Orgaan- en weefseldonatie Basispresentatie

Inleiding Donorregistratie Wie kan zich laten registreren als donor? Donororganen en -weefsels Wie kan na overlijden donor zijn? Procedure en hersendood Na de uitname Betrokken organisaties Cijfers

Donorregistratie Wet op de orgaandonatie (WOD) Donorformulier invullen Registratie in het Donorregister Sinds 1998 is in de WOD vastgesteld dat iedereen in het donorregister kan laten vastleggen of men na overlijden organen en/of weefsels voor transplantatie wil afstaan of juist niet. Deze registratiemogelijkheid staat open voor alle ingezetenen in Nederland vanaf 12 jaar. Het ingevulde donorformulier kan men verzenden naar het Donorregister, die de gegevens van het formulier in het donorregister invoert.

Wie kan zich laten registreren als donor? Iedereen kan toestemming geven voor donatie, ongeacht gezondheid en leeftijd. Iedere ingezetene van Nederland van 12 jaar en ouder kan zich laten registreren in het donorregister als donor, ongeacht leeftijd of gezondheid. Tot 16 jaar kunnen de ouder(s) of voogd de geregistreerde donatietoestemming van de jongere nog herroepen. De donatie gaat dan niet door. Zijn beide ouders of de voogd afwezig of onbereikbaar en heeft de jongere zich als donor laten registreren, dan mag de donatie wel. Heeft de jongere ‘nee’ geregistreerd, dan kunnen de ouder(s) of voogd dit niet negeren en zal de jongere geen donor zijn. Of iemand ook daadwerkelijk donor wordt, hangt af van het moment, de oorzaak en plaats van overlijden. De arts bepaalt uiteindelijk welke organen of weefsels geschikt zijn voor transplantatie. Bij de beoordeling of een overledene daadwerkelijk donor kan zijn, staat het uitsluiten van risico’s voor de gezondheid van de ontvanger voorop.

Het donorformulier Op het donorformulier kan men de keuze maken uit 4 opties: Organen en weefsels worden na overlijden beschikbaar gesteld voor transplantatie Organen en weefsels worden na overlijden niet beschikbaar gesteld voor transplantatie Men laat het besluit over aan de nabestaanden Men laat het besluit over aan een specifieke persoon Indien keuze 1 is ingevuld, kan op de achterzijde van het formulier worden aangeven of er organen en weefsels zijn die niet voor transplantatie beschikbaar gesteld worden. Bij keuze 4 kan men op de achterzijde aangeven wie de specifieke persoon is die na overlijden moet beslissen over het wel of niet beschikbaar stellen van organen en weefsels.

Organen Weefsels Nieren Lever Longen Alvleesklier Dunne darm Hart Hoornvlies Huid Bot en pezen Hartkleppen Bloedvaten Alléén wanneer de donor tijdens zijn of haar leven daarvoor toestemming heeft gegeven, mogen de organen en weefsels worden uitgenomen. Het gaat hierbij alléén om de organen en weefsels die op het donorformulier zijn aangegeven. Als de overledene zijn wens over donatie niet kenbaar heeft gemaakt, dan wordt aan de nabestaanden toestemming gevraagd. In de praktijk blijkt dat het zelden voorkomt dat álle organen en weefsels geschikt zijn voor transplantatie. Als een orgaan of weefsel na onderzoek niet geschikt blijkt te zijn, wordt deze ook niet uitgenomen.

Wie kan na overlijden organen donoren? Leeftijd: meeste organen en weefsels tot ongeveer 65-80 jaar, lever kent geen maximale leeftijd Ziekte/medicijngebruik : Donatie bijna altijd nog mogelijk vaak nog organen of weefsels die nog gezond zijn Bij de beoordeling of een overledene daadwerkelijk donor kan zijn, staat het uitsluiten van risico’s voor de gezondheid van de ontvanger voorop. Daarom zijn er een aantal uitsluitingsgronden (contra-indicaties) geformuleerd. De belangrijkste contra-indicaties (uitsluitingsredenen) zijn leeftijd, ziekte en risicovol seksueel gedrag.   Leeftijd: op zich speelt leeftijd een ondergeschikte rol bij het beoordelen of iemand daadwerkelijk donor kan zijn, maar niet alle organen en weefsels van oudere personen zijn geschikt voor donatie. Iemand van tachtig jaar kan nog prima donor zijn van huid en hoornvliezen, maar bijvoorbeeld niet van zijn hart. Ziekte: mocht door ziekte of medicijngebruik een specifiek orgaan of weefsel zijn aangetast, dan wordt deze uiteraard niet getransplanteerd. Maar er zijn vaak nog andere organen en weefsels die niet zijn aangetast door de ziekte. Om overdracht van besmettelijke ziekten als gevolg van transplantatie te voorkomen, wordt het bloed van de overleden donor uitgebreid getest. Risicovol seksueel gedrag: het bloed wordt getest op de aanwezigheid van het HIV-virus, maar er zijn (nog) geen laboratoriumonderzoeken die een recente besmetting met het HIV-virus kunnen aantonen. Daarom is ‘seksueel gedrag waardoor ernstig gevaar wordt gelopen voor besmetting met overdraagbare ziekten’ een uitsluitingsgrond voor orgaan- en weefseldonatie. 

Procedure donatie organen Overlijden op de Intensive Care in ziekenhuis Hersendood Non heart-beating donatie Betrokken hulpverleners: - arts en verpleging - orgaancentrum - transplantatiecoördinator - donatiefunctionaris Orgaandonatie is meestal alleen mogelijk als men overlijdt op de Intensive Care afdeling in een ziekenhuis. Meestal zijn deze mensen overleden aan een beroerte of verkeersongeval en zijn hersendood. Soms kunnen mensen die in een ziekenhuis overlijden aan een hartstilstand, nog donor zijn van nieren, longen of lever. De patiënt is dan niet hersendood, de bloedsomloop is definitief gestopt. Dit wordt een non-heartbeating donatie genoemd. Als iemand orgaandonor kan zijn raadpleegt een arts het donorregister om te zien of hij of zij toestemming heeft gegeven voor donatie, en zo ja voor welke organen. Is er geen keuze bekend, dan wordt de donatievraag gesteld aan de nabestaanden. Na toestemming onderzoekt de arts welke organen en weefsels geschikt zijn voor donatie. Daarnaast worden aan de nabestaanden vragen gesteld over ziekten, medicijngebruik, leefwijze, rook- en drinkgewoonten van de overledene. Ook wordt bloedonderzoek gedaan naar overdraagbare ziekten. Als een orgaan of weefsel geschikt lijkt te zijn voor donatie, wordt contact opgenomen met het orgaancentrum. Zij gaan na welke ontvanger op de wachtlijst het beste past bij de organen en weefsels. Tot aan de uitname blijft de overledene op de Intensive Care aan de beademingsmachine om de organen van zuurstof te blijven voorzien. Er zijn verschillende mensen betrokken bij een donatieprocedure. De donatiefunctionaris informeert de betrokkenen over de gehele procedure en ondersteunt de arts. De transplantatiecoördinator is verantwoordelijk voor een optimale behandeling van de orgaandonor en zorgt voor de nabestaanden tijdens de donatieprocedure.

Wat is hersendood ? De bloedcirculatie van de hersenen is gestopt De gevolgen zijn onomkeerbaar Geen enkele reactie op geluids- / pijnprikkels Er is een hersendood-protocol waar artsen zich aan moeten houden Hersenen hebben constant zuurstofrijk bloed nodig. Als de hersenen langer dan een paar minuten geen zuurstofrijk bloed krijgen, zijn ze totaal beschadigd. Hierdoor vallen alle hersenfuncties voor altijd uit. Zelfs met kunstmatige beademing en medicijnen kan het bloed de hersenen niet meer bereiken. Er is sprake van onherstelbaar en volledig functieverlies van de hersenen en de hersenstam. De persoon kan niet meer zelfstandig ademhalen. Hersendood wordt alleen vastgesteld bij een dodelijk hersenletsel. De oorzaak daarvan moet bekend zijn en niet behandelbaar. In Nederland wordt bij de vaststelling van de hersendood van een mogelijke donor gewerkt volgens het Hersendoodprotocol. Hierin staat stapsgewijs beschreven welke onderzoeken artsen moeten uitvoeren om de hersendood vast te stellen. Deze artsen zijn niet betrokken bij de uitname en transplantatie van organen. De Gezondheidsraad heeft dit protocol in 1996 opgesteld en in mei 2006 aangepast aan de laatste ontwikkelingen. Het onderzoek voor het vaststellen van hersendood wordt daardoor in alle ziekenhuizen op dezelfde zorgvuldige manier uitgevoerd.

Procedure donatie weefsels Plaats van overlijden is niet belangrijk Weefselafname gebeurt in een: obductiekamer, mortuarium, uitvaartcentrum Als men thuis of in het ziekenhuis overlijdt aan een hartstilstand, kan men donor zijn van weefsels. De (huis)arts die de dood heeft vastgesteld, raadpleegt het Donorregister. Bij toestemming meldt hij/zij de donor aan bij het orgaancentrum. Als het lichaam van de overledene binnen 3 uur wordt gekoeld, is het vaak tot 24 uur na overlijden nog mogelijk weefsels uit te nemen voor transplantatie. De uitname van weefsels wordt gedaan door een speciaal uitnameteam. De uitname van hoornvliezen, huid, bloedvaten en hartkleppen gebeurt meestal in de obductiekamer, het mortuarium van een ziekenhuis of in het uitvaartcentrum. De uitname van bot en pezen moet in verband met de steriliteit altijd in een operatiekamer van een ziekenhuis gebeuren. De uitgenomen botdelen worden vervangen door protheses. Huid wordt alleen verwijderd van rug en bovenbenen, in een heel dunne laag van 0.4 mm. Nooit uit zichtbare gedeelten als gezicht, hals of handen.

Na de uitname Afscheid nemen Opbaren Begrafenis/crematie Geen kosten Of iemand nu orgaan- of weefseldonor is, er is altijd ruim tijd om afscheid te nemen van de overledene. Zowel vóór als na de donatie is dat mogelijk. Het uitnemen van organen of weefsels gebeurt zorgvuldig en met respect voor de overledene en de familie. Op plaatsen waar is geopereerd komen hechtingen met pleisters. De overledene blijft soms een halve tot een hele dag langer in het ziekenhuis. Dit is afhankelijk van welke organen en/of weefsels uitgenomen worden. Na de ingreep kan het lichaam van de donor gewoon worden opgebaard, thuis of in het rouwcentrum. Alleen na huiddonatie wordt geadviseerd het opbaren in een uitvaartcentrum plaats te laten vinden, dit in verband met de benodigde extra koeling van het lichaam. De begrafenis of crematie hoeft niet uitgesteld te worden vanwege de donatieprocedure en kan op het gewone tijdstip plaatsvinden.

Betrokken organisaties Donorregister Nederlandse Transplantatie Stichting / Donorvoorlichting Eurotransplant (orgaandonatie) Stichting BIS (weefseldonatie) Gezamenlijke fondsen Bij orgaan- en weefseldonatie zijn in Nederland verschillende organisaties betrokken. NIGZ-Donorvoorlichting is verantwoordelijk voor de publieksvoorlichting over het onderwerp. Het Donorregister draagt zorg voor de registratie van de keuze van de donoren. De Nederlandse Transplantatiestichting (NTS) en Eurotransplant beheren medische procedures en wachtlijsten rondom orgaandonatie. De NTS geeft ook voorlichting aan artsen en verpleegkundigen. Alles rondom weefseldonatie wordt gecoördineerd door de Bis-Foundation (Stichting Bio Implant Services).

Vragen? Informatielijn: 0900-8212166 (lokaal tarief) Website: www.donorvoorlichting.nl