Voor een optimaal gebruik van de noodvoorraad Urgente transfusie Voor een optimaal gebruik van de noodvoorraad

Deze documenten werden ontwikkeld door de werkgroep opleiding en vervolgens gevalideerd door de stuurgroep van BeQuinT. Indien u wijzigingen aanbrengt in de presentaties dan is dit op eigen verantwoordelijkheid. Deze presentaties werden ontwikkeld als basis voor een e-learning programma en niet voor face-to-face vorming.

DOELSTELLINGEN De functie van de noodvoorraad kunnen benoemen en weten welke bloedcomponenten deze kan bevatten. Weten dat er geen universeel bloed is en het belang kunnen toelichten van een optimaal gebruik van de noodvoorraad. De duurtijd van de uitvoering van pretransfusietesten kennen. De absolute indicaties voor de toediening van EC van bloedgroep O Rh negatief kennen en weten wanneer EC van bloedgroep O Rh D positief mag gegeven worden aan patiënten met bloedgroep O Rh negatief.

Waarom een noodvoorraad voorzien? Soms moet een arts dringend bloedcomponenten voorschrijven voor een patiënt die in levensgevaar verkeert. Tijd is in deze situaties cruciaal. Daardoor is er soms onvoldoende tijd om de pretransfusietesten (bloegroepbepaling, kruisproef) te laten uitvoeren. De patiënt moet zo snel mogelijk een transfusie krijgen. De arts kan dan bloedzakken gebruiken van de noodvoorraad  De bevoorrading van het (sub)depot wordt opgevolgd zodat er altijd een noodvoorraad voorzien is in geval van levensbedreigende urgenties. Opgelet, de transfusie van ongekruiste EC is niet zonder risico. Daarom moet het gebruik van de noodvoorraad strikt beperkt worden tot levensbedreigende urgenties.

Situering noodvoorraad De noodvoorraad kan zich bevinden ter hoogte van: de bloedbank of een subdepot zoals urgenties of het operatiekwartier ( = decentraal). In functie van de lokale procedure kan deze noodvoorraad het volgende bevatten: Erytrocytenconcentraat O Rh positief en Erytrocytenconcentraat O Rh negatief  Erytrocytenconcentraten zijn Kell negatief om minder immunogeen te zijn. AB plasma (bevat geen anti-A en anti-B antistoffen) Weet u waar de noodvoorraad zich bevindt in uw ziekenhuis?

Erytrocytenconcentraten (EC) uit de noodvoorraad hebben allen bloedgroep O Op basis van de compatibiliteitsregels: Geef geen EC met « A / B antigenen » aan een patiënt met de overeenkomstige antistoffen in zijn/haar plasma. Ontvanger met bloedgroep O (anti-A + anti-B) A (anti-B) B (anti-A ) AB Mag EC ontvangen met bloedgroep O: Uit CBO: ABO IDENTIEKE transfusie : het donorbloed heeft dezelfde ABO bloedgroep als de ontvanger. ABO COMPATIBELE transfusie : de donorerytrocyten dragen geen A- of B-antigenen waartegen de ontvanger antistoffen heeft.

Plasma uit de noodvoorraad heeft bloedgroep AB Op basis van de compatibiliteitsregels: Geef geen plasma met « anti-A / anti-B antistoffen» aan een ontvanger die de overeenkomstige antigenen heeft op zijn/haar rode bloedcellen. Ontvanger met bloedgroep O (anti-A + anti-B) A (anti-B) B (anti-A ) AB Mag plasma ontvangen met bloedgroep AB: AB O A B ABO IDENTIEKE transfusie ABO COMPATIBELE transfusie

Het begrip « urgente » transfusie Wanneer mogen er bloedcomponenten uit de noodvoorraad gebruikt worden? Dit kan enkel in opdracht van de voorschrijvende arts. Deze arts beslist over de mate van urgentie Indien de patiënt in levensgevaar verkeert, kan de procedure urgente transfusie opgestart worden. Indien dit niet het geval is, worden er pretransfusietesten uitgevoerd. Men dient dan rekening te houden met de tijd die de laboranten nodig hebben om deze testen uit te voeren zodat er compatibele bloedcomponenten kunnen geleverd worden.

Tijd nodig voor een bloedgroepbepaling In het kader van een urgentie heeft de laborant minimum 15 minuten nodig om de ABO bloedgroep en het Rhesus D fenotype te bepalen = uitgifte van « ABO identieke » bloedcomponenten Centrifugatie Voorproef Tegenproef De duur van de bloedgroepbepaling kan verschillend zijn in functie van de gebruikte techniek.

Tijd nodig voor een kruisproef De laborant heeft ongeveer 40 minuten nodig om een kruisproef uit te voeren. Dit is echter ook afhankelijk van de gebruikte techniek. Kaartje met microkolommen Thermoblok Centrifugatie

Uitgifte van « ABO compatibele » EC ABO bloedgroepbepaling  Ongeveer 15 minuten Kruisproef  Ongeveer 40 minuten ABO bloedgroepbepaling + kruisproef Ongeveer 1 uur  In een urgente situatie duurt het met andere woorden ongeveer 1 uur vooraleer er compatibele EC kunnen klaar zijn voor uitgifte voor een patiënt met een ongekende bloedgroep.

Bloedafname voor pretransfusietesten Bij voorschrift voor transfusie van ongekruiste bloedcomponenten moet men minstens 1 bloedstaal afnemen bij de patiënt. Deze eenheden worden onmiddellijk uitgegeven. Ondertussen voert een laborant de nodige pretransfusietesten uit zodat er zo snel mogelijk compatibele eenheden kunnen geleverd worden: Gekende bloedgroep Uitgifte van « ABO identieke » bloedcomponenten Afname van 1 bloedstaal voor de kruisproef 1 gekende bloedgroep Afname van 1 bloedstaal voor de bloedgroepbepaling en kruisproef Onbekende bloedgroep Uitgift van EC met bloedgroep O, vervolgens « ABO identieke » / « ABO compatibele » EC Afname van 2 onafhankelijke bloedstalen voor de bloedgroepbepaling en de kruisproef Bij vaststelling van incompatibiliteit verwittigt de laborant de voorschrijvende arts. Het toedienen van ongekruiste EC is niet zonder risico (zie module 7). Na de urgentie wordt de nodige administratie in orde gebracht. Dit is ook belangrijk om de transfusiehistoriek van de patiënt te kunnen vervolledigen.

Belang van optimaal gebruik van noodvoorraad Ongeveer 7,6% van de ontvangers heeft bloedgroep O Rh D negatief.1 In de praktijk wordt er echter vaak een hoger percentage O Rh D negatieve eenheden EC verbruikt. Bij levensbedreigende urgenties krijgt de patiënt immers O Rh D indien de bloedgroep niet gekend is. Hierdoor wordt de donorpopulatie met bloedgroep O Rh D negatief (11,6%) extra belast en dreigt een tekort aan EC van deze bloedgroep te ontstaan. Een optimaal gebruik van O Rh D negatieve EC moet er in het bijzonder voor zorgen dat er voldoende van deze eenheden beschikbaar zijn voor vrouwelijke patiënten in de vruchtbare leeftijd.

RhD compatibele transfusie EC uit de noodvoorraad zijn Rh D positief of negatief. Rh D positief betekent dat er een D antigeen aanwezig is op de rode bloedcellen. Algemene regel : de ontvanger (patiënt) die geen antigeen bezit, mag dit antigeen niet mag ontvangen via transfusie. De patiënt zou anders antistoffen beginnen te vormen.  Rh D negatieve patiënten mogen dus normaal gezien geen Rh D positieve EC ontvangen. O Rh D negatief EC is compatibel voor alle ontvangers.  Bij een patiënt met ongekende bloedgroep wordt er in urgentie O Rh D negatief EC gegeven. Rh D positief Rh D negatief Erytrocyten Antigen D : Geen antigen D : Plasma Geen anti-D antistoffen Anti-D antistoffen (na blootstelling) :

Absolute indicaties voor toediening van O Rh D negatieve EC De toediening van O Rh D negatief EC is steeds vereist bij 1: Meisjes en vrouwen < 50 jaar met bloedgroep O Rh D negatief Urgenties bij meisjes en vrouwen < 50 jaar met bloedgroep met ongekende bloedgroep Patiënten met bloedgroep O Rh D negatief met anti-D.  Bij RhD negatieve vrouwen in de vruchtbare leeftijd kan de aanwezigheid van anti-D-antistoffen naast het veroorzaken van complicaties bij de foetus tijdens de zwangerschap ook gevolgen hebben voor de pasgeborene. 1Rode Kruis –Vlaanderen, Dienst voor het Bloed. Standpuntenverklaring (2012) over het correct gebruik van EC van bloedgroep O Rh D negatief en de toediening van EC van bloedgroep O Rh D positief aan patiënten met bloedgroep O Rh D negatief.

Toediening van EC van bloedgroep O Rh D positief aan patiënten met bloedgroep O Rh negatief Wanneer ? Bij massale transfusies van EC wordt bij patiënten met bloedgroep O Rh D negatief steeds overgeschakeld naar O Rh D positief om de optimale voorraad aan O Rh D negatief bloed te behouden. In geval van onvoldoende voorraad aan O Rh D negatief is het aanvaardbaar om over te schakelen naar O Rh D positief voor O Rh D negatieve patiënten om een permanente voorraad O Rh D negatief te blijven garanderen voor vrouwen < 50 jaar (vruchtbare leeftijd). Voorwaardes :   Enkel bij vrouwen > 50 jaar en mannen > 18 jaar zonder aanwezigheid (of historiek) van anti-D . Vooraf dient de opsporing van onregelmatige antistoffen uitgevoerd en negatief te zijn (72 uur geldig voor transfusie). Bij een recente transfusie wordt er bij voorkeur ook een directe antiglobulinetest uitgevoerd om aanwezige anti-D op de rode bloedcellen terug te vinden. Dit kan immers voorkomen indien recent een transfusie heeft plaatsgevonden van O Rh D positief EC aan een O Rh D negatieve patiënt.   Rode Kruis –Vlaanderen, Dienst voor het Bloed. Standpuntenverklaring (2012) over het correct gebruik van EC van bloedgroep O Rh D negatief en de toediening van EC van bloedgroep O Rh D positief aan patiënten met bloedgroep O Rh D negatief.

Toediening van EC van bloedgroep O Rh D positief aan patiënten met bloedgroep O Rh negatief Wat zijn de risico’s ? Indien de patiënt geen antistoffen heeft: de patiënt kan antistoffen ontwikkelen tegen een antigeen dat hij/zij niet bezit Indien de patiënt reeds antistoffen heeft ontwikkeld: risico op een transfusiereactie

Kenmerken van het RhD systeem Het RhD systeem bestaat uit deze 5 voornaamste antigenen: D C c E e Alle antigenen van het rhesusbloedgroepsysteem zijn immunogeen en m.a.w. in staat om de ontwikkeling van antistoffen op te wekken. Antistoffen tegen RhD kunnen leiden tot hemolytische transfusiereacties bij zwangerschap: hemolytische ziekte van de foetus en pasgeborene.

Compatibiliteitsregels - Rhesus x Een ontvanger (of m.a.w. de patiënt) die geen antigeen bezit, mag dat antigeen niet ontvangen via transfusie. De patiënt zou anders antistoffen beginnen te vormen. Een« dd » ontvanger mag geen « D+  » bloed ontvangen Een « CC » ontvanger mag geen « c+ » bloed ontvangen Een « EE » ontvanger mag geen « e+ » bloed ontvangen Een « cc » ontvanger mag geen « C+ » bloed ontvangen Een « ee » ontvanger mag geen « E+ » bloed ontvangen NB : deze regel geldt voor alle bloedgroepantigenen, zelfs al zijn ze niet allen immunogeen.

Compatibiliteit van RhD fenotype voor EC uit de noodvoorraad x EC (uit de nood-voorraad) Fenotype van ONTVANGER CcD.ee (35%) CCD.ee (19%) CcD.Ee (14%) ccD.Ee (12%) ccD.EE (2.3%) ccddee (15%) 17% Neen Hieruit kan afgeleid worden dat: CCD.ee bloed is goed voor 68 % van de ontvangers ccddee bloed kan toegediend worden aan 88 % van de ontvangers Ontvangers met ccD.EE (2.3%) mogen (in theorie) geen EC uit de noodvoorraad ontvangen. O- is niet geschikt voor 21% van de ontvangers Deze tabel kan als hulpmiddel worden uitgehangen op de spoedafdeling, intensieve zorgen,…

Om te onthouden… De noodvoorraad: bevindt zich in de bloedbank of decentraal als subdepot op bv. spoedafdeling of OK, bevat (in functie van de lokale procedure)  O erytrocytenconcentraat en AB plasma, wordt enkel gebruikt voor patiënten die in levensgevaar verkeren. Dit kan enkel in opdracht van de voorschrijvende arts. Deze arts beslist over de mate van urgentie. In een urgente situatie duurt het ongeveer 1 uur vooraleer er compatibele EC kunnen klaar zijn voor uitgifte voor een patiënt met een ongekende bloedgroep. Bij voorschrift voor transfusie van ongekruiste bloedcomponenten moet men minstens 1 bloedstaal afnemen bij de patiënt. Zo kan de laborant de nodige pretransfusietesten uitvoeren en kunnen er zo snel mogelijk ABO (identieke of) compatibele eenheden geleverd worden. De toediening van O Rh D negatief EC is steeds vereist bij : meisjes en vrouwen < 50 jaar met bloedgroep O Rh D negatief, urgenties bij meisjes en vrouwen < 50 jaar met bloedgroep met ongekende bloedgroep, patiënten met bloedgroep O Rh D negatief met anti-D.