Gevaarlijke producten Basisvorming preventie en bescherming GPD Lesgever: Francis Bruelemans

Wat is een gevaarlijk product? 1, Wat is een product? De producten die we in het dagelijks leven gebruiken, zijn vaak mengsels (oude verordening spreekt van “preparaten”) bestaande uit stoffen (chemische elementen en de verbindingen ervan). Gevaarlijke stof= stof met gevaarlijke eigenschappen 2. Wanneer is dat gevaarlijk? Wanneer dit product bij gebruik, bewerken ervan… stoffen, dampen of vloeistoffen vrijkomen die schade kunnen aanrichten aan de mens en/of het milieu. Gevaarlijke stoffen en/of mengsels komen voor in vaste, vloeibare of gasvormige toestand Vast= stof, poeders, korrels,… Vloeibaar = ontvetters, white spirit, oplosmiddelen,… Gasvormig= dampen, lasgassen, olienevels, … Stof/nevel Vast= risico bij aanraking/ inslikken Vloeibaar = kan verdampen Gas= vaak moeilijk waarneembaar door de mens Tijdens het bewerken van materiaal kunnen gevaarlijke stoffen ontstaan: Hout: schuren, frezen, boren > houtstof Steen/beton: boren, slijpen,... > kwartsstof Diesel: verbranden in motor > dieselmotoremissies Asbest: schuren, boren,… > asbeststof (vezels) Risico blootstelling kwartsstof in afdelingen bouw (bewerken van steenachtige materialen) vb: composiet = 90% kwarts Kwarts = kankerverwekkend (LT) Kwartsstof zet zich vast op longweefsel waardoor deze minder elastisch zijn en schadelijke stoffen (vb tabaks) minder makkelijk worden verwijderd.

Blootstelling ?? Voorbeeld: Carboline (=Verboden) Ademhaling Mond Huid Vluchtige organische stoffen (VOS) PAK’s Naftaleen (aardolie) Schade aan luchtwegen Huid- en blaaskanker Brandwonden Carboline (creosootoliën) verboden Een van de klassieke houtverduurzamingsmiddelen zijn creosootoliën (= ‘carboline’). De verkoop aan particulieren van zowel creosoten als carbolineum die vaak gebruikt werden om bijvoorbeeld houten tuinafsluitingen te behandelen is al een tijdje verboden in België (wegens gezondheidsredenen) en is dus niet meer verkrijgbaar voor doe-het-zelf toepassingen. Carbolineum bevat teer, derivaten van naftaleen, anthraceen, fenol en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAKs) die huid- en blaaskanker kunnen veroorzaken. Bij gebruik komen ook vluchtige organische stoffen (VOS) vrij die schade aan de luchtwegen kunnen veroorzaken. Bovendien geeft het geurhinder en kan het bij aanraking brandwonden veroorzaken.

Hoe herken je een gevaarlijk product? Etiket! Het etiket op de verpakking is de eerste en meest directe bron van informatie over een product. De Verenigde Naties hebben een nieuw systeem ontwikkeld, GHS (Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals) genaamd, om de indeling en de etikettering van gevaarlijke chemische producten te harmoniseren. De Europese Unie heeft dit systeem omgezet en vertaald in een verordening: de CLP-verordening (Classification, Labelling and Packaging). Deze verordening is in januari 2009 in werking getreden. Wat verandert er? De fabrikanten en importeurs moeten de manier waarop de producten worden ingedeeld, geëtiketteerd en verpakt, aanpassen. Sommige criteria met betrekking tot de gevaren werden versterkt, waardoor u nog beter wordt beschermd. De bekende symbolen met een oranje achtergrond worden vervangen door negen pictogrammen die in heel Europa en in een groot aantal landen over de hele wereld uniform zijn.

Etikettering Duidelijk zichtbaar & leesbaar Minimum afmetingen: Onuitwisbaar, contrasterende kleur Op elke deelverpakking aanbrengen Goed vastzitten op de verpakking De CLP-Verordening is de nieuwe Europese Verordening over de indeling (Classification), etikettering (Labelling) en verpakking (Packaging) van chemische stoffen en mengsels. De wetgeving introduceert in de gehele EU een nieuw systeem voor de indeling en etikettering van chemische stoffen, gebaseerd op het wereldwijd geharmoniseerde systeem van de Verenigde Naties (UN GHS).CLP gaat over de gevaren van chemische stoffen en mengsels (preparaten) en hoe we anderen binnen de keten daarover kunnen informeren. Het is dan ook de taak van de industrie om vast te stellen wat de gevaren van stoffen en mengsels zijn, vóór dat deze op de markt gebracht worden en om ze in te delen in overeenstemming met de vastgestelde gevaren. In het geval dat een stof of mengsel gevaarlijk is, moet het worden geëtiketteerd, zodat werknemers, maar ook consumenten, de effecten kennen voor ze de stof gebruiken.

Oude etiket

Nieuwe etiket Naam & adres fabrikant/ verdeler/ invoerder Naam van het product Nominale hoeveelheid Gevarensymbolen/ pictogrammen NIEUW: Signaalwoord: 'gevaarlijk' (danger) voor de meest gevaarlijke categorie binnen een klasse 'waarschuwing' (warning) voor de minder gevaarlijke categorie binnen die klasse. De R- en S-zinnen (Risk en Safety) worden vervangen door H- en P-zinnen (Hazard en Precautions). H-zinnen = welke zijn de risico’s bij het gebruik van dit product P-zinnen = welke maatregelen moeten genomen worden om de risico’s te beheersen bij gebruik van dit product. Belangrijkste elementen van het etiket zijn de pictogrammen, de gevaarsaanduidingen en de veiligheidsaanbevelingen. Tot juni 2015 zal u nog oude etiketten op de producten zien, maar deze zullen stap voor stap worden vervangen door de nieuwe etiketten. De chemische producten die voorzien zijn van oude etiketten mogen tot juni 2017 worden gestockeerd. Na deze datum mogen uitsluitend nog producten met nieuwe etiketten op de markt aanwezig zijn.

Nieuwe Gevarensymbolen Veiligheidsgevaren Betekenis Oude gevarensymbool Nieuwe gevarensymbool Explosief Ontvlambaar Vb. aceton Oxiderend Vb. bleekmiddel Houder onder druk vb. gasflessen = Explosief = Product kan exploderen als er een ontstekingsbron (vonk, vlam, warmte) bij komt. (Hyperlink: http://www.youtube.com/watch?v=cOvtnJlWrdM) Ontvlambaar = Product kan gemakkelijk vlam vatten als het in contact komt met een ontstekingsbron (brandende sigaret, lucifer, vonk). Zowel vaste stoffen als vloeistoffen en gassen kunnen ontvlambaar zijn. Bv. Aceton = nagellakverwijderaar (afdeling schoonheidsverzorging, maar ook poetsdames gebruiken dit vaak voor verwijderen van lijmresten). Oxiderend = Product kan bij contact met andere (brandbare) stoffen heftig reageren en ervoor zorgen dat die stoffen gaan branden. Houder onder druk = bv. afdeling lassen, zuurstof- en acetyleenflessen

Nieuwe Gevarensymbolen Gezondheidsgevaren Betekenis Oude gevarensymbool Nieuwe gevarensymbool Schadelijk/ Irriterend Vb: wasmiddel, toiletreiniger, koelvloeistof,… Giftig Vb: pesticide, biocide, methanol,… Corrosief/bijtend Vb: ontkalker, bijtende soda, afvoerreinigers,… Schadelijk voor de gezondheid (op lange termijn) Vb. terpentijnolie, benzine, lampolie Hoe ernstig de gevolgen zijn van blootstelling aan gevaarlijke stoffen, hangt af van: hoe schadelijk het product is voor de gezondheid; de hoeveelheid waaraan je blootgesteld (dosis); hoe lang je eraan wordt blootgesteld (concentratie). Gevaarlijke stoffen kunnen een direct effect hebben en een effect op lange termijn: Direct: Oplosmiddel inademen: hoofdpijn en duizelig; Asbestvezels inademen: merk je niets van. Lange termijn: Jarenlang oplosmiddel inademen: schade aan zenuwstelsel; Asbestvezels inademen: 10 jaar later asbestose, kanker. Acute toxiciteit vb irriterend, bedwelmend of verstikkend Chronische toxiciteit effecten op langere termijn vb. lange termijn schade aan luchtwegen, zenuwstelsel of voortplantingsorganen. Ook stoffen en mengsels die huid- en luchtwegallergieën en kanker kunnen veroorzaken. Schadelijk = Het gezondheidsgevaar van deze producten is minder ernstig dan bij giftige en bijtende stoffen en bij stoffen met een lange termijn gezondheidsgevaar. Sommige producten met dit symbool leveren bij opname via de mond of de huid en bij inademen irritatie op, sommige producten kunnen schadelijk zijn.  Toxisch = Product kan bij opname door de mond, via de huid of bij inademen ernstig gevaar opleveren en dodelijk zijn. Corrosief = Product heeft een vernietigend effect op lichaamsweefsels als huid, ogen en slokdarm en veroorzaakt brandwonden. Daarnaast kan het product textiel, hout en metaal aantasten.  Schadelijk voor de gezondheid op LT = Product kan bij opname via de mond of de huid of bij inademen mogelijk kankerverwekkend zijn of op een andere manier schadelijk voor de gezondheid, bijvoorbeeld voor de voortplanting. 

Nieuwe Gevarensymbolen Milieugevaren Betekenis Oude gevarensymbool Nieuwe gevarensymbool Milieugevaarlijk Vb: pesticiden, zware metalen, CFK’s Milieugevaarlijk = Producten die als ze in het milieu terecht komen, schadelijk zijn voor de organismen. Deze producten kunnen bijvoorbeeld sterfte van vissen of bijen veroorzaken. 

Hoe omgaan met deze producten? Beleid – Aankoopprocedure Inventarisatie. Elimineren, vervangen van het gevaar. Veilige opslag. Collectieve en persoonlijke bescherming. Organisatorische maatregelen: informatie, opleiding,… Schadebeperkende maatregelen: EHBO, noodplan,… Afvalbeheer Preventiehiërarchie De preventiehiërarchie respecteren!

Inventarisatie Gevaarsymbool Product Omschrijving Verpakking Nr Gevaarsymbool Product Omschrijving Verpakking (vb bus, vat, …) Hoeveelheid (vb. liter, gr,…) 01   02 03 04 05 06 Een voorbeeld van inventarisatie. Belangrijk om te weten welke gevaarlijke stoffen aanwezig zijn.

Elimineren – vervangen van het gevaar Preventiehiërarchie: Risico uitschakelen door het gevaarlijk product weg te nemen en te vervangen door een product met minder gevaarlijke eigenschappen. Bv. radioactieve bronnen vervangen door computersimulaties www.zonderisgezonder.be

Veilige opslag Achter slot – ‘verboden voor onbevoegden’ Ventilatie Kamertemperatuur Stockbeheer (FIFO) Originele verpakking → etikettering Kleine hoeveelheden Lekbakken Gasflessen: rechtopstaand – vastmaken –opslag: niet in kelder, wel in goed geventileerde ruimte – cilinder met geïntegreerde ontspanner Opslaglokaal

Veilige opslag Compartimentering Brandgevaarlijke stoffen → veiligheidskast Brandwerend Ventilatie Giftige stoffen → veiligheidskast Schadelijke / irriterende en corrosieve stoffen aparte (geventileerde) kasten basen en zuren → gescheiden lekbakken Compartimentering: naast gevaarlijke stoffen bestaat er ook gevaarlijke combinaties. Giftige stoffen= Door deze brandwerende vorm van opslag wordt voorkomen dat bij een brand binnen het laboratorium (extreem) toxische stoffen vrijkomen.

Collectieve bescherming (CBM) Vaste afschermingen en/ of beveiligingen Afzuiging van verontreinigde lucht Afzuiging van vrijkomend stof/damp Zuurkast/ trekkast Veiligheidskast al dan niet met externe afzuiging

Persoonlijke bescherming (PBM) Oog- en gelaatbescherming Adembescherming Lichaamsbescherming Laatste redmiddel Handbescherming Voetbescherming

Informatie Etiket Inventaris Safety Data Sheet (SDS) = veiligheidsinformatieblad Bevat veel ingewikkelde of wetenschappelijke informatie (technisch) Vaak te downloaden via de website van de fabrikant. Vraag ernaar bij uw leverancier!

Informatie Veiligheidsinstructiekaart Verkorte versie met belangrijkste informatie Gemakkelijk herkenbaar (huisstijl) Opmaken o.b.v. gegevens MSDS Aangepast aan de doelgroep Hyperlink naar Website A12. VIK

Wettelijk kader Gevaarlijke stof is een risico voor? Mens (veiligheid & gezondheid) ↔ ARAB en Codex Milieu ↔ Vlarem Transport ↔ A.D.R.* *(Accord européen relatif au transport international des marchandises Dangereuses par Route) Bijkomende wetgeving omtrent gevaarlijke stoffen: REACH (Registratie, Evaluatie, Autorisatie en beperkingen van CHemische stoffen) SEVESO (http://www.seveso.be/nl) GHS (Globally Harmonised System of Classification and Labelling of Chemicals)/ CLP (Classification and Labelling of Chemicals) Milieu = Milieuvergunning REACH is een systeem voor registratie, evaluatie en toelating van chemische stoffen die in de Europese Unie geproduceerd of geïmporteerd worden. GHS= is de wijze van indeling, kenmerking en etikettering van chemische stoffen en preparaten. Bedoeling= komen tot een internationaal eenduidig systeem (zo kon eenzelfde stof in één land als “giftig” aangemerkt zijn, en in een ander land niet als gevaarlijke stof beschouwd worden)