De beloften van nabijheid ..en de afstand tussen beleid en praktijk Een kwalitatief onderzoek naar de gevolgen van de drie decentralisaties Thomas Kampen (t.kampen@uvh.nl; @ThomasKampen) Het project van de UvH

Onderzoek Tot welke veranderingen leiden de verwachtingen van nabijheid in beleid met betrekking tot jeugdzorg, langdurige zorg en participatie in de praktijken van professionals en burgers, welke gevolgen hebben die veranderingen voor de hulp en zorg aan burgers en participatie van burgers en hoe kunnen we die gevolgen verklaren? Beleidsanalyse Groepsinterviews met wijkteamleden en aanverwante professionals Participerende observaties bij SWT’s/Wmo-consulenten, gedurende reeds drie jaar Amsterdam (Oud-Oost), Eindhoven (Stratum), Leeuwarden (Oud- Oost), Rotterdam (Hoogvliet), Sittard-Geleen (Limbrichterveld), Zwolle (Holtenbroek)

Nabijheid Nabijheid in de sociologie Bureaucratie Professionalisme Nabijheid in beleid Overheid –burger Professionals – burgers Professionals onderling Burgers onderling Het project van de UvH

Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Perspectief Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Overzicht Herkenbaarheid Efficiëntie Het project van de UvH

Overzicht, herkenbaarheid, efficiëntie “Door de versnipperde zorg te bundelen in één persoon en dichtbij, in de buurt, op de scholen, neer te zetten beschikken we straks over een vertrouwd gezicht voor jeugdigen en ouders” (Gemeente Amsterdam, 2013b, p. 33-34). “Mensen gaan niet meer langs drie loketten of organisaties maar er is één ingang waar in samenspraak met de burger een samenhangend ondersteuningspakket geboden wordt, laagdrempelig en dichtbij” (Gemeente Zwolle, 2014a, p. 4). Het project van de UvH

Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Perspectief Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Overzicht Herkenbaarheid Efficiëntie Onoverzichtelijkheid naar wijkteams verplaatst Het project van de UvH

Onoverzichtelijkheid verplaatst naar SWT Interviewer 1: “Weet je de specialistische hulp wel te vinden? SWT-lid: “Nee, naja … Waar moet je bijvoorbeeld zijn voor schuldhulpverlening, alles rondom financiën? Specialistische hulpverlening is nog heel erg zoeken voor mij.” Interviewer 2: “En hoe is dit voor jou, wat merk jij ervan?” Specialist: “Voor ons is het heel anders. Het is juist veel eenvoudiger geworden. Alles waarvan we vroeger niet wisten wat we er mee moesten, kunnen we nu overdragen naar het sociaal wijkteam.”

Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Perspectief Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Overzicht Herkenbaarheid Efficiëntie Onoverzichtelijkheid naar wijkteams verplaatst Toezicht Openheid Preventie Het project van de UvH

Toezicht, openheid, preventie “De wijkteams zijn door hun nabijheid (aan de keukentafel) en hun kennis van de concrete leefsituatie van hun cliënten goed in staat de risico's in te schatten” (Gemeente Leeuwarden, 2014, p. 71). We willen dat vragen stellen normaal wordt en dat je met vragen ook snel bij iemand terecht kunt: een andere ouder, een leerkracht of, als het wat ingewikkelder is, een zorgprofessional, maar dan een ‘expert van het gewone leven.’ Dichtbij, in de directe omgeving. Zo willen we werken aan een sterke pedagogische omgeving. (Gemeente Amsterdam, 2013b, p. 30) Het project van de UvH

Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Perspectief Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Overzicht Herkenbaarheid Efficiëntie Onoverzichtelijkheid naar wijkteams verplaatst Toezicht Openheid Preventie Diffuse verantwoordelijkheid hindert preventie Het project van de UvH

Diffuse verantwoordelijkheid hindert preventie “Ik maak me wel eens zorgen of ik geen signalen mis als ik overal tegelijk op moet letten.”

Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Perspectief Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Overzicht Herkenbaarheid Efficiëntie Onoverzichtelijkheid naar wijkteams verplaatst Toezicht Openheid Preventie Diffuse verantwoordelijkheid hindert preventie Inzicht Zorgzaamheid Maatwerk Het project van de UvH

Inzicht, zorgzaamheid, maatwerk “Het sociale wijkteam staat dichtbij de inwoners van een wijk en kan daardoor problemen in samenhang aanpakken” (Gemeente Leeuwarden, 2014, p. 60). Het dichtbij organiseren van de zorg biedt naar ons idee ook de beste garantie om zoveel mogelijk in te zetten op ontzorgen. […] De zorgprofessional is veel meer onderdeel van het sociaal netwerk, dus zal ook meer geneigd zijn die bij de oplossing te betrekken. (Gemeente Amsterdam, 2013, p. 7) Kerngedachte van de decentralisaties is dat gemeenten dichter bij de inwoners staan. Gemeenten kunnen maatwerk leveren: specifieke situaties vragen om specifieke oplossingen. De nadruk ligt daarbij, meer dan voorheen, op de eigen kracht en zelfregie van inwoners en hun netwerken. (Gemeente Amsterdam, 2013a, p. 11) Het project van de UvH

Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Perspectief Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Overzicht Herkenbaarheid Efficiëntie Onoverzichtelijkheid naar wijkteams verplaatst Toezicht Openheid Preventie Diffuse verantwoordelijkheid hindert preventie Inzicht Zorgzaamheid Maatwerk Volle omvang problemen cliënt bemoeilijkt oplossingen Het project van de UvH

Volle omvang problemen bemoeilijkt oplossing “Als je eenmaal dichterbij komt, zie je pas hoe moeilijk mensen het hebben, hoe zwaar ze in de problematiek zitten.” “Ik ben heel erg voor het versterken van sociale netwerken maar we moeten wel oppassen met te denken dat daar de oplossing ligt. Sterker nog, in het netwerk ligt soms juist het probleem. (…) Het netwerk is zo sterk als de zwakste schakel.”

Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Perspectief Vertrouwdheid als middel tot Beoogd resultaat Onvoorziene gevolgen Overzicht Herkenbaarheid Efficiëntie Onoverzichtelijkheid naar wijkteams verplaatst Toezicht Openheid Preventie Diffuse verantwoordelijkheid hindert preventie Inzicht Zorgzaamheid Maatwerk Volle omvang problemen cliënt bemoeilijkt oplossingen Het project van de UvH Het project van de UvH

Wat gebeurt er aan de keukentafel? Prijzen en ontwijken Zorgen delen

Aansturen op zorg uit netwerk: Prijzen en ontwijken ‘Wat doet u allemaal?’ vraagt de professional aan twee dochters. Deze sommen op: contact onderhouden, boodschappen, de was, maaltijden, naar de tandarts. ‘Betrokken, goeie kinderen’, zegt de professional. ‘Zeker, alleen kom je niet ver’, zegt de vrouw. ‘Daarom heeft u ook kinderen’, zegt de professional. ‘Ik zit er wel eens mee’, zegt de vrouw. Een van de dochters zegt dat haar moeder het moeilijk vindt om hen te belasten, zo voelt ze dat dan. Ze werken allebei fulltime en hebben het druk, maar voor hen is het geen probleem om dit te doen. ‘Het voelt niet als last’, leggen de dochters uit.

Aansturen op professionele zorg: Zorgen delen ‘Waarom dagen we mijn broer niet wat meer uit? Hij kan toch wel af met wat minder zorg? Het wordt hem zo wel erg gemakkelijk gemaakt.’ Professional: ‘Ik geloof niet dat ik het met u eens ben. We moeten voorzichtig zijn. Ik weet niet of u ooit van totale desintegratie heeft gehoord?’ De broer schudt zijn hoofd en de professional vervolgt: ‘Laten we blij zijn dat hij nu een dagstructuur heeft, laten we zaken niet overhaasten.’

Verklaring verschil? Prijzen zien we vaak bij nabije professionals zonder zorgachtergrond, zorgen delen vaak bij professionals met zorgachtergrond Beide categorieën professionals rechtvaardigen hun handelen door te verwijzen naar zelfredzaamheid als na te streven resultaat

Conclusies Een kloof tussen beleid en praktijk Nabijheid geeft niet vanzelf zicht op oplossingen, vooral op meer problemen Voor afwijken van optimistisch beleid blijkt oproepen van schrikbeelden nodig Een kloof tussen woord (zelfredzaamheid) en daad (zorgzaamheid) van professionals Nabije professionals rechtvaardigen hun afwijkingen van beleid vaak in beleidstermen Het project van de UvH