De impact van destructieve conflicten op kind en gezin Ik ga u wat vertellen over de impact van destructieve conflicten tussen ouders op de kinderen, op de ouders en op de relaties in het gezin. De impact van ruzies en geweld in het gezin op kinderen en ouders is uitgebreid en goed onderzocht. In de volksmond gaat om gezinnen met huiselijk geweld en om de vechtscheidingen. Laten we eens beginnen met wat cijfers, om hoeveel kinderen gaat het in Nederland? Margreet Visser

Prevalentie Ruzie en geweld in het gezin 13% van de 12-16 jarigen – NL 16% van alle kinderen – VS Alink et al. 2011 Finkelhor, Turner, Ormrod, & Hamby, 2009 Hoogconflict scheidingen 4,5% van de kinderen – NL schatting 8 – 12% van de kinderen – internationaal Spruijt & Tils, 2007 Kelly & Emery, 2003 13% is ongeveer 160.000 kinderen

Beleving kinderen Relatie met beide ouders goed, hoog welzijn bij beide ouders, hoog risico PTSS Last van ‘tussenruimte’ Schoemaker, Visser e.a., 2017 We hebben onderzoek gedaan hoe kinderen de hoog-conflict-scheiding van ouders beleven. Daar kwamen verrassende resultaten uit. De kinderen geven aan dat ze de relatie met zowel vader als moeder goed is. Ze scoren ook hoog op hun algemeen gevoel van welzijn bij beide ouders. Echter: 1. ze lopen risico op een posttraumatische stressstoornis, en dat risico is net zo hoog als bij fysiek mishandelde kinderen Wat we hebben gemeten is de stress bij kinderen gerelateerd aan de scheiding. Dus we hebben vragen gesteld als: moet je nog vaak aan de scheiding denken, heb je er wel eens nachtmerries over, schrik je snel enz. en 2. ze hebben last van de ‘tussenruimte’

Tussenruimte Verschil in regels Steeds van huis wisselen Spullen in het andere huis Wel of niet mee mogen denken over belangrijke afspraken Ouders en hun netwerk negatief over andere ouder Wat is die tussenruimte waar kinderen last van hebben? Wat opvalt is dat die tussenruimte precise is, waarvan we bij ‘gewone’ scheidingen tegen ouders zeggen dat kinderen daar prima tegen kunnen. En bij HCS dus niet. Ik denk met mijn promotie-onderzoek uit te kunnen leggen hoe dat komt. Bij mijn promotie heb ik onderzoek gedaan naar de effecten van destructieve conflicten tussen ouders op kinderen, op ouders zelf en op de ouder-kindrelatie. In gezinnen met heftige ruzies, soms met geweld, en bij complete en gescheiden gezinnen. Zowel bij kinderen uit complete gezinnen als bij kinderen uit gescheiden gezinnen, blijkt er vooral een relatie te zijn met psychopathologie als er sprake is van destructieve conflicten tussen ouders. En dan hebben we het niet over gewone conflicten. In ieder gezin is er ruzie. Dat is niet erg, sterker nog, dat is goed. Als ouders ruzie maken, leren Kinderen dat je van mening mag verschillen, dat je voor jezelf mag opkomen en dat ruzies standpunten kan aanscherpen en de sfeer weer kan verbeteren. Kinderen maken ruzie met elkaar en oefenen voor hun eigen relaties. Een scheiding is tegenwoordig een life-event die veel voorkomt. In Nederland gaat 40% van de stellen weer uit elkaar. Ook dat is voor niemand leuk. De meeste kinderen hebben er veel verdriet van en hebben het eerste jaar na de scheiding wat problemen. Ze voelen zich wat vaker rot, doen het soms wat minder goed op school, maar in het algemeen functioneren ze binnen een jaar weer goed. Meestal als al het stof weer is neergedaald en beide ouders hun leven weer hebben opgepakt en vormgegeven.

Destructieve conflicten Frequent Intens; vijandigheid, misbruik en dwang Onopgelost Harold & Sellers, 2018 Hetherington, 2006 Bij destructieve conflicten gaat het om veel voorkomende ruzies, al dan niet met fysiek of verbaal geweld. Het zijn intense ruzies, met heftige emoties, waarin veel vijandigheid naar de ander voelbaar is en soms ook wordt geuit. Er wordt misbruik gemaakt van elkaars zwakke punten en er wordt regelmatig dwang gebruikt om iets voor elkaar te krijgen. En het belangrijkste, de ruzies lossen niets op en worden niet opgelost. Conflicten blijven hangen, er wordt steeds op teruggekomen, de partijen maken geen excuses, vergeven elkaar niet en maken het dus niet goed. Hier hoort ook bij als partijen elkaar doodzwijgen en negeren voor kortere of langere tijd.

Proces Direct: reacties van het kind op de conflicten Indirect: spill-over effect van de ouderlijke relatie op de ouder-kind relatie Interessant is om uit te zoeken hoe die relatie tussen het meemaken van destructieve conflicten tussen ouders en psychopathologie bij kinderen werkt. Wat zijn onderliggende processen? Want die geven aanwijzingen voor behandeling. Er is sprake van directe en van indirecte processen die ik zal toelichten.

Reacties kinderen op conflicten Emoties Fysiologie Cognities Gedrag Emotional security, Davies & Cummings, 1994 Davies en Cummings leggen uit hoe destructieve conflicten het gevoel van veiligheid aantast bij Kinderen. Door de ruzies te zien, of te horen, of de gevolgen te zien of the merken, of door langdurig zwijgen tussen ouders, reageren Kinderen eerst heel direct met emoties. Ze zijn boos, bang, verdrietig, voelen zich schuldig of schamen zich. En ze reageren lijfelijk. Er is sprake van een verhoogd stressniveau, slecht slapen, snel schrikken, alert, slecht concentreren, maar worden ook weer eerder boos of bang. Maar de relatie tussen ouders is voor Kinderen ook representatief voor andere gezinsrelaties. Hoe gaat mama of papa met mij om als ze boos zijn bijvoorbeeld. En vervolgens gaan ze hun gedrag erop afstemmen. Ze willen het gevoel van veiligheid terug. Dus Kinderen springen tussen ouders en proberen de conflicten te stoppen, of ze lopen weg en doen alsof ze er niet zijn. Soms gaan Kinderen uittesten hoe ouders op hen reageren als ze boos zijn, of ze passen zich heel erg aan de verwachtingen van ouders aan, om te voorkomen dat ouders boos worden. Kinderen hebben heftige emoties en hebben hun ouders nodig om te leren hoe ze deze moeten reguleren. En juist de ouders zijn de bron van stress. Het zijn de ouders die het kind in eerste instantie helpen om hun emoties te reguleren. Daarvoor moeten ouders beschikbaar zijn en ze moeten met hun Kinderen bijvoorbeeld over gevoelens praten. Naar die onderliggende processen heb ik onderzoek gedaan. Het gaat daarbij om de indirecte effecten die de conflicten op de Kinderen hebben.

Ouder-kind relatie Beschikbaarheid van ouders Praten over gevoelens Visser, 2016 Meer psychopathologie bij moeders hing samen met minder beschikbaarheid als ouder. Dus ouders die zelf angstiger en depressiever waren, waren minder in staat hun aandacht op de kinderen te richten. Hoe minder beschikbaar de ouders waren, hoe meer emotionele klachten als angst, depressie en boosheid de kinderen hadden. Wat opviel was dat de posttraumatische stressklachten zoals herbelevingen niet samenhingen met de beschikbaarheid van de ouder. Blijkbaar speelde daar wat anders. We zijn vervolgens ook gaan kijken hoe de moeders met de kinderen praten over gevoelens.

Praten over gevoelens 80% onveilig 47% onveilig Minder betrokkenheid moeder en kinderen Kinderen werken slechter mee Minder doorgevraagd of uitgelegd Minder veiligheid door moeder Weinig ontwikkeling in het verhaal Visser, et al., 2016

Gevolgen Welzijn Psychosociale ontwikkeling Psychopathologie Internalizerende symptomen Externalizerende symptomen Posttraumatische stresssymptomen Bijvoorbeeld vechtscheidingen: 48% verhoogd risico op ptss Harold & Sellers, 2018; Schoemaker e.a., 2017 Kinderen die destructieve conflicten meemaken voelen zich vaak minder goed en hebben problemen in hun psychosociale ontwikkeling. Hun zelfbeeld is minder positief, hun sociale relaties zijn vaak minder goed ontwikkeld, ze presteren minder goed op school en later op werkgebied. Kinderen hebben vaker last van internaliserende problemen als depressieve gevoelens, angsten, zich terugtrekken. Externaliserende problemen zoals gedragsproblemen, veel ruzie op school, niet luisteren en hun eigen gang gaan. Verder kunnen kinderen posttraumatische stress klachten ontwikkelen, ze dromen van de ruzies, moeten er vaak aan denken, vermijden het ouders boos te maken, slapen slecht, zijn alert, druk en kunnen zich slecht concentreren. Wat bij de HCD-gezinnen belangrijk is, is dat de kinderen last hebben van deze gevolgen in de tussenruimte. Dus kinderen zijn angstig, hebben lichamelijke klachten, als ze vrijdag weten dat ze naar papa gaan. Mama denkt, zie je wel, het is daar niet goed voor ze. Maar de kinderen hebben vooral last van de momenten dat ouders elkaar gaan zien, of elkaar juist negeren, de momenten van de overdracht. En op zondag eind van de dag komen er weer klachten bij de kinderen, waarvan papa denkt, zie je wel, ze gaan weer naar hun moeder en het is weer foute boel. En eigenlijk gelden deze reacties niet alleen voor de kinderen, maar ook voor volwassenen. Wat ook betekent dat ouders op die dagen stress kunnen hebben omdat ze ertegen op zien de andere ouder weer te moeten zien. En dat kinderen last hebben van die stress, maar daar niet over kunnen praten met hun ouders, omdat ze minder beschikbaar zijn, of omdat het niet veilig voelt voor de kinderen.

26-12-2018 Stem van het kind

Stem van het kind Met wie komt het kind mee Waar heeft het kind last van Loyaliteit van het kind Verdragen van ambivalentie Ouders ten opzichte van elkaar Sociale netwerk Wat betekent dit voor de stem van het kind? We weten in ieder geval dat wat kinderen bij ‘ gewone’ gescheiden ouders heel goed kunnen, zoals het verschil in regels, het wonen in twee huizen enzovoort. Voor HCD kinderen heel moeilijk is. Omdat het om de destructieve conflicten gaat en niet om de scheiding Ieder kind heft het recht zijn of haar stem te laten horen! Het intepreteren van wat een kind zegt is echter heel moeilijk bij HCD-gezinnen. We moeten meewegen Met wie het kind meekomt, waar is het op het moment van het gesprek? Heeft het kind contact met beide ouders? Hoe bang of woedend is de ouder waar het kind verblijft, op de andere ouder? Wanneer heft het kind last van angsten, onzindelijkheid, buikpijn enzovoort? Is het kind gewoon ambivalent, of is het aan het pleasen? Voorbeeld patat eten, of voorbeeld lang opblijven.

www.traumaexperts.nl