Kernmodel Onderwijsinformatie [ KOI ] Eerste kennismaking met een methodiek voor het sectoroverstijgend systematisch beschrijven van informatieobjecten, ter voorbereiding van een advies over adoptie van deze KOI methodiek.

Samenvatting Dit is een eerste kennismaking met een methodiek voor het sectoroverstijgend systematisch beschrijven van informatieobjecten, ter voorbereiding van een advies over adoptie van deze KOI methodiek. eerste kennismaking met een methodiek sectoroverstijgend systematisch beschrijven van informatieobjecten voorbereiding van een advies over adoptie Aanleiding Aanleiding Drie lagen Drie lagen Pijl omlaag proces Pijl omlaag proces Pijl omhoog proces Pijl omhoog proces Nut Nut Vervolgafspraken Vervolgafspraken

Onderwerpen Wat was de aanleiding voor het KOI? Wat houdt het KOI in? Wie heeft er wat aan het KOI? Wat moet de Architectuurraad van EduStandaard met het KOI?

Aanleiding: Vraagstukken in het project Referentie Architectuur Onderwijs (RAO – SION)

Visiedocument Project Referentie Architectuur Uitgangspunt over gemeenschappelijkheid in informatiehuishouding: “Om burgers goed te kunnen ondersteunen bij een leven lang leren over de grenzen van instituten heen en voor het terugdringen van administratieve lasten in het onderwijs is er behoefte aan afspraken en meer gemeenschappelijkheid in de informatiehuishouding voor het gehele onderwijsdomein, die samen met sectorraden, het onderwijsveld en OCW/DUO wordt ontwikkeld.” Het gaat daarbij om gegevensuitwisseling, die het beste op het niveau van de gehele onderwijssector afgesproken kan worden.

Voordelen gemeenschappelijke informatiehuishouding: Transparant maken van de informatiehuishouding; Terugdringen van administratieve lasten door eenmalige opslag van gegevens en meervoudig gebruik; Snel en eenvoudig kunnen (her)gebruiken van beschikbare informatiediensten in verschillende ketenprocessen en verschillende sectoren; Faciliteren van een efficiënte en effectieve gegevensuitwisseling tussen diverse onderwijsketenpartners; Ketenpartners, waaronder burgers en instellingen, de mogelijkheid geven regie te voeren over hun eigen gegevens.

Voorbeeld noodzaak gemeensch.inf.huishouding: Adres

Kernmodel Onderwijs Informatie

Laag 1: Betekenis  Semantisch model Het uitgangspunt van het KOI is: alle begrippen die door meerdere partijen gebruikt en/of begrepen moeten worden, worden opgenomen in het semantisch model. begrippen meerdere partijen gebruikt en/of begrepen moeten worden Voorbeelden van begrippen: ‘leerling’, ‘student’ of ‘deelnemer’  degene die onderwijs volgt begindatum van de opleiding  ?eerste les, ?beoogde start, ?tot stand komen van de opleiding Voorbeelden “gebruik door meerdere partijen”: Gebruik van een begrip in gegevensuitwisseling tussen twee of meer ketenpartijen; Gebruik in wet- en regelgeving; Gebruik in externe informatievoorziening, waaronder - maar niet beperkt tot - horizontale en verticale verantwoording. Voorbeelden van begrippen: - ‘leerling’, ´student´ of ´deelnemer´ - begindatum van de opleiding

Laag 2: Gebruik  Domeinmodel Een domeinmodel is een conceptueel model van de sleutelconcepten ('domeinobjecten') en hun onderlinge relaties binnen een bepaald toepassingsgebied (het 'probleemdomein'). Doel: voor afstemming met en toetsing door derden, zoals de klant of opdrachtgever. Voordelen van KOI: Betere (breder gedragen) afstemming. Efficiënter, door (gedeeltelijk) hergebruik in soortgelijke toepassingen. Vergroten samenhang, door verbinding tussen domeinmodel en semantisch model. Domeinobjecten representeren elementen uit het probleemdomein ('Leerling', 'School', 'Vak'). Een domeinmodel geeft daarmee inzicht in het probleemdomein en kan gebruikt worden voor afstemming met en toetsing door derden, zoals de klant of opdrachtgever. Een domeinmodel kan vaak (gedeeltelijk) worden hergebruikt voor soortgelijke toepassingen, bijvoorbeeld voor het uitwisselen van dezelfde soort gegevens in andere onderwijssectoren. De verbinding tussen domeinmodel en semantisch model vergroot de vindbaarheid van domeinmodellen, waardoor hergebruik wordt bevorderd.

Voorbeeld Laag 2: Gebruik

Laag 3: Vorm  specificeren berichten(sets) Bericht elementen zijn gerelateerd aan (gemapt op) begrippen uit het KOI semantisch model.

Berichten(sets) mappen op Semantisch Model standaard berichten-set

Berichten(sets) mappen op Semantisch Model In business rules gebruikte begrippen (Afgeleide) begrippen In waardensets gebruikte begrippen bericht element afgeleid begrip businessrule standaard berichten-set element afgeleid begrip enumeratie waarde Komt dat allemaal in het semantisch model? Ja, maar wees gerust: de begrippen worden getypeerd en we maken onderscheid tussen begrippen die het EduStandaard indien proces inclusief de HARD criteria zijn doorlopen en begrippen die zijn afgeleid van die eerste groep begrippen. element afgeleid begrip businessrule waarde element afgeleid begrip businessrule waarde element afgeleid begrip enumeratie waarde waarde < Mapping > waarde

Pijl omlaag: efficiënter en meer samenhang Voor wie? Analisten t.b.v. opdrachtgevers Waarvoor? Opstellen van domeinmodellen ten behoeve van het komen tot berichtspecificaties. (je maakt ook beter wat gevraagd wordt) Hoe? Hergebruik vergelijkbare domeinmodellen en begrippen + relaties. Eigen invalshoek + vastgelegd werkingsgebied Uitgangspunt: Bestaat alleen maar uit begrippen uit semantisch model

Pijl omhoog: Evolutie van het semantisch model Voor wie? Informatieanalisten  applicatiebouwers  afnemers  gebruikers Waarvoor? Vergroten samenhang van de uit te wisselen informatie + mogelijk maken hergebruik Hoe? Harmonise Atomise Relate Describe - Informatieanalisten gaan er direct mee werken. - Applicatiebouwers kunnen de samenhang benutten door te koppelen aan/gebruik te maken van het semantisch model i.p.v. structuren en waardensets hard in de code op te nemen. - Afnemers kunnen sneller en beter op de vraag afgestemde oplossingen afnemen. - Gebruikers gaan uiteindelijk door de verhoogde samenhang van informatie in het leerproces hier de vruchten van plukken. EduStandaard indienproces

Harmonise Gaat het hier om twee verschillende begrippen of één begrip BRIN en een afgeleid begrip BRIN van de instelling waarop een deelnemer is ingeschreven…

Atomise Opleiding in vorm (begrip gebruikt door DUO) kan eigenlijk gezien worden als twee begrippen: onderwijsvorm en opleiding

Relate Er zijn verschillende soorten relaties. Relaties kunnen op verschillende manieren gelegd worden. Relaties hoeven niet op alle mogelijke manieren gelegd te worden: kies de op dat moment meest praktische! De relaties die gelegd worden moeten vooral het gebruik van het semantisch model ondersteunen.

Describe Definities zijn heel belangrijk. Als definities in verschillende contexten niet hetzelfde zijn kan je er voor moeten kiezen om verschillende begrippen te maken en die relateren aan een abstracter begrip waar een globalere definitie aan moet worden gehangen. In dit geval moet je waarschijnlijk twee begrippen gaan opnemen die afgeleid zijn van een derde abstracter begrip en een periode. De vorm speelt hier ook een rol (dus de berichtspecificatielaag): schrijf je op 2010-2011 of schrijf je op 2010? Een ander voorbeeld van describe is onderwijsvolger: die in het werkingsgebied PO leerling wordt genoemd, in HO student en in MBO deelnemer Dit is dan één begrip met verschillende aanduidingen.

Wie heeft er wat aan het KOI? Informatieanalisten Informatieanalisten  applicatiebouwers  afnemers  gebruikers applicatiebouwers afnemers gebruikers Informatieanalisten kunnen er, zodra er tooling is, direct mee werken. Betere (breder gedragen) afstemming. Efficiënter, door (gedeeltelijk) hergebruik in soortgelijke toepassingen. Vergroten samenhang, door verbinding tussen domeinmodel en semantisch model. Afnemers kunnen er samen met analisten direct mee werken. Kunnen in toenemende mate gebruik maken van lessons learned uit andere sectoren en voor andere uitwisselprocessen. Worden geholpen om hun informatiebehoefte scherper te benoemen en zijn minder afhankelijk van informatieaanbod in reeds aanwezige technische oplossingen. Applicatiebouwers zouden in de eerstvolgende software release er wat mee kunnen gaan doen, zodat: samenhang kan worden benut (door koppeling met semantisch model) doorontwikkeling goedkoper en sneller kan door structuren en waardensets niet meer hard in de code op te nemen, maar te onttrekken uit het semantisch model. Gebruikers gaan uiteindelijk, door de verhoogde samenhang van informatie, hier, in het leerproces, de vruchten van plukken. Informatieanalisten gaan er direct mee werken. Betere (breder gedragen) afstemming. Efficiënter, door (gedeeltelijk) hergebruik in soortgelijke toepassingen. Vergroten samenhang, door verbinding tussen domeinmodel en semantisch model. - Applicatiebouwers kunnen de samenhang benutten door te koppelen aan/gebruik te maken van het semantisch model i.p.v. structuren en waardensets hard in de code op te nemen. - Afnemers kunnen sneller en beter op de vraag afgestemde oplossingen afnemen. - Gebruikers gaan uiteindelijk door de verhoogde samenhang van informatie in het leerproces hier de vruchten van plukken.

Kritieke succesfactoren ! Kritieke succesfactoren Voldoende kritische massa nodig Hoe rijker gevuld het model 'klaar staat', hoe groter de meerwaarde in analyse, ontwerp en het opstellen van berichtspecificaties. Ondersteunende tooling Voor de pijl omlaag: kunnen zoeken en filteren in het semantisch model kunnen integreren met gebruikelijke modelleer tools kunnen “parkeren” van ontbrekende begrippen (voor pijl omhoog) Voor de pijl omhoog: kunnen zoeken en filteren kunnen bediscussiëren begrippen en relaties kunnen vastleggen verbinden en importeren Q1 2015 … Q1 2014 … We zeggen dat het KOI gaat zorgen voor efficiency en samenhang in de informatiehuishouding. Als we willen dat KOI een succes wordt, wat is er dan minimaal nodig? Wat is voldoende kritische massa? Als we nu een nieuw bericht opstellen van pak hem beet 50 begrippen waar 20 organisaties met 4 verschillende rollen in de informatie-uitwissel-keten bij betrokken zijn. Zonder KOI en zonder gevuld semantisch model ben je daar voor de eerste versie van het ontwikkelen van een berichtenspecificatie met een doorlooptijd van een jaar mee bezig. Als je KOI wel wilt gebruiken, maar nog geen gevuld semantisch model hebt, win je op het eerste gezicht helemaal geen tijd. Sterker nog, je moet de betrokken experts uitleggen wat het KOI is en ze door een standaardisatie expert laten helpen bij het “pijl omhoog proces”. Wat je er voor terug krijgt tijdens het opstellen van de berichtenspecificatie is al wel die standaardisatie expert, die kan helpen bij het herkennen van bepaalde semantische patronen, die we bij het ontwikkelen van het KOI hebben vastgelegd. Al met al heb je met iets meer resources een wellicht iets duurzamer berichtenspecificatie vastgelegd, MAAR OOK een start gemaakt met het opbouwen van het semantisch model. Kan je daar dan meteen daarna de vruchten van plukken? Ja en nee. Het maken van een nieuwe berichtenspecificatie zal maar ten dele overlap vertonen met de eerdere berichtenspecificatie. Daar waar overlap zit zal je waarschijnlijk maar ten dele de daar gemaakte keuzes over kunnen nemen. Een klein beetje efficiency winst die waarschijnlijk helemaal verloren gaat omdat je nu met het HARD proces te maken krijgt bij het “pijl omhoog proces”. Op basis van onze ervaringen in het RAO project van het SION programma verwachten wij dat we 2014 nodig hebben om het semantisch model te gaan vullen. Dit zal voor zeker “80%” lukken (en je moet er niet vanuit gaan dat het ooit 100% gevuld is). De winst in 2014 zit hem dan voornamelijk in het verkrijgen van samenhang. Daarna ga je echt efficiency winst boeken. Hoewel je in 2015 waarschijnlijk nog wel een kwaliteit slag door zal gaan door het toepassen van HARD.

Gevraagd (in januari): advies over gevraagde besluiten Commitment: Kiezen voor OBK als semantisch basismodel Overnemen van indienproces EduStandaard Aan te sturen op initiële vulling van het semantisch model - streven naar gebruik van KOI - ontwikkeling noodzakelijke tooling - “one-stop-shop”, en vandaaruit… … linken naar externe semantische modellen - een door alle onderwijspartners gedragen semantisch model De intentie uit te spreken dat bij elke gegevensuitwisseling gestreefd wordt naar gebruik van het KOI. De verantwoordelijkheid voor het gebruik ligt bij alle ketenpartijen. Echte meerwaarde ontstaat slechts wanneer het KOI (continu) wordt gebruikt, geëvolueerd en uitgebreid. Gebruik te maken van het Onderwijs Begrippenkader, inclusief het harmonisatieproces dat bureau EduStandaard hanteert om begrippen in dit kader onder te brengen, als semantisch basismodel binnen het Kernmodel Onderwijsinformatie. Aan te sturen op initiële vulling van het semantisch model door DUO en EduStandaard met begrippen vanuit de processen Aanmelden, inschrijven, begeleiden en uitschrijven, Doorstroom en Horizontaal verantwoorden op basis van beschikbare materialen zoals uitwisselspecificaties en het DUO gegevenswoordenboek. praktisch (wat loopt er, maximaal rendement) zowel via pijl omlaag als via pijl omhoog

Bedankt voor uw aandacht! Jeroen Hamers – standaardisatie expert Bureau EduStandaard e-mail: j.hamers@kennisnet.nl twitter: @jeroenfmhamers Kennisnet.nl twitter: @kennisnet

Uitgangspunten… Binnen het onderwijsdomein wordt gebruik gemaakt van onderwijsspecifieke begrippen alsook van begrippen uit andere domeinen Het OBK bevat alleen betekenisvolle(!) begrippen die specifiek zijn voor het onderwijsdomein Dit betekent dat de benaming / het preferred label van een begrip altijd onderwijsspecifiek is. Dit maakt dat in de analyse obv het OBK, en in het gebruik van gegevens- of berichtspecificaties die aan het OBK gekoppeld zijn, de betekenis van domeinobjecten en attributen eenduidig is. Bijvoorbeeld: niet ‘datum ondertekening’ maar ‘datum ondertekening waardedocument’. niet ‘huisarts’ maar ‘huisarts onderwijsvolger’ De conventie voor preferred labels van deze vorm is: <begrip> <context> (zoals hierboven: begrip = huisarts, onderwijsspecifieke context = onderwijsvolger) Alternatieve labels hoeven niet per se deze onderwijsspecifieke context te bevatten. In informatiemodellen kunnen alternatieve labels gebruikt worden in plaats van preferred labels wanneer dat de begrijpelijkheid van het model ten goede komt, of om dubbelingen in het informatiemodel te voorkomen. Bijvoorbeeld: Alternatief label voor ‘datum ondertekening waardedocument’ is ‘datum ondertekening’. In het informatiemodel is ‘datum ondertekening’ opgenomen als eigenschap van het domeinobject ‘Waardedocument’. Idem voor ‘huisarts onderwijsvolger’ resp. eigenschap ‘huisarts’ van domeinobject ‘onderwijsvolger’ Aan begrippen die uit andere domeinen komen wordt zoveel mogelijk gelinked (in de zin van ‘Linked Data’). Bijvoorbeeld: vanuit het begrip ‘onderwijsvolger’ in het OBK wordt een link aangebracht naar het begrip ‘persoon’ in het GBA. Hiervoor is het nodig dat begrippen uit het GBA als linked open data ontsloten zijn (cf. Stelselcatalogus 2.0) Deze links zijn altijd ‘specialisaties’ door een onderwijsspecifiek begrip van een begrip uit een ander domein Als linken technisch niet mogelijk is, wordt het begrip niet opgenomen in het OBK, maar wordt vanuit de definitie van het onderwijsspecifieke gerelateerde begrip gerefereerd aan het begrip in het andere domein. Bijvoorbeeld: zolang GBA-begrippen niet als linked open data beschikbaar zijn, wordt in de definitie van ‘onderwijsvolger’ gerefereerd aan (de definitie van) ‘persoon’ in het GBA.

Uitgangspunten KOI : Semantisch model & OBK Het is onmogelijk, en ook onnodig, om met zijn allen dezelfde taal te spreken. Het is wel mogelijk, en meer dan wenselijk, om elkaar te begrijpen. Dat kan door sectorspecifieke terminologie in samenhang te brengen met andere sectorspecifieke terminologie. Het OBK is de manier om, sectoroverstijgend, de in het onderwijs gebruikte terminologie in samenhang in kaart te brengen. Binnen het OBK wordt voor elk begrip het werkingsgebied, c.q. de onderwijssector waarin het begrip wordt gebruikt, vastgelegd. Reserve dia…

Uitgangspunten KOI : Domeinen Binnen het onderwijsdomein wordt gebruik gemaakt van zowel onderwijsspecifieke begrippen als van begrippen uit andere domeinen Het OBK bevat alleen betekenisvolle begrippen die specifiek zijn voor het onderwijsdomein. Aan begrippen die uit andere domeinen komen wordt zoveel mogelijk gelinked (in de zin van ‘Linked Data’). Als linken technisch niet mogelijk is, wordt het begrip niet opgenomen in het OBK, maar wordt vanuit de definitie van het onderwijsspecifieke gerelateerde begrip gerefereerd aan het begrip in het andere domein. Reserve dia… Binnen het onderwijsdomein wordt gebruik gemaakt van onderwijsspecifieke begrippen alsook van begrippen uit andere domeinen Het OBK bevat alleen betekenisvolle(!) begrippen die specifiek zijn voor het onderwijsdomein Dit betekent dat de benaming / het preferred label van een begrip altijd onderwijsspecifiek is. Dit maakt dat in de analyse obv het OBK, en in het gebruik van gegevens- of berichtspecificaties die aan het OBK gekoppeld zijn, de betekenis van domeinobjecten en attributen eenduidig is. Bijvoorbeeld: niet ‘datum ondertekening’ maar ‘datum ondertekening waardedocument’. niet ‘huisarts’ maar ‘huisarts onderwijsvolger’ De conventie voor preferred labels van deze vorm is: <begrip> <context> (zoals hierboven: begrip = huisarts, onderwijsspecifieke context = onderwijsvolger) Alternatieve labels hoeven niet per se deze onderwijsspecifieke context te bevatten. In informatiemodellen kunnen alternatieve labels gebruikt worden in plaats van preferred labels wanneer dat de begrijpelijkheid van het model ten goede komt, of om dubbelingen in het informatiemodel te voorkomen. Bijvoorbeeld: Alternatief label voor ‘datum ondertekening waardedocument’ is ‘datum ondertekening’. In het informatiemodel is ‘datum ondertekening’ opgenomen als eigenschap van het domeinobject ‘Waardedocument’. Idem voor ‘huisarts onderwijsvolger’ resp. eigenschap ‘huisarts’ van domeinobject ‘onderwijsvolger’ Aan begrippen die uit andere domeinen komen wordt zoveel mogelijk gelinked (in de zin van ‘Linked Data’). Bijvoorbeeld: vanuit het begrip ‘onderwijsvolger’ in het OBK wordt een link aangebracht naar het begrip ‘persoon’ in het GBA. Hiervoor is het nodig dat begrippen uit het GBA als linked open data ontsloten zijn (cf. Stelselcatalogus 2.0) Deze links zijn altijd ‘specialisaties’ door een onderwijsspecifiek begrip van een begrip uit een ander domein Als linken technisch niet mogelijk is, wordt het begrip niet opgenomen in het OBK, maar wordt vanuit de definitie van het onderwijsspecifieke gerelateerde begrip gerefereerd aan het begrip in het andere domein. Bijvoorbeeld: zolang GBA-begrippen niet als linked open data beschikbaar zijn, wordt in de definitie van ‘onderwijsvolger’ gerefereerd aan (de definitie van) ‘persoon’ in het GBA.