In Veilige Handen: Preventie van seksueel misbruik in vrijwilligerswerk met minderjarigen Tijdens deze presentatie proberen we een beeld te schetsen van het project “In Veilige Handen”. Dit project is een initiatief van Vereniging NOV in samenwerking met MOVISIE, NOC*NSF en Scouting Nederland. Het wordt ondersteund door het ministerie van VWS en het ministerie van Veiligheid en Justitie. Het trainen en ondersteunen van lokale vrijwilligerssteunpunten en sportservicepunten wordt gefinancierd door ZonMW en door Stichting Kinderpostzegels. Je vindt meer informatie op www.inveiligehanden.nl.

Hoe maak ik mijn organisatie veilig? Help het is mis! Wat willen we bereiken? Waarom? Hoe maak ik mijn organisatie veilig? Help het is mis! Ja, ik wil. En nu? Tijdens deze presentatie gaan we op vijf punten in.

Landelijke ondersteuning Lokale ondersteuning Wat willen we bereiken Landelijke ondersteuning Lokale ondersteuning Lokale vrijwilligersorganisaties Het project In Veilige Handen is begonnen vanuit de behoefte om kennis te delen en om gezamenlijk te voorkomen dat mensen die over de schreef gaan bij de ene organisatie, vervolgens weer opnieuw kunnen beginnen in een volgende. Het projectteam heeft zich dus enorm ingespannen om te komen tot een landelijke registratielijst. Op dit moment ligt een verzoek om toestemming bij het College Bescherming Persoonsgegevens. De technische uitvoering is al uitgewerkt en alles staat klaar om van start te gaan. Het wachten is alleen nog op het CBP. Niemand wil dat mensen zo maar op die lijst komen. Dat kan alleen als hun zaak door een tuchtcollege is behandeld. Tuchtrecht is recht dat geldt voor een specifieke groep personen, het is dus geen strafrecht. Over de registratielijst en over het tuchtrecht kun je meer lezen op de website en in de toolkit. Het is de bedoeling om vanaf de tweede helft van 2011 de registratielijst en het tuchtrecht te kunnen aanbieden. Daarnaast werken met name NOV en MOVISIE aan het verspreiden van kennis, door publicaties, via de website en door lezingen en workshops te geven. Op niveau van de lokale ondersteuners, vrijwilligerscentrales, sportservicepunten en dergelijke, wordt gewerkt aan het opleiden van medewerkers om voorlichting te geven en om vrijwilligers vanuit de lokale clubs op te leiden om met dit onderwerp aan de slag te gaan. Vrijwilligersorganisaties kunnen voor sommige zaken steunen op lokale ondersteuning, voor sommige zaken op landelijke ondersteuning. Het daadwerkelijk voorkómen van seksueel grensoverschrijdend gedrag ligt toch ook vooral bij lokale organisaties. Gespecialiseerde vrijwilligers, die wij adviseurs sociale veiligheid noemen, kunnen daar een belangrijke rol in spelen. Wat we willen bereiken is dat er op alle niveaus over wordt gepraat, dat er genoeg kennis en deskundigheid op de verschillende niveaus is en dat er voldoende beleid is om ook op langere termijn aan preventie te werken.

Omdat het een maatschappelijk probleem is Waarom? Omdat het een maatschappelijk probleem is Seksueel geweld voor 16e jaar: 19% vrouwen, 4% mannen binnen het gezin, op school, in het buurthuis, binnen de sport- of jeugdclub, tijdens het uitgaan of op straat De gemiddelde leeftijd bij aanvang van langdurig misbruik: 10 jaar bij vrouwen en 11 jaar bij mannen Waarom zou je met dit onderwerp aan de slag gaan? Ten eerste omdat seksueel geweld een maatschappelijk probleem is. Seksueel geweld, seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel misbruik: er is een flinke kans dat je er mee te maken krijgt, al was het maar ergens in je omgeving. En het komt overal voor waar menselijke relaties voorkomen. Dus ook in het vrijwilligerswerk.

Omdat het ook een verantwoordelijkheid van het vrijwilligerswerk is Waarom? Omdat het ook een verantwoordelijkheid van het vrijwilligerswerk is De kinderen beschermen De zorgen van ouders serieus nemen Je vrijwilligers ondersteunen Je organisatie versterken en overeind houden Gedeelde verantwoordelijkheid Overheid: strafrecht, VOG, faciliteren Organisaties: vrijwilligersbeleid, tuchtrecht Ouders: vragen om veiligheid Omdat het dus ook in het vrijwilligerswerk voorkomt, heeft het vrijwilligerswerk ook een verantwoordelijkheid om dit probleem onder ogen te zien. Het is van groot belang dat kinderen die aan jouw organisatie worden toevertrouwd ook veilig bij je zijn. Misbruik kan een enorme impact hebben op het verdere leven van kinderen. Ouders zullen ook steeds vaker aan je vragen of je je zaken wel op orde hebt. Terecht willen ze dat je laat zien dat je de veiligheid van hun kinderen serieus neemt. Vrijwilligers weten niet vanzelf wat wel en niet kan en schrikken vaak terug als ze een collega-vrijwilliger iets zien doen waarvan ze een onprettig gevoel krijgen. Je moet je vrijwilligers dus ook ondersteunen bij het maken van afspraken over wat wel en niet kan, bij het elkaar aanspreken, bij het signaleren van problemen. Je wil voorkomen dat vrijwilligers onverdiend verdacht worden, maar je wil ook dat je organisatie een mogelijke misstap overleefd. Je wil dat je organisatie niet ten onder gaat aan een schandaal. Redenen genoeg om aan de slag te gaan met het voorkómen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. De overheid wil hierin niet het voortouw nemen. Voorgaande kabinetten hebben keer op keer benadrukt dat ze al te dwingende maatregelen niet vinden passen bij de aard van het vrijwilligerswerk en dat ze hierin verwachten dat organisaties zelf maatregelen nemen. Wat de overheid wel doet, is een project als dit faciliteren, contact leggen met gemeenten, proberen de VOG goedkoper en efficiënter aan te vragen te maken en natuurlijk is de overheid verantwoordelijk voor vervolging via het strafrecht. Organisaties moeten vooral zorgen dat allerlei aspecten van hun vrijwilligersbeleid in orde zijn, van werving en selectie, begeleiding en scholing tot beëindigen van de relatie als het niet goed gaat. Maar ook ouders hebben een rol: ouders mogen nog veel vaker vragen hoe het zit met veiligheid binnen vrijwilligersorganisaties.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag: Definitie Seksueel grensoverschrijdend gedrag: Verbaal en non-verbaal, fysiek of niet-fysiek Opzettelijk en onopzettelijk Beleving van de persoon die het ondergaat: ongewenst of gedwongen Ongelijke machtsverhouding De definitie van seksueel grensoverschrijdend gedrag is: ‘Elke vorm van seksueel gedrag of seksuele toenadering, in verbale, non-verbale of fysieke zin, opzettelijk of onopzettelijk, die door de persoon die het ondergaat als ongewenst of gedwongen wordt ervaren; en/of plaatsvindt binnen een ongelijke machtsverhouding (volwassene-minderjarige, hulpverlener-cliënt, leerkracht-leerling, trainer-pupil, leiding-jeugdlid, e.d.); en/of andere handelingen of gedragingen van een soortgelijke aard als die strafbaar zijn gesteld in het Wetboek van Strafrecht. Daarbij zijn vier punten belangrijk om te onthouden: Niet alleen fysieke aanraking valt hieronder, ook verbale seksuele toenadering. De intentie van degene die zulk gedrag vertoont is niet belangrijk om te bepalen of het gaat om seksueel grensoverschrijdend gedrag, het kan wel van invloed zijn op de maatregelen die je ertegen neemt. Het gaat om de beleving van degene die het ondergaat: voelt die het gedrag als dwingend en / of ongewenst? In sommige gevallen is ook die beleving niet doorslaggevend: als er sprake is van een ongelijke machtsverhouding is het gedrag sowieso grensoverschrijdend. Ook als een pupil razend verliefd is en het gedrag juist wel wenst, kan er goed sprake zijn van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Hoe maak ik mijn organisatie veilig? Cultuur Beleid Deskundigheid 13 stappen uit de toolkit In de toolkit zit een stappenplan om je organisatie veiliger te maken. Het bestaat uit 13 stappen. We zullen die hier niet allemaal behandelen, maar lees ze vooral na. Nu willen we aan drie hoofdthema’s aandacht besteden: de cultuur in je organisatie, het beleid van je organisatie en de deskundigheid van bestuur en andere vrijwilligers.

Cultuur Bespreekbaar maken Agenderen Risico analyse Communiceren Seksueel grensoverschrijdend gedrag vindt een voedingsbodem wanneer een organisatie het onderwerp niet aan de orde stelt, wanneer er niet wordt nagedacht over waar mogelijk risico’s liggen en wanneer er niet over onwenselijk gedrag wordt gecommuniceerd. Je wil het onderwerp bespreekbaar maken. Bekijk op welke momenten het onderwerp kan worden behandeld, bij welke andere thema’s, tijdens welke besprekingen of trainingen. Agenderen gaat om de meer formele kant van bespreekbaar maken: het moet letterlijk op de agenda, bijvoorbeeld tijdens een Algemene Vergadering. Door een risico-analyse te doen, kun je ook goed nagaan of de cultuur en de sfeer in je organisatie grensoverschrijdend gedrag hindert of mogelijk maakt. Wanneer je met het onderwerp bezig bent, denk dan ook na wat voor communicatie-uitingen je kunt gebruiken. Een voorbeeld van een informatiefolder voor ouders, voor kinderen en voor vrijwilligers zit in de toolkit. Die kun je zo overnemen.

Werving en selectie (incl VOG) Omgangsregels en gedragscode Beleid Werving en selectie (incl VOG) Omgangsregels en gedragscode Meldprotocol Adviseur sociale veiligheid En zelf of via (landelijke) ondersteuning Vertrouwenspersonen Tuchtrecht Registratielijst Beleid maken klinkt misschien formeel, maar het doel van beleid is dat je met elkaar afspraken maakt en deze onafhankelijk maakt van de persoon die zich er op dat moment voor inzet. Als iemand weg gaat, moet terug te vinden zijn hoe je zaken hebt geregeld. Alle organisaties doen aan werving aan selectie. Door daarover afspraken te maken kun je zorgen dat je de juiste mensen binnen haalt en andere bewust niet. Een onderdeel hiervan is het vragen van een Verklaring Omtrent Gedrag voor de vrijwilligers die direct werken met kinderen. Meer info hierover in de toolkit. Door samen omgangsregels en een gedragscode op te stellen dwing je jezelf en je collega’s om concreet te worden. Wat voor gedrag willen we niet en wat kan wel? Natuurlijk is het nooit compleet, maar het geeft een basis voor verdere discussie. De omgangsregels zijn er voor de hele organisatie, van ouders en kinderen tot en met het bestuur. De gedragscode is er voor de begeleiders van minderjarigen. De gedragscode kan heel goed gekoppeld worden aan een vrijwilligerscontract, of als dat er niet is, kan het deel uitmaken van een welkomstpakket. Laat het wel tekenen. Het is de bedoeling dat het een officiële afspraak is. Het meldprotocol geeft aan welke stappen moeten worden gezet als er een melding van seksueel grensoverschrijdend gedrag komt. Je kunt dan ook altijd contact opnemen met ondersteuningsinstellingen, van vrijwilligerscentrale tot en met GGD, zedenpolitie en AMK. Denk er over om een adviseur sociale veiligheid aan te stellen. Dat is een vrijwilliger die als taak heeft dit onderwerp op de agenda van het bestuur te houden en om samen met hen vorm te geven aan het beleid over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Regel verder een vertrouwenspersoon, tuchtrecht en zorg dat je je aansluit bij de landelijke registratielijst. Voor de meeste clubs is het een brug te ver om dit zelf te regelen. Je kunt dit prima met anderen of met landelijke organisaties aanpakken. Vereniging NOV werkt aan tuchtrecht en de landelijke registratielijst en hoopt ook een landelijk netwerk van vertrouwenspersonen te kunnen aanbieden. De planning is dat de registratielijst en het tuchtrecht in de tweede helft van 2011 van start gaan, het netwerk van vertrouwenspersonen eind 2011.

Training vrijwilligers Deskundigheid Plaatselijk netwerk vrijwilligerssteunpunt sportservicepunt GGD zedenpolitie AMK etc. en de gemeente Training vrijwilligers Je hoeft niet alles zelf uit te vinden, gelukkig. Schakel zo veel mogelijk je plaatselijke netwerk in. Maak kennis met je vrijwilligerssteunpunt en vraag ze om op dit onderwerp ondersteuning te geven. Kijk of er een sportservicepunt is dat kan helpen. Zoek uit (eventueel via deze steunpunten) wie de contactpersoon is bij het GGD, de zedenpolitie en het advies- en meldpunt kindermishandeling. Soms zijn er nog meer interessante partners, zoals het Algemeen Maatschappelijk Werk of mee. Vergeet hierbij niet de gemeente!

Wel oor bieden, niet “verhoren”! Check de website Help het is mis! Wel oor bieden, niet “verhoren”! Check de website Schakel je netwerk in Wanneer er zich een incident voordoet, let dan op de volgende drie punten: Kinderen en begeleiders mogen altijd hun verhaal bij je kwijt, maar ga ze niet verhoren. Waarheidsvinding is niet jouw taak, maar die van de politie of als het niet gaat om een strafrechtelijke maar om een tuchtrechtelijke zaak, dan een aangewezen onderzoeker of de ‘zaakcoördinator’. Bouw rust in en onderneem niet á la minute actie. Je bent zelf waarschijnlijk namelijk ook vreselijk geschrokken en dit soort zaken zijn gebaat bij nauwkeurigheid en zorgvuldigheid. Lees rustig de informatie na die op de website en in de toolkit staat. Dit is het moment dat je het nodig hebt, dus dit is het moment om het in je op te nemen. Schakel je netwerk in ga niet in je eentje aan de slag. Als het goed is heb je voordat er iets gebeurt al eens contact gezocht met de mogelijke partners. Zo niet, neem contact op met een vrijwilligerssteunpunt of sportservicepunt. Het AMK is ook een goede plek om te beginnen. Ze zijn niet alleen meldpunt, maar ook adviespunt. En hoe ernstiger het feit, hoe sneller je de zedenpolitie er bij wil betrekken.

Organiseer je ondersteuning Check de website Ja ik wil! En nu? Intentieverklaring Stel groepje samen Organiseer je ondersteuning Check de website En kom je er nog niet uit: neem contact op via www.inveiligehanden.nl 030-7892112 (Kennislijn) kennislijn@movisie.nl Wil je aan de slag met je organisatie? Zoek de intentieverklaring op op de website en stuur die getekend aan Vereniging NOV. Daarmee maak je met NOV en met je eigen organisatie de afspraak dat je aan de slag gaat. Je kan daardoor ook makkelijker gecontacteerd worden als er nieuws is, trainingen en dergelijke. Stel een groepje samen met wie je het komende jaar gaat werken aan een veiligere organisatie. Check waar je ondersteuning vandaan kunt halen. Als er geen steunpunt is, kijk dan ook naar collega-clubs. Check de website, bestel en lees de toolkit. En je kunt altijd contact opnemen met Vereniging NOV en MOVISIE met vragen.