Advies Commissie Ruimtelijke Ontwikkeling Luchthavens januari 2009 Mainport 2.0 Advies Commissie Ruimtelijke Ontwikkeling Luchthavens januari 2009

De opdracht van de ministers Advies over samenwerking publieke en private partijen bij de ontwikkeling van de omgeving van luchthavens (zes vragen) Aanleiding: debat in Tweede Kamer over Groenenbergterrein Maar verzoek Minister: niet verleden analyseren, maar vooruitkijken Commissie ingesteld in juni 2008

Werkwijze Drie leden Gesprekken met 80 deskundigen en stakeholders Onderzoeken Gestart met een Commissie van 3, en geeindigd met Cie van 2 leden. Gesprekken waren hard nodig: er is heel veel kennis over groei Schiphol – geluid, maar weinig over bijvoorbeeld economische relaties tussen Schiphol en Amsterdam Ook schriftelijke reacties, bijv van Alders

Situatie 1950 Een klein Schiphol Een klein Amsterdam Geen Flevoland, geen Almere Ruimte volop

Situatie 1980 Schiphol groter, en op nieuwe lokatie Amsterdam gegroeid Flevoland, Almere’s eerste woningen gebouwd Ruimte wordt schaarser

Situatie 2010 Amsterdam groeit door Schiphol ook (Polderbaan erbij) Almere middelgrote stad Ruimte steeds schaarser, ook door consequenties Schiphol (geluid, milieu, veiligheid)

Kernconclusie Enorme ruimtelijke ontwikkeling van én rond Schiphol Airside en landside zijn nauw verbonden Airside: kwaliteit van het netwerk Landside: leefklimaat, economie, ruimte Schiphol: luchthaven én ontwikkelaar Vraagt om: samenhangend beleid op het gebied van regio, luchtvaart en luchthaven Dit beeld laat zien hoe beperkt de traditionele discussie ‘groei van Schiphol vs geluid’ is. Aan de airside gaat het al lang niet meer om de groei, maar om de kwaliteit van het netwerk. Aan de airside gaat het om veel meer dan geluid: het gaat om de kwaliteit voor bewoners en bedrijven, en de mogelijkheden om internationaal op de kaart te komen.

Kwesties rond Schiphol antwoord op de 6 vragen Schiphol is dominante partij in regio Gebrekkige samenwerking in regio; geen gebiedsontwikkeling Luchthaven steeds afhankelijker van vastgoed en grond Wel verstoorde verhoudingen, geen juridisering Schipholgebondenheid functioneert niet Geen inzet Rijks grondbeleid Intro Dit zijn tegelijkertijd antwoorden op de zes vragen van de bewindslieden, en zes kwesties die rond Schiphol spelen Ik kom later terug op regionale luchthavens Zes punten Schiphol: prachtige luchthaven, enige vastgoedontwikkelaar op terrein, sterke partij daarbuiten Gebiedsontwikkeling: is gezamenlijk aan de slag met een gezamenlijke visie. Is nauwelijks het geval. Nadelen: stedenbouwkundige kwaliteit, vestigingsklimaat, economische groei Schiphol steeds minder een knooppunt voor luchtvaart, steeds meer een ontwikkelaar op het eigen terrein (Plaza) en daarbuiten (ook via grondmarkt). Ruim ¾ van exploitatieresultaat is ‘non-aviation’ Het is niet zo dat veel partijen conflicten rond schiphol voor de rechter brengen. Wel zijn er slepende conflicten tussen Schiphol en overheden aan de ene kant en de belangrijkste particuliere grondeigenaar in de regio aan de andere kant Het systeem waarbij individuele bedrijven worden getoetst op hun binding met Schiphol werkt niet: de criteria zijn voor velerlei uitleg vatbaar, en de markt hanteert ook andere criteria. Grond is cruciaal voor de ontiwkkeling van regio Schiphol. Rijk maakt hier geen gebruik van.

Driehoek A4-A5-A9 Illustratie van belangrijk thema van advies: gebrek aan samenwerking. Gebied grenst direct aan Schiphol, dus enorm economisch potentieel In deze regio buitelen de plannen over elkaar (van provincie, Chipshol, Schiphol, Rijk, e.a.) , maar nooit is het tot een gezamenlijk plan gekomen. En dus zijn plannen niet op elkaar afgestemd. En dus komt de ontwikkeling niet van de grond.

Regionale luchthavens: ontwikkel eigen strategie Integrale gebiedsvisies Arrangementen tussen bevolking, bedrijven en overheden Grondbeleid inzetten Heldere rollen en verantwoordelijkheden Voortouw bij Provincies Vanuit idee van selectieve groei Schiphol is Tafel van Alders gekomen tot aanbeveling 70.000 vluchten naar met name Lelystad en Eindhoven te verplaatsen De opgave is nu om dit te vertalen in een regionale opgave: de uitdaging om op dat niveau luchtvaart, luchthaven en ruimtelijke economie van de regio samen te brengen. Het woord is dus nu aan de regio! Veel te leren van Schiphol. Bijv belang van goede communicatie, en coalities met partijen in de regio zelf Goed nadenken over inzet grondbeleid, zoals al gebeurt bij Lelystad Hoewel luchthaven nu nog vooral ‘aviation’ knooppunten, toch goed nadenken over rollen en verantwoordelijkheden als ‘non-aviation’ belangrijker gaat worden. Provincies zijn logische trekker

Urgentie Luchtvaartnetwerk staat onder druk Geen gedeelde ruimtelijke visie Metropoolregio Amsterdam Economisch mainport concept versleten Elan verdwenen / Beleid is versnipperd Beleid: van en tussen overheden; luchtvaart / luchthaven / ruimtelijk-economische ontwikkeling regio Luchtvaartnetwerk: bedreigingen zijn AirFrance/KLM, Dubai, nieuwe allianties, bilaterale verdragen zijn ingewisseld voor EU verdragen. Allemaal bedreigingen voor Schiphol als hub voor transferpassagiers Het oude concept is niet meer van deze tijd. Het gaat voorbij aan de ontwikkeling van Schiphol als non-avaiation bedrijf, aan de veranderende relaties met de Amsterdamse economie, en het gaat niet in op thema’s als duurzaamheid Metropoolregio A’dam: er zijn heel veel visies, maar niet gedeeld door de kernspelers: Provincie en Amsterdam (maken ieder eigen regionale structuurvisie), Rijk (is los van infrastructuur grotendeels afwezig; heeft alleen abstracte Nota Ruimte visie), Schiphol (heeft eigen visies), bedrijfsleven vdZwan bracht in 1986 een nieuw elan met zijn Schiphol rapport. Dat is weg. Veel ieder voor zich.

Samenhang en samenwerking Dit plaatje is de kapstok voor het CROL advies. Het laat zien: De complexiteit door verschillende schaalniveaus, die met elkaar verbonden zijn De noodzaak van inhoudelijke samenhang, in het bijzonder tussen airside en landside De noodzaak van samenwerking tussen actoren Alleen dan: gebiedsontwikkeling.

Advies van de commissie Schotten weghalen tussen beleid voor luchtvaart, ruimtelijk-economische ontwikkeling en de luchthavens Creëer een evenwichtiger krachtenveld Nieuwe formele en informele arrangementen voor samenwerking tussen overheden, marktpartijen en luchthaven Hier alleen even noemen, komen hieronder terug

Twee strategieën Economisch: Mainport 2.0 – Initiatief Rijk Ruimtelijk: Integrale gebiedsontwikkeling Metropoolregio Amsterdam – initiatief Provincie – Gemeenten Kern van Mainport 2.0: Wederkerigheid tussen economie van luchthaven en economie van de Metropoolregio, dus geen 1-richtingsverkeer Rekening houden met nieuwe rollen Schiphol (non-aviation) Inzetten op duurzaamheid en kennis, in plaats van alleen logistiek en transport Proces: geen cie van Wijze Mannen, maar proces dat betrokken partijen bindt. Voortouw EZ? Of toch de regio zelf? Kern van Structuurvisie Metropoolregio Amsterdam Ruimtelijke vertaling van economische mainport visie Cruciaal: Driehoek A4-A5-A9, Schiphol ZuidOost, relatie met corridor Zuidas-Schiphol Versterking van link tussen Amsterdam-Schiphol-Almere-Lelystad Proces: initiatief bij Amsterdam, in nauwe samenwerking met NH, rijk en gemeenten in de regio, alsmede bedrijfsleven

Concrete maatregelen Op korte termijn (voor 2020): Nieuw vestigingsbeleid bedrijven Publieke regionale grondbank; SADC Verduidelijking verantwoordelijkheden SRE Op lange termijn (na 2020): conform Alders Aantal banen en reserveringen bezien Gebundelde vliegpaden Korte termijn Nieuw vestigingsbeleid: platformgebonden bedrijven kunnen altijd op luchthaventerrein. Voor de rest: inspelen op trends en ketens in de markt (duurzaamheid, kennis, clusters) via de inrichting van bedrijventerreinen Publieke regionale grondbank: direct verbonden met Metropoolregio visie. Liefst op niveau van Metropoolregio, misschien makkelijker voor regio rondom Schiphol. Voortouw bij NH SRE is actief op de grond- en ontwikkelmarkt buiten het luchthaventerrein. Gezien de publieke functies van Schiphol kan dit spanningen geven met de positie van marktpartijen. Er zijn diverse oplossingen denkbaar voor een nadere afbakening van de verantwoordelijkheden van de SRE Lange termijn (2030/2040) Een verkleining van het aantal banen kan een groot ruimtelijk-economisch potentieel ontsluiten. Baanreserveringen hebben ruimtelijk-economische nadelen, en duren vaak wel erg lang. Sneller beeindigen of voor laten betalen door Schiphol? Als de technologie er is kunnen op lange termijn vliegpaden anders komen te liggen, wat ook weer belangrijke ruimtelijk-economische voordelen kan hebben.

Een nieuw elan in samenwerking Rol van het Rijk – maak Mainport 2.0 / selectiever maar krachtiger Innovatieve bestuurlijke arrangementen zoals prestatie-afspraken of gebiedsautoriteit Netwerkachtige arrangementen: Global Amsterdam Region, City and Airport Council Rijk: V&W: kritischer tav rollen Schiphol, minder faciliterend, luchtvaart en infra beter afstemmen VROM: minder inzet op contouren fine tuning, meer aandacht voor gebiedsontwikkeling EZ: pak mainport strategie op Financien: minder aandacht voor dividend, meer voor lange termijn belang schiphol Innovatieve arrangementen: Er zijn geen panklare governance oplossingen Randstad Urgent vertalen in prestatie-afspraken voor gebieden rond luchthavens Gebiedsautoriteit: klinkt als aantrekkelijke constructie voor doorhakken knopen; maar is er voldoende draagvlak? Informeel: in Council zitten de topmannen/vrouwen die samen zorgen dat stad, regio en luchthaven internationaal op 1 komen.

Tot slot Verstoorde verhoudingen herstellen Driehoek A4-A5-A9: Unieke kans om internationaal naam te maken met duurzame Airport City 2 Gebiedsgerichte aanpak? Mediation? Initiatief nieuwe president-directeur Schiphol Group?