Handhaving van milieurecht in Nederland Prof dr Lex Michiels Universiteit van Tilburg

Onderwerpen Bestuurlijke sancties (algemeen) Last onder dwangsom in theorie en (vooral) praktijk Bestuurlijk gedogen

Bestuurlijke sancties milieurecht Bestuursdwang Last onder dwangsom Boete (alleen voor emissiehandel) Bestuurlijke (!) transactie Intrekking (milieu)vergunning

Theorie inzake de last onder dwangsom (1) Herstelsanctie (geen criminal charge) Na overtreding (geheel preventief alleen bij klaarblijkelijk gevaar voor overtreding) Alle decentrale organen bevoegd; soms minister Begunstigingstermijn Modaliteiten Hoogte van de dwangsom

Theorie inzake de last onder dwangsom (2) Werking (verbeurte van rechtswege) Beperkingen Invordering Rechtsbescherming tegen last onder dwangsom invorderingsbeschikking

Onderzoeksresultaten: aantallen (1) 70 instanties onderzocht (58 gemeenten, 5 provincies, 6 waterschappen, 1 ministerie) dwangsombesluiten van onderzochte instanties in 2006-2008 (NB: Niet alle dossiers compleet) Instantie Dwangsombesluiten  Gemeenten 1459 Provincies 202 Waterschappen 60 Min. VROM 25 Totaal 1746

(vervolg) Geschatte aantal dwangsombesluiten per jaar door gemeenten, provincies, waterschappen en het ministerie van VROM ter handhaving van milieurecht Instantie Dwangsombesluiten  Gemeenten 2105 Provincies 207 Waterschappen 80 Min. VROM 8 Totaal 2400

Onderzoeksresultaten: modaliteiten en typen inbreuken Per tijdseenheid 54% Per overtreding 44% Bedrag ineens 2% Buitenwettelijke variant: per tijdseenheid dat een overtreding wordt geconstateerd Typen inbreuken: bij gemeenten veelal schending van algemene regels, bij provincies van vergunningvoorschriften Relatie modaliteiten tot typen inbreuken

Resultaten recent onderzoek: Hoogte bedragen Wettelijke criteria Praktijk - vaak lage bedragen - helft van organen heeft beleidsregels - creatieve varianten

Resultaten recent onderzoek: Effecten Overtreding binnen termijn gestopt 54% Niet binnen termijn gestopt 26% Onbekend 20%

Resultaten recent onderzoek: Invordering verbeurde dwangsommen Percentage (ongeveer 40% overall; verschillen per type overheid, per orgaan) Werkwijze (t.t.v. onderzoek en nu) Verjaring

Resultaten recent onderzoek: Rechtsbescherming NB: m.b.t. oude situatie Bezwaar en beroep tegen dwangsombesluit Verzet tegen dwangbevel in drie instanties In 2006-2008 betroffen 258 van de 362 beroepen bij de RvS inzake milieuhandhavingsbesluiten een last onder dwangsom 55% van de besluiten werd geschorst of vernietigd Nieuwe situatie Bezwaar en beroep tegen invorderingsbeschikking T.a.v. dwangbevel alleen executiegeschil bij burgerlijke rechter

Conclusies last onder dwangsom De dominante sanctie ter handhaving van milieurecht Relatief weinig procedures bij de rechter; 2% van alle genomen dwangsombesluiten sneuvelt in beroep In (tenminste) ongeveer 70% heeft dwangsom gewenste effect Veel gebruikt voor relatief lichte overtredingen (dus ook dwangsombesluiten met relatief lage bedragen) Niet altijd beleid aanwezig m.b.t. hoogte bedragen Verbeurde bedragen worden relatief vaak niet ingevorderd

Gedogen (soorten van) Justitieel gedogen (coffeeshops) Bestuurlijk gedogen (wat is het?) Varianten van bestuurlijk gedogen Gedogen met officieel besluit (gedoogverklaring)

Formele kanten van gedogen Gedoogverklaring: besluit (c.q. beschikking) in de zin van de Algemene wet bestuursrecht (Awb): - normen voor besluiten/beschikkingen van toepassing en - rechtsbescherming bij bestuursrechter Na gedogen is handhaving in beginsel nog wel mogelijk (bijv. bij gewijzigde omstandigheden) Weigeren gedoogbeschikking en intrekken gedoog-beschikking zijn volgens de RvS géén besluiten

Inhoudelijke kanten van gedogen ‘Beginselplicht tot handhaving’ Uitzonderingen (dus gevallen waarin gedogen mogelijk is): - concreet zicht op legalisatie (o.a. overgangssituaties; ontvankelijke kansrijke vergunningaanvraag ingediend) - toezeggingen, voorafgaand gedogen - gelijke behandeling - overtredingen met weinig gevolgen - andere redenen waarom handhaving in een concreet geval onevenredig is

Eisen aan gedogen Zo kort mogelijk Zo nodig onder voorwaarden Na horen belanghebbenden Beschikking noodzakelijk?

Praktijk van het gedogen Minder maatschappelijk draagvlak voor gedogen Minder juridische ruimte voor gedogen dan vroeger Steeds minder gedoogbeschikkingen: aldus ontgaan van procedures; er worden nog steeds regelmatig overtredingen van milieurecht gedoogd, maar meer op informele wijze Derden vragen om handhavingsbesluit en vechten weigering dáárvan aan i.p.v. dat ze een gedoog-beschikking aanvechten (NB: ook lange tijd gedogen staat niet in de weg aan alsnog handhaven)

Handhaven en gedogen Gedogen niet per se onrechtmatig Gedogen via een beschikking met voorwaarden op de naleving waarvan wordt toegezien, benadert handhaving Handhavingsbesluit met lange begunstigingstermijn benadert gedogen (is doorgaans ook niet toegestaan) Nemen van een handhavingsbesluit zonder de noodzakelijke tenuitvoerlegging benadert gedogen nog meer