuurontwikkeling 2 veel aandacht voor beschrijvingen van abiotische systemen referentiebeelden concrete ingrepen zelf landschap maakbaar bodems afgegraven maten voor poelen aanbrengen reliëf en flauwe gradiënten

Het veld

Oerbekke bron met steile wanden Europees Middelgebergte een lid adviescommissie wilde bodem weggraven vanwege gras dat op verrijking zou duiden wateranalysen geven geen aanwijzing voor eutrofiering als nauwelijks beïnvloed bodem systeem voor NL bijzonder en zeldzaam volgens de beheerder genoeg van wrs. bodem volgens Bakker & Schelling classificeren ‘broekeerdgrond’ niet zeer bijzonder

Meer aandacht voor de bodem als ‘bodem systeem’ terug naar de bron van de bodemkunde citaat uit de Soil Taxonomy “Soils were conceived by the Russian school to be independent natural bodies, each with a unique morphology resulting from a unique combination of climate, living matter, earthy parent materials, relief and age of landform.” De Soil Taxomony merkt op dat dit in 1870 een revolutionair concept was Jenny f (climate, organisms, relief, parent material, time, man) USA – regionale aanpak van bodembeschrijving

CSIRO landbeschrijving en planning landvorm geologie bodem vegetatie landgebruik landschapsecologische karteringen ontwikkeld o.l.v. Vink, UvA ook als hulpmiddel om rol geomorfologie, geologie en bodem te verduidelijken

Oerbekke 2 naast gelegen perceel in grasland totaal andere helling eeuwenlange colluviale processen bodem uit lage deel elzenbroekbos

Oerbekke 3 AARDKUNDIG ADVIES het daar weer aan grenzende perceel heeft een flauwere helling de beek is er als spreng in een bossingel ingekaderd AARDKUNDIG ADVIES de drie percelen vormen samen een prachtige combinatie van de effecten van beheer op de wording van het landschap ze lijken eeuwen lang op dezelfde wijze te zijn beheerd het is schitterende locatie voor educatie breng de geschiedenis beter in beeld en laten we hier voorlopig niets weggraven (en elders elzenbos ontwikkelen)

Differentiatie in duinvaaggronden de initiële stadia van bodemvorming maken stuifzandgebieden ecologisch interessant helling met watererosie helling met winderosie helling met staperosie enz. processen en dynamiek en schaal variëren per gebied gestuurd door terreinvormen, voorraden, materiaal, kracht wind, betreding e.a.

Steilwand met wespen het resultaat van een combinatie processen die zich niet geheel laat sturen

Heide restant De Krim met podzol klein restant van het oorspronkelijke, zeer uitgestrekt vochtig heidelandschap in de omgeving staat het grondwaterpeil inmiddels op 1 m onder mv de vergrassing met Molinia wordt er bestreden middels plaggen er is zo diep geplagd dat de A, E en soms zelfs de B zijn verdwenen VRAGEN wat betekent dit voor de heide en toekomstig heidebeheer ? is heide nu nog wel de semi-natuurlijke vegetatie ? behoort het behoud van de natuurlijke bodem en bodemecologie ook niet tot de doelstelling van een natuurgebied ? temeer daar in deze regio nog zeer weinig intacte podzolen en ook intact dekzand reliëf voorkomen? (stepping stones)

Oude wegsysteem op Weerterheide

Zwijndrechtse Waard aanleg van een vochtig natuurgebied op de oeverwal daartoe wordt er in de oeverwal een netwerk van sluisjes en sloten gemaakt de sluisjes dienen om het water op te zetten op de lager gelegen komgrond komt er een speelweide en droge natuur Vragen denkt u dat de natte natuur op de oeverwal te realiseren zal zijn ? zal de speelweide zowel in natte en droge perioden geen problemen geven? hoe beoordeelt u dit project in het kader van duurzaam bodembeleid?

Kleine Geldersche Waard tot voor kort geomorfologisch gaaf eiland Oude IJsselgebied gebied onder gras dus ook de bodemontwikkeling zal nog vrij origineel zijn richels en geulen van 2 - 3 m hoogteverschil ondergrond van zand afgedekt met een kleidek dat het reliëf volgt in het kleidek liggen resten van een kampement uit Spaanse tijd voorstel natuurontwikkeling tot zandnatuur omdat de Maas van nature een zandrivier is financiering m.b.v. kleiwinning uniek en gaaf zijn de zandrichels stabiel ? elders te creëren

luchtfoto versus animatie we moeten dus als aardkundige ook dergelijke beelden gaan maken technisch zijn er meer dan voldoende middelen maar waar halen we budget en formatie vandaan?

Een gemeente bekalking van natuurlijke graslanden op zure bodems in een kleine restant van het oorspronkelijke ‘heidelandschap’ heeft men een grote poel aangelegd aanleg van een stelsel bochtige parallelle waterkanalen in een keileemplateau vrijwel bovenop op de waterscheiding in het kader in waterretentie VRAGEN zou het in het laatste geval niet logischer en veel effectiever zijn om te werken met het natuurlijk systeem en in de lage terreindelen opnieuw drassige ‘veen’gebieden te ontwikkelen ? en zou het niet aardiger hier dan maar een echte tuin / park van te maken?

Weggraven bodemprofiel arme natuur herstellen 22% van de bodems in natuurgebieden in Drenthe potentie op de nominatie om te worden vergraven in het kader van het herstel van natuurwaarden er is geen enkele vorm van registratie van de ingrepen bij gemeente of provincie en waarschijnlijk ook nauwelijks bij de terreineigenaar voor veel natuurontwikkelingsprojecten is ook geen andere toestemming nodig dan van LNV VRAGEN hoe natuurlijk is kale zand natuur in deze habitats eigenlijk ? hoe lang duurt het voor de bodem hier weer hersteld is ? hoever wordt het bodemprofiel richting begin Holoceen teruggezet ? en zou het ontwikkelen van gerichte uitmijn technieken op middenlange termijn niet meer natuurwinst opleveren?

Natuurgebied Echten aanleg van natte natuurontwikkeling slenk in gaaf natuurgebied met veel natuurlijke differentiatie dekzand, stuifzand, venige overgangszone, vennen waar al vochtige delen voorkomen VRAAG: moeten we deze ingrepen willen in aardkundig gave natuurgebieden ?

Texel Natuurontwikkeling

Proto Slufter voormalige onderdeel van de Slufter afwatering omgekeerd reliëf oud geulen nog aanwezig schijngrondwaterspiegel klein duincomplex zoutminnende flora elementen

Duinen volgens aardkundig onderzoek zijn de Jonge Duinen bij Egmond ontstaan tussen 900 – 1500 sommige terreinbeheerders stellen zich op het standpunt dat de duinen tot begin 20ste eeuw hebben gestoven en pas toen door de mens zijn vastgelegd ze zien het daarom als natuurherstel om de parabolen opnieuw in verstuiving te brengen 17de – 19de eeuw landbouw in duinvalleien

Schilderijen van Jacob van Ruisdael thermoluminiscentie en bodemonderzoek zouden antwoord kunnen geven laten we dus eerst eens aanvullend onderzoek uitvoeren naar het ontstaan van het duinlandschap voordat we grootschalig gaan starten met ingrijpen VRAAG maar waar moet het budget voor dergelijk onderzoek vandaan komen?

Dekzandopduiking in veen natuurgebied dekzandkop met podzol verzoek advies tot stuifzandherstel en verschralen Geen foto van dit gebied beschikbaar

Colluviaal dek op stuwwalafzettingen Aardkundig Monument breed droog dal in stuwwal verschillen in gestuwde lagen uniform beheer droogtegevoelig gewas beleefbaar voor publiek nu naar heide het perceel zelf is gevlakt een bouwvoor 40 cm colluviaal dek in centrum 80 cm zeer erosiegevoelig materiaal VRAAG wat vindt u wel of niet het colluviale dek verwijderen?

Esdekken cultuurhistorische bodem internationaal bijzondere bodem varianten lelieteelt, hoogste erosiecijfers van Europa Vragen: hoeveel esdekken zijn er al afgegraven ? hoeveel esdekken overbouwd ? hoeveel provincies hebben serieus beleid? hoe veranderen deze gronden door moderne landbouwmethoden?

vergraven van de Zuiderzeekust tussen Harderwijk en Elburg vele projecten ´hermeandering´ Ruimte voor Rijntakken verdwijnen van hoogveenrestanten, veenbodems in beekdalen en veenweideproblematiek vele nieuwe natte natuur vergraven van de Zuiderzeekust tussen Harderwijk en Elburg

Wensen Inrichting duurzaam omgaan met het bodem systeem Wetenschap inzet van aardkundige kennis in planning, ontwerp en ook toetsing natuurontwikkeling die veel meer gebruik maakt van de historische ontwikkeling van het landschap ontwerpen laten aansluiten bij lokale aardkundige patronen en processen reconstructie van landschapselementen van voor de ruilverkaveling Wetenschap selectie natuurlijke bodem systemen aanwijzen als vanuit natuurwetenschappelijk oogpunt te beschermen meer inzicht in de rol van de bodem in de ontwikkeling van vegetatie meer kennis over bodemecologie zelf bij advisering over natuurontwikkeling meer differentiatie in vaaggronden voor natuurbeheerdoeleinden concept van de bodem als bodem systeem verder ontwikkelen

En tot slot wil ik u vragen kunt u zich in deze wensen vinden ? met vrijwel elke poel, laagte of heuvel verhoog je de biodiversiteit, moet biodiversiteit daarom niet meer gekoppeld worden met een specifiek habitat? zou het ontwikkelen van methoden van gericht uitmijnen van voedingsstoffen uit de bodem in veel gevallen op termijn gezien niet de voorkeur verdienen ? hoe ver zouden we moeten gaan met het verbouwen of toevoegen van post-moderne elementen aan historische natuur/landschappen?