De juridische kant Hoe zit de uitwisseling van patiëntgegevens juridisch in elkaar; wat mag er wel en wat mag niet? Eric Schreuders Net2Legal Consultants (www.n2l.nl) 2012/2.0

Stappenplan ‘werkelijkheid’ 1. Moet ik gegevens verstrekken? En zo nee: 2. Wil ik gegevens verstrekken? En zo ja: 3. Mag ik gegevens verstrekken? 4 En als ik dan gegevens moet of wil & mag verstrekken, is het dan opt-in, opt-out, of niet eens opt-out (lees: gewoon doen)?

Toepasselijke juridische regels Wet BIG, vooral de geheimhoudingsplicht van art. 88 WGBO, vooral de geheimhoudingsplicht en de toestemming van art. 457 en de professionele zorg van art. 453 Wbp, vooral de speciale regeling over gegevens betreffende de gezondheid in art. 16 (verbod) en in art. 21 (aanvullende geheimhoudingsplicht als Wet BIG/WGBO niet van toepassing zijn) en 23 (opheffing verbod) en de toestemming

Toepasselijke juridische regels Vrijstellingsbesluit Wbp (vaker toestemming nodig dan bij wel melding) art. 16 voor de beroepsbeoefenaren van art. 3 Wet BIG art. 17 voor de instellingen van art. 1.2 Uitvoeringsbesluit WTZi (Wet toelating zorginstellingen) Opt-in = toestemming (maar er zijn zo’n zes verschillende soorten; 3 in WGBO en 3 in Wbp) Opt-out = bezwaar kunnen maken (maar er zijn zo’n drie verschillende soorten; 1 in WGBO en 2 in Wbp)

Vuistregels voor de praktijk 1. Verstrek gegevens overeenkomstig de voorwaarden van het wettelijk voorschrift als dit wettelijk voorschrift (zelfs) het medisch beroepsgeheim doorbreekt. 2. Verstrek gegevens als er sprake is van een noodtoestand/conflict van plichten en beoordeel dit aan de hand van de zorg van een goed hulpverlener en de professionele standaard en als er sprake is van vitale belangen van de betrokkene (de patiënt wiens gegevens verstrekt worden) of vitale belangen van een derde.

Vuistregels voor de praktijk 3. Voor verstrekken aan degene die rechtstreeks betrokken is bij de behandeling van de verstrekker is geen toestemming nodig. Wijs dan wel op de mogelijkheid van bezwaar (opt- out). 4. Voor verstrekken aan een vervanger/waarnemer is geen toestemming nodig. Wijs dan wel op de mogelijkheid van bezwaar (opt-out).

Vuistregels voor de praktijk 5. In alle andere gevallen is toestemming nodig (opt-in). a) Zorg er dan voor dat de toestemming voldoet aan: - vrij en specifiek waarvoor / passend bij zorg goed hulpverlener, professionele standaard en vertrouwensrelatie; - geïnformeerd; - schriftelijk of mondelinge verklaring/instemming, maar niet afgeleid uit gedragingen en geen veronderstelde of stilzwijgende toestemming (als dat al zou kunnen bij verstrekken); - aan kunnen tonen dat toestemming gegeven is (schriftelijk, aantekening in dossier of blijkend uit dossier).

Vuistregels voor de praktijk OF b) Geef de verwijsbrief aan de patiënt (als de ontvanger van de verwijsbrief niet aangemerkt kan worden als betrokken bij de behandeling van de verwijsbrief-schrijver).

Toestemming Geen wettelijk voorschrift, geen noodtoestand/conflict van plichten, niet rechtstreeks bij de behandeling van de verstrekker betrokken en geen vervanger/waarnemer: toestemming nodig - De toestemming van art. 450 WGBO (toestemming voor verrichtingen) is onvoldoende als toestemming voor het verstrekken van gegevens (er is dus een andere WGBO toestemming nodig) - Art. 457 lid 1 WGBO (88 Wet BIG) met de toestemming (lees: geïnformeerde toestemming) om het medisch beroepsgeheim te kunnen doorbreken - Art. 8, onder a, Wbp als grondslag voor verstrekken met de ondubbelzinnige toestemming (nodig als er geen andere grondslag van art. 8 mogelijk is)

Toestemming - Art. 23, lid 1, onder a Wbp voor het opheffen van het verbod op het verstrekken van gevoelige gegevens met de uitdrukkelijke (expliciete) toestemming (nodig als er geen andere opheffing zoals bijv. art. 21 Wbp mogelijk is) - Art. 16 lid 4 onder e of art. 17 lid 4 onder b Vrijstellingsbesluit Wbp om gebruik te kunnen blijven maken van de vrijstelling van melding (verwijzing naar de ondubbelzinnige toestemming van art. 8, onder a, Wbp). LET OP: de ‘strengste’ toestemming geldt. Art. 23 Wbp is ‘strenger’ dan art. 8 Wbp en art. 8 Wbp is (veelal) weer ‘strenger’ dan art. 457 lid 1 WGBO

Toestemming LET OP: de veronderstelde of stilzwijgende toestemming hoort bij een opt-out systeem en niet bij opt-in. Anders gezegd: als er een juridische toestemming nodig is, dan is de veronderstelde of stilzwijgende toestemming onvoldoende. Zie art. 457 lid 2 WGBO LET OP: toestemming geeft een bevoegdheid tot verstrekken en geen verplichting. Soms zal men die bevoegdheid toch niet moeten gebruiken (privacy patiënt, handelen als goed hulpverlener en professionele standaard)  

Toestemming Mogelijkheden/ situaties (opt-in): 1. toets vooral aan art. 23 lid 1 onder a Wbp als de ontvanger niet genoemd is in art. 21 Wbp: de uitdrukkelijke (expliciete) toestemming. Dit betekent dat de toestemming moet zijn: - vrij gegeven - specifiek waarvoor - geïnformeerd - uitdrukkelijk (schriftelijk of mondelinge verklaring/instemming) - aan kunnen tonen dat toestemming gegeven is (schriftelijk, aantekening in dossier of blijkend uit dossier)  

Toestemming 2. toets vooral aan art. 8 onder a Wbp als de verstrekker gebruik maakt van de vrijstelling van art. 16 of 17 Vrijstellingsbesluit Wbp: de ondubbelzinnige toestemming. Dit betekent dat de toestemming moet zijn: - vrij gegeven - specifiek waarvoor - geïnformeerd - ondubbelzinnig (schriftelijk of mondelinge verklaring/instemming of afgeleid uit gedragingen) - aan kunnen tonen dat toestemming gegeven is (schriftelijk, aantekening in dossier of blijkend uit dossier) LET OP: in dit geval moet er tevens getoetst worden aan art. 9 Wbp.

Toestemming 3. toets vooral aan art. 457 lid 1 WGBO als de ontvanger genoemd is in art. 21 Wbp en de verstrekker een melding op grond van art. 27 Wbp gedaan heeft bij het Cbp of een Functionaris voor de gegevensbescherming: de (geïnformeerde) toestemming. Dit betekent dat de toestemming moet zijn: - passend bij zorg goed hulpverlener, professionele standaard en vertrouwensrelatie (vgl: vrij gegeven en specifiek waarvoor) - geïnformeerd - schriftelijk of mondelinge verklaring/instemming of afgeleid uit gedragingen, maar niet verondersteld of stilzwijgend)

Toestemming - aan kunnen tonen dat toestemming gegeven is (schriftelijk, aantekening in dossier of blijkend uit dossier) LET OP: in dit geval moet er dan wel een andere grondslag uit art. 8 Wbp zijn dan de ondubbelzinnige toestemming van art. 8, onder a Wbp en moet er tevens getoetst worden aan art. 9 Wbp.   Praktische tip 1: zorg dat de geïnformeerde toestemming van de WGBO tevens voldoet aan de ondubbelzinnige toestemming van de Wbp. Praktische tip 2: als u aan de voorwaarden van de uitdrukkelijke (expliciete) toestemming voldoet, zit u altijd goed.