Wim DerksVertrouwenspact Structurele bevolkingsdaling Een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers Wim Derks, Universiteit Maastricht Peter Hovens, Bestuurskundig Adviesbureau Peter Hovens Leo Klinkers, Klinkers Public Policy Consultants

Wim DerksVertrouwenspact “Bevolkingsafname vereist ander beleid” artikel in tijdschrift ESB, 7 april 2006 Wim Derks

Vertrouwenspact Inhoud A.Bevolkingsontwikkeling B.Reacties van bestuurders C.Gevolgen bevolkingsafname D.Ander beleid bij bevolkingsafname

Wim DerksVertrouwenspact A. Bevolkingsontwikkeling •Bevolkingsexplosie in 20e eeuw •Ontgroening in laatste decennia 20e eeuw •Vergrijzing •Bevolkingsdaling in 21e eeuw

Wim DerksVertrouwenspact Vergrijzing niet nieuw wel versnelling Bevolkingsdaling onder normale omstandigheden volstrekt nieuw Ontgroening: ervaring met daling ruim een kwart in ruim 10 jaar

Wim DerksVertrouwenspact Top bevolkingsomvang Wereldrond 2075 Europa (werelddeel) nu Nederlandrond 2035 Limburg2002 Drenthe en Zeelandrond 2010

Wim DerksVertrouwenspact Top bevolkingsomvang Corop-regio’s Zuid-Limburg1997 Agglomeratie Haarlem2002 Het Gooi en Vechtstreek2002 Delfzijl e.o 2003 Zeeuwsch-Vlaanderen2003 Oost-Groningen2003 Zuidoost-Friesland2005 Achterhoek2005 Noord-Limburg2005

Wim DerksVertrouwenspact Top omvang bevolking jaar (de potentiële beroepsbevolking) Nederland2011 Limburg1995 Friesland2004 Groningen2005 Drenthe, Zeeland Noord-Brabant

Wim DerksVertrouwenspact Top omvang bevolking jaar (de potentiële beroepsbevolking) de helft van de Corop-regio’s 1985 Het Gooi en Vechtstr Zuid-Limburg Delfzijl e.o Groot Rijnmond 2000 Midden-Limburg Zeeuwsch-Vlaand. Oost-Groningen 2002 Noord-Limburg Noord-Friesland Oost-Zuid-Holland ZaanstreekZuidoost-Zuid-H. Agglomeratie Haarlem Zuidwest-Friesland Zuidoost-Drenthe Zuidoost-N.-Br.2005 Noordoost-N.-Brabant TwenteAchterhoek Zuidoost-Friesland Kop van Noord-H.

Wim DerksVertrouwenspact B. Reacties van bestuurders 1.Confrontatie met bevolkingsdaling 2.Ontkennen, afwijzen 3.Verzet: we bouwen om te groeien 4.Acceptatie (VROM) 5.Actief oppakken in beleid (Limburg) Afscheid nemen van groeidenken is dus een “rouwproces”

Wim DerksVertrouwenspact C. Gevolgen bevolkingsafname •Welvaart •Wonen •Arbeidsmarkt •Woon-werkverkeer •Ruimte voor economische activiteiten •Concurrentie tussen regio’s

Wim DerksVertrouwenspact Welvaart afgelopen 50 jaar •De materiële welvaart per inwoner is verdrievoudigd (2,2% per jaar) •Het aantal gewerkte uren per inwoner is met een vijfde afgenomen (-0,5% per jaar) •De arbeidsproductiviteit per uur is meer dan drie en een half keer zo groot geworden (2,7% per jaar)

Wim DerksVertrouwenspact Welvaart in de toekomst Ondanks vergrijzing en bevolkingsafname, gaat de stijging van de materiële welvaart gewoon door als gevolg van de doorgaande stijging van de arbeidsproductiviteit (CPB, 4 scenario’s 2040, november 2004)

Wim DerksVertrouwenspact Economie •Vergrijzing: aantal ouderen groeit •Alle vraag naar goederen en diensten voor ouderen groeit: groei senioreneconomie –Woningen –Vrijetijdsbesteding –Hulpmiddelen, domotica –Hulp en zorg, thuis en in instellingen –Gezondheidszorg

Wim DerksVertrouwenspact Woningen •Daling gemiddelde woningbezetting, alleen al door vergrijzing •Nog wel groei van woningvoorraad, maar steeds minder •Soort woningen: daling van aantal jongeren, groei van aantal ouderen •Toenemende sloop en vervangende nieuwbouw

Wim DerksVertrouwenspact Arbeidsmarkt •Daling potentiële beroepsbevolking (bevolking jaar) –2011 in Nederland –Nu al in Limburg, Friesland, Groningen en de helft van de Corop-regio’s •Steeds geringere stijging van de arbeidsparticipatie •Geringe groei en aankomende daling beroepsbevolking

Wim DerksVertrouwenspact Bevolking jaar, potentiële beroepsbevolking, , Nederland

Wim DerksVertrouwenspact Arbeidsparticipatie Nederland,

Wim DerksVertrouwenspact Beroepsbevolking Nederland,

Wim DerksVertrouwenspact Werkzame Beroepsbevolking, Nederland

Wim DerksVertrouwenspact Werkloze beroepsbevolking in % van beroepsbevolking, Nederland

Wim DerksVertrouwenspact • Over een paar jaar (na bijna 40 jaar ruime arbeidsmarkt): structurele krapte op de arbeidsmarkt, zoals tijdelijk in de jaren zestig • Vergrijzing personeelsbestand: leeftijdsbewust personeelsbeleid

Wim DerksVertrouwenspact •Groei van regio-gebonden activiteiten rond vergrijzing •Vertrek van niet-regiogebonden activiteiten •Om-, her- en bijscholing

Wim DerksVertrouwenspact Concurrentie tussen regio’s •Tot nu ten aanzien van werkgelegenheid •In de toekomst ten aanzien van –Inwoners –Arbeidskrachten

Wim DerksVertrouwenspact Concurrentie tussen werkgevers •Loonstijgingen •Secundaire arbeidsvoorwaarden •Vaste arbeidscontracten

Wim DerksVertrouwenspact Mobiliteit •Naderend einde groei aantal werkenden in steeds meer regio’s •Naderend einde groei woon-werkverkeer in steeds meer regio’s

Wim DerksVertrouwenspact Bedrijventerreinen en kantoren Versnelling van vertrek van niet–regiogebonden activiteiten Wat betekent dit voor de behoefte aan bedrijventerreinen?

Wim DerksVertrouwenspact D. Ander gemeentelijk/regionaal beleid bij daling (beroeps)bevolking •Bewustwording: doorloop rouwproces snel •Ga uit van realistische bevolkingsprognose met marges (midden, hoog en laag) •Besef dat –daling bij leeftijdsgroepen niet nieuw is (eerdere ontgroening ging zeer snel) –langzame daling onder normale omstandigheden niet vergelijkbaar is met leegloop –voorzieningen niet verdwijnen door bevolkingsdaling, maar door schaalvergroting

Wim DerksVertrouwenspact •Dalende inkomsten gemeenten •Concurrentie om inwoners •Imago ANDER BELEID: •Tot nu toe: in welk tempo bedrijventerreinen, wegen en woningen •Nu: van kwantiteit naar kwaliteit •Vanaf nu: hoeveel nog tot de top en wat daarna •KIJK OVER DE TOP

Wim DerksVertrouwenspact Ander beleid werkgevers •Besef dat de arbeidsmarkt anders wordt dan in de afgelopen 35 jaar •Concurrentie om werknemers –Primaire arbeidsvoorwaarden zoals loon –Secundaire arbeidsvoorwaarden •Behoud van (productiviteit) werknemers –Vaste contracten –Leeftijdsbewust personeelsbeleid