Bestrijden van gezondheidsachterstanden Barend Middelkoop LUMC, afdeling Public health en Eerstelijnsgeneeskunde GGD Den Haag, afdeling Epidemiologie

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde2 Waar ik het over wil hebben •Een familie in de Schilderswijk •Sociaal-economische gezondheidsverschillen •Etnische sterfteverschillen bij kinderen •Gedragsfactoren •De Public health paradox •De jeugdarts

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde3 Hoefkade

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde4 Basisschool Het Spectrum

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde5 Turkije heeft van Tsjechië gewonnen …

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde6 Levensverwachting en levensverwachting zonder lichamelijke beperkingen naar opleidingsniveau ♂ ♀ Bron: Gezondheid en zorg in Cijfers. CBS 2008

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde7 Sterfte naar etniciteit, Bron: Bos V et al. Ethnic inequalities in age- and cause-specific mortality in the Netherlands. Int J Epidemiol 2004;33:1112-9

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde8 Periode : zuigelingensterfte Voornaamste doodsoorzaken:  ‘Aandoeningen van de perinatale periode’ (staat bij Turkse jongetjes niet bovenaan)  Aangeboren afwijkingen NB: Infectieziekten 1,7% van sterfte onder n-w allochtonen tegen 1,2% bij autochtonen Bron: Garssen J et al. Overlijdensrisico’s naar herkomstgroep: daling en afnemende verschillen. CBS Bevolkingstrends 2007 nr. 4, p

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde9 Periode : sterfte onder 1-4 jarigen Voornaamste doodsoorzaken:  Externe oorzaken  Kwaadaardige nieuwvormingen NB: Ook bij de 1-4 jarigen is onder allochtonen geen duidelijk hogere sterfte meer aan infectieziekten Bron: Garssen J et al. Overlijdensrisico’s naar herkomstgroep: daling en afnemende verschillen. CBS Bevolkingstrends 2007 nr. 4, p

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde10 Periode : sterfte onder 5-14 jarigen Voornaamste doodsoorzaken:  Externe oorzaken  Kwaadaardige nieuwvormingen Het doodsoorzaken- patroon verschilt niet veel tussen de herkomstgroepen Bron: Garssen J et al. Overlijdensrisico’s naar herkomstgroep: daling en afnemende verschillen. CBS Bevolkingstrends 2007 nr. 4, p

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde11 Periode : sterfte onder jarigen •T.o.v ‑ 2000 is de sterfte gedaald, het sterkst bij de niet- westerse allochtone jongens (1/3 daling) •Het verschil tussen jongens en meisjes wordt volledig verklaard door het verschil in het aandeel niet-natuurlijke sterfte Bron: Garssen J et al. Overlijdensrisico’s naar herkomstgroep: daling en afnemende verschillen. CBS Bevolkingstrends 2007 nr. 4, p

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde12 Sociaal-economische positie •Inkomen •Opleiding •Beroep (‘beroepsprestigeladder’ → status) •Waarde op individueel niveau gemeten •Waarde op buurtniveau gemeten } beide relevant

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde13 Relatie etniciteit - SES •Toenemend samenvallen: lage SES gaat gepaard met niet-westers zijn •Maar er zijn ook autochtone inwoners van achterstandwijken

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde14 Overgewicht onder schoolkinderen naar SES van de woonwijk. Den Haag Bron: J de Wilde et al. Overgewicht bij Haagse schoolkinderen. Epidemiologisch Bulletin GGD Den Haag 2003, nr. 4, p

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde15 Overgewicht onder schoolkinderen naar etnische achtergrond. Den Haag Bron: J de Wilde et al. Overgewicht bij Haagse schoolkinderen. Een trendanalyse van 1999 t/m Epidemiologisch Bulletin GGD Den Haag 2008, nr. 4, p

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde16 Overgewicht onder schoolkinderen naar SES van de woonwijk. Den Haag Bron: J de Wilde et al. Overgewicht bij Haagse schoolkinderen. Een trendanalyse van 1999 t/m Epidemiologisch Bulletin GGD Den Haag 2008, nr. 4, p

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde17 Etniciteit en gezondheid •Houd rekening met: 1) sociaal-economische achterstand en met 2) etnische verschillen •Wat 2) betreft: - biologie (erfelijkheid, gen-omgeving interactie) - cultuur (leefgewoonten, causale modellen)

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde18 Etniciteit en SES •Niet-westerse allochtonen behoren in het algemeen tot de laagste sociaal-economische strata •Interventies moeten rekening houden met etnische achtergrond en met sociaal-economische positie

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde19 Gedragsfactoren •Zowel gezondheid als gezond gedrag zijn scheef verdeeld over de sociale strata •Vraag 1: Hoe komt dit? •Vraag 2: Verklaren gedragsverschillen de SEGV?

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde20 Verklaringsmodellen voor gezondheidsgedrag Bron: P. Lakeman. Preconceptional carrier couple screening for cystic fibrosis and hemoglobinopathies

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde21 Ei van Columbus •Beïnvloed Attitude, Sociale invloed en Ervaren gedragscontrole •A, S en E in orde gezond gedrag gezondheid

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde22 Twee redenen waarom dit te simpel is 1.Oorzaken achter de oorzaken: A, S en E ongelijk verdeeld 2.Substantieel deel SEGV niet verklaarbaar uit verschillen in gedrag

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde23 SEGV en gedrag Bron: M Marmot: Status Syndrome. Bloomsbury Publ. 2004

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde24 Psychosociale factoren en hartinfarct Populatie Attributieve Risico’s Stress op het werk 9%≥ 2 Life events10% Stress thuis 8%‘Low locus of control’16% Financiële stress11% ‘Feeling depressed’ 9% Bron: INTERHEART study ( cases en controles uit 52 landen). Lancet 2004;634: Stress (werk, thuis of financieel) / ≥ 2 stressvolle life events / depressie / ‘low locus of control’ 33% (na controle voor alle bekende risicofactoren)

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde25 Grote Volksgezondheid Paradox •Grootste gezondheidswinst te behalen door terugdringen sociaal-economische gezondheidsachterstanden •Niets lijkt moeilijker dan terugdringen sociaal- economische gezondheidsachterstanden

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde26 GGD West-Brabant: Interventie “Armoede en gezondheid” (1) •Samenwerking GGD en Dienst Sociale Zaken in signalering, toegeleiding en gezondheidsbevordering •Basisschool: groepen 2 en 7 •Indien gezondheidsachterstand, gerelateerd aan geldgebrek: vervolgafspraak •Adviesbrief voor ouders. Bijvoorbeeld over: • Sport • Stevige schoenen • Club

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde27 GGD West-Brabant: Interventie “Armoede en gezondheid” (2) •Ouders gaan naar Sociale Zaken •Sociale Zaken kijkt volgens vaste procedures of ouders in aanmerking komen voor Bijzondere bijstand •Sociale Zaken kijkt breder •JGZ gaat na enige tijd na of actie geslaagd is

BMS, 19 maart 2009Public health en Eerstelijnsgeneeskunde28 Uit het competentieprofiel jeugdarts De Jeugdarts ….. - herkent signalen van zorgbehoefte op individueel en collectief niveau en anticipeert daarop (incl. specifieke doelgroepen) - beschikt over vaardigheden om voor de individuele cliënt en voor een groep cliënten en hun ouders (…), evidence based, gezondheidsverbeteringen te realiseren - adviseert gevraagd en ongevraagd (…) omtrent jeugd- gezondheid(srisico’s) op individueel en collectief niveau - draagt bij aan effectieve interdisciplinaire samenwerking en ketenzorg