Werknemers met een bijzonder risico voor elektromagnetische velden Dr. Maurits De Ridder Vakgroep maatschappelijke gezondheidkunde, Universiteit Gent A.D. Humanisering van de arbeid, FOD WASO Vlaamse Wetenschappelijke Vereniging voor Arbeidsgezondheidskunde Belgian BioElectroMagnetics Group Nationale Dagen voor Arbeidsgeneeskunde, Brussel 17 november 2017

20 mei 2016

Werknemers met een bijzonder risico Art V,7-17: zwangere werkneemsters, werknemers die een passief geïmplanteerd hulpmiddel dragen zoals orthopedische, vasculaire of dentale implantaten, werknemers die een actief geïmplanteerd hulpmiddel dragen zoals een pacemaker, ICD, cochleair implantaat of neurostimulator, werknemers met een op het lichaam gedragen medische hulpmiddel zoals een insulinepomp. Art V,7-22: individuele risicobeoordeling. Art V,7-21 en 22: indien nodig (verhoogd risico): bijkomende technische en organisatorische maatregelen op basis van de resultaten van de risicobeoordeling. Probleem: Wat is een individuele risicobeoordeling? Wanneer is er een verhoogd risico? Welke maatregelen?

STATISCH MAGNETISCH VELD PASIEVE IMPLANTEN  Yves De Deene

1. Pacemaker en ICD Pacemaker: 10 % is jonger dan 60 jaar. Implanteerbare Cardioverter - Defibrillator: 25% is jonger dan 60 jaar. Elektromagnetische interferentie (EMI) kan de normale werking verstoren (sneller, trager, stop, shock). Het risico op EMI is afhankelijk van: de kenmerken en instellingen van het toestel, de frequentie en de veldsterkte van het EM veld op de werkplek. Bij veldsterkten lager dan de limieten voor “general public” treedt er geen interferentie op. In de directe nabijheid van sterke bronnen zou er een probleem kunnen zijn.

Bepaling van de laagste interferentiedrempel via provocatietesten in het labo. In Vivo Study of Electromagnetic Interference With Pacemakers Caused by Everyday Electric and Magnetic Fields. Stunder et al. Circulation 2017;135:907–909

Individuele risicobeoordeling van werknemers met een pacemaker of ICD Stap 1 Blootstellingsevaluatie. Bepaling van de (EMV bronnen en) hoogst mogelijke blootstelling van de werknemer. Er is geen risico op interferentie als er geen apparatuur is die veldsterkten produceren die hoger zijn de normen “general public”. Zie Tabel 3.2 van de niet-bindende Europese praktijkgids. Metingen uitvoeren. En de cardioloog heeft aan de werknemer geen waarschuwing gegeven dat zijn pacemaker een meer gevoelige instelling heeft dan gewoonlijk.

Stap 2 Bepaling van de immuniteit voor EMV van de pacemaker of ICD. Informatie van de cardioloog en de pacemakerfabrikant over de immuniteit van de pacemaker van de werknemer voor de specifieke EMF frequenties waaraan hij is blootgesteld. Er is geen risico als de immuniteitsdrempel hoger is dan de hoogst mogelijke blootstelling. (Real life drempels van de provocatietesten zijn vaak hoger dan de drempels die de fabrikanten meedelen – juridische aansprakelijkheid) Stap 3 Klinische evaluatie op de werkplek met ECG monitoring en telemetrie (door een multidisciplinaire groep). Methode beschreven in NBN EN 50527-2-1 en door Martine Souques et al. (2011).

Stap 4 Herhaling van de individuele beoordeling als: er wijzigingen zijn aan de instellingen van de pacemaker of een nieuw toestel geplaatst wordt, er wijzigingen zijn in de blootstelling (toename van de blootstelling of blootstelling aan andere frequenties), er aanwijzingen of vermoedens zijn van interferentie tijdens het werk bij de werknemer.

2. Ander actief geïmplanteerd hulpmiddel 2. Ander actief geïmplanteerd hulpmiddel. Op het lichaam gedragen medische hulpmiddel. Geen wetenschappelijke gegevens beschikbaar over interferentie met deze toestellen. 1. Overleg met behandelende arts. Test gegevens van de fabrikant opvragen. NBN EN 60601 en NBN EN 45502-1 (medische veiligheidseisen) 2. Zie Tabel 3.2 (middenste kolom) van de niet-bindende Europese praktijkgids. 3. Metingen uitvoeren en vergelijken met limieten voor “general public”.

3. Passieve implantaten Uit ervaring en experimenteel onderzoek blijkt dat, als de actieniveaus niet overschreden worden, er zich geen problemen voordoen. Gezondheidstoezicht kan nuttig zijn.

4. Zwangere werkneemsters SCENIHR 2015: “There is strong overall weight of evidence against an effect of low level radiofrequency fields on reproduction and development.” “Recent results do not show an effect of the Extreme Low Frequency fields on the reproductive function in humans.” Wetenschappelijke onzekerheid over effecten van hogere veldsterkten. Foetus wordt beschouwd als lid van “general public”. Voor zwangeren gelden de limieten van volksgezondheid: Aanbeveling van de Europese Raad van 12/7/1999 betreffende de beperking van de blootstelling van de bevolking aan elektromagnetische velden ICNIRP 2010 guidelines for limiting exposure of the general public to electric and magnetic fields (www.icnirp.org)

Take home message Het is uitzonderlijk dat er zich een probleem voordoet met werknemers met een bijzonder risico voor elektromagnetische velden. In zeldzame gevallen zullen we een diepgaander individuele risicoanalyse moeten uitvoeren. De procedures hiervoor zijn beschreven.

Meer informatie Vlaamse Wetenschappelijk Vereniging voor Arbeidsgezondheidskunde www.vwva.be/permanente-vorming/werkgroep-wetenschappelijk-advies/ Belgian BioElectroMagnetics Group www.bbemg.be/fr/index-normes/autres-informations-normes/travailleurs-avec-pacemaker.html NBN EN 50527-1. Beoordeling van de invloed op de mens op de werkplek voor personen die actieve implanteerbare medische hulpmiddelen dragen – Deel 1: Algemeen. NBN EN 50527-2-1. Beoordeling van de invloed op de mens op de werkplek voor personen die actieve implanteerbare medische hulpmiddelen dragen – Deel 2-1: Plaats-specifieke beoordeling van arbeiders met hartritmeregelaars.

Vragen?