Suïcidepreventie in Nederland en de nieuwe Richtlijn Diagnostiek en Behandeling van Suïcidaal Gedrag Ad Kerkhof Suicide voorkom je samen Amsterdam 31 mei GGD-ARKIN-GGZINGEEST

Suïcide in Nederland : 1980 - 2011 absolute aantallen Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek / A.J.F.M. Kerkhof

Aantal suïcides in 2011 Vrouwen en mannen naar leeftijd per 100.000 Centraal Bureau voor de Statistiek 2008 3

Aantal suïcides in 2011 Vrouwen en mannen naar leeftijd Centraal Bureau voor de Statistiek 2008 4

Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van suïcidale patiënten Achtergrond: 1647 suïcides in Nederland in 2011 Daarvan 44% in behandeling GGZ

Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van suïcidale patiënten Suïcides in GGZ (Huisman, IGZ: 2010, 2012): 30 % opgenomen patiënten 70 % ambulante patiënten * * 33 % ontslagen uit opname laatste 3 maanden voor suïcide

Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van suïcidale patiënten Diagnosen: Depressie: 43% Psychotische stoornis: 28% Verslaving: 8% Bipolaire stoornis: 7% Angststoornis: 4% Persoonlijkheidsstoornis 43%

Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van suïcidale patiënten Eerdere suïcidepogingen: 69% Eerdere opnamen: 77% Suïcide in de familie: 11% Non-suïcide contract: 23%

Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van suïcidale patiënten Duur van de behandeling: Nog niet aangevangen: 7% Minder dan een jaar: 27% Van een tot vijf jaar: 27% Meer dan vijf jaar: 45%

Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van suïcidale patiënten Waarom een richtlijn? Wetenschappelijke kennis voor praktijk Concrete aanbevelingen voor goede zorg Duidelijkheid bij beslissingen Versterken professioneel handelen Toetsing en toezicht

Internationale Richtlijnen WHO (1998, 2004): Preventing suicide IASP (2000): Guidelines APA (2003): Practice Guidelines NICE (2004): Clinical Guideline (Update april 2013) AAS (2005): Recommendations DGS (2005): Empfehlungen Schotland (2008): Systematic Review UK (2010): Royal College of Psychiatrists Nieuw Zeeland, Frankrijk, etc.

Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van suïcidale patiënten Multidisciplinaire richtlijnen voor: Depressie 2007 Schizofrenie 2007 Angst 2007 Persoonlijkheidsstoornissen 2008 Alcoholverslaving 2009

Richtlijn voor de diagnostiek en behandeling van suïcidale patiënten Eerdere richtlijnen suicide CBO (1991): Opvang suicidepogers in algemene ziekenhuizen CBO (1998): Verpleegkundige zorg suïcidale patiënt De Jong e.a. (2008). Suïcidaliteit in de Verslavingszorg Meijel e.a. (2008): Omgaan met suïcidaliteit bij schizofrenie. Trimbos (2010): Kwaliteitsdocument Ketenzorg Suïcidaliteit

Ontwikkeling Richtlijn: Initiatief van NVvP en NIP Organisatie en deskundigheid door TRIMBOS Financiering door ZONMW

Doelstelling Richtlijn: Zorgstandaard transparant te maken Concrete aanbevelingen te doen voor diagnostiek en behandeling van suicidaliteit Evidence based en Consensus based Versterken van professionele zorg Geaccordeerd door beroepsverenigingen Toetsingskader Inspectie Multidisciplinair

Doelgroepen: BIG hulpverleners Psychiaters (in opleiding) Huisartsen (in opleiding) Bedrijfsartsen (in opleiding) (SEH) Artsen (in opleiding) Psychologen (in opleiding) Psychotherapeuten (in opleiding) Verpleegkundigen (in opleiding) Tuchtrecht

EBRO Methodiek Evidence Based Richtlijn Ontwikkeling Uitgangsvragen Overzicht van empirische evidentie Bewijskracht studies (Niveau 1-4) Wetenschappelijke conclusies Overwegingen Consensus Aanbevelingen

Samenstelling: 2 Vertegenwoordigers NvVP 2 Vertegenwoordigers NIP Vertegenwoordiging Verpleegkundigen Coordinatie en Ondersteuning TRIMBOS Werkgroep geholpen door schrijfgroep (12) Klankbordgroep (53 personen) Participatie patienten en familieleden Verpleegkundige focusgroep

Procedure Concept richtlijn Commentaarfase Verwerking commentaar Eindversie Accordering beroepsverenigingen Dit alles duurde drie jaar

Thema’s Richtlijn: Contact maken, begrijpen Suicidaliteit focus van diagnostiek Suicidaliteit focus van behandeling Zorg voor veiligheid Zorg voor continuïteit en ketenzorg Betrekken partners en familieleden

Visie op suicidaal gedrag Kwetsbaarheidfactoren (langdurig) Stressfactoren (uitlokkend) Suicidale toestand (actueel): Klemzitten Behandeling suicidale toestand (actueel) Behandeling stress-en kwetsbaarheidsfactoren In multidisciplinair verband (samenwerking) Ingebed in sociale context

Systematisch onderzoek Het is aan te bevelen om actief te vragen naar suïcidegedachten bij een psychiatrische intake of crisissituatie, bij uitingen van wanhoop, bij belangrijke verlieservaringen, bij transitiemomenten in een lopende behandeling, bij veranderingen in het klinisch beeld, bij gebrek aan verbetering of bij verslechtering van een psychiatrische aandoening.

Systematisch onderzoek Het is niet aannemelijk dat suïcidaal gedrag wordt uitgelokt door er naar te vragen.

Systematisch onderzoek Het is aan te bevelen bij onderzoek naar suïcidaliteit te inventariseren of de patiënt zich hopeloos voelt, geen toekomstplannen heeft, in sterke mate negatieve gedachten heeft over zichzelf, of dwangmatige gedachten heeft over suïcide.

Zorg voor Veiligheid Verwijder potentieel dodelijke middelen Beveiligingspersoneel, politie Opname, al dan niet vrijwillig Sederende middelen, antipsychotica Gedwongen opname / dwangmaatregelen Wettelijk kader. Hier altijd: Safety first Creëer veilige situatie Leg alles vast in dossier

Omgang met naasten: Aanbevelingen Het is sterk aan te bevelen om naasten van de patiënt te betrekken bij de diagnostiek en behandeling voor zover dat binnen de grenzen van het beroepsgeheim te verantwoorden is. Het is aan te bevelen om naasten te informeren en steun te bieden

Continuïteit van zorg Let op overgang van zorgsoorten Ontslag uit kliniek Ontslag uit algemeen ziekenhuis Overgang van afdeling Dossiers en verslaglegging Contact huisarts Overdracht cruciale informatie

Continuïteit van zorg Ketenzorg dient regionaal georganiseerd te zijn, waarbij aandacht wordt besteed aan de samenwerking tussen alle disciplines die bij diagnostiek en behandeling betrokken zijn (huisartsen).

Veiligheid: Het is sterk af te raden gebruik te maken van een non-suïcide contract in acute situaties of bij onbekende patiënten. In langer durende situaties is het soms te overwegen om mondelinge afspraken te hanteren als middel om suïcidaal gedrag bespreekbaar te maken.

Behandeling Het is sterk aan te bevelen bij een suïcidale patiënt die qua stemming goed lijkt te reageren op antidepressiva in het bijzonder na te gaan of ook het suïcidale gedrag afneemt.

Evidentie Lithium Niveau 1: Het is aangetoond dat bij patiënten met een stemmingsstoornis (bi- of unipolair) het gebruik van lithium het risico op suïcide, en suïcidepogingen aanzienlijk vermindert. Stoppen met Lithium bij bipolaire stoornissen geeft een fors verhoogde kans op suïcide en suïcidepogingen. (hulp van familie daarbij nodig)

Evidentie psychotherapie Niveau 2: Het is aannemelijk dat cognitieve gedragstherapie en probleemoplossings gerichte therapieën suïcidaal gedrag kunnen reduceren in een ambulante behandeling.

Evidentie psychotherapie Niveau 1. Het is aangetoond dat cognitieve gedragstherapie effectief is in de behandeling van hopeloosheid bij depressieve patiënten.

Evidentie psychotherapie Niveau 2. Het is aannemelijk dat Dialectische Gedragstherapie effectief is in de behandeling van suïcidaal gedrag en zelfbeschadigend gedrag bij vrouwelijke patiënten met een borderline stoornis. Datzelfde geldt voor Mentalization-Based Therapie, Transference – Focused Therapie, Schema-Focused Therapie, en Interpersoonlijke Psychodynamische Therapie

Verdere aanbevelingen: Betrekken familieleden Professioneel handelen na een suïcide Melding van suïcide aan de Inspectie Opvang van nabestaanden Gezondheidswetgeving

Naleven richtlijnen? Naleven Engelse richtlijn geassocieerd met minder suïcides (While, e.a., The Lancet, 2012): 24 uur crisis opvang non-compliance comorbiditeit verslaving betrekken familieleden evaluatie suicide achteraf overleg politie en justitie

Deskundigheidsbevordering Deskundigheidsbevordering is geassocieerd met minder suïcides en minder suïcidepogingen: Gotland studie (Rutz, 2001) US Air Force (Knox e.a., 2003) Alliance against Depression (Hegerl e.a., 2006) Gatekeepers Training QPR (Quennet, 2013)

Naleven richtlijnen en deskundigheidsbevordering Betere kennis Betere vaardigheden Betere bejegening Betere zorgorganisatie Betere preventie Betere samenwerking Meer tevredenheid met werkzaamheden

Te bestellen bij bol.com (€ 10,-)

ajfm.kerkhof@vu.nl