Dienst vreemdelingenrecht en internationaal familierecht Geert Matthys (ontbreken) van verblijfsstatuut versus recht op onderwijs Leernetwerk mensen zonder wettig verblijf Koopvaa rdijlaan 3 - 9000 Gent Dinsdag 21 november 2017 Dienst vreemdelingenrecht en internationaal familierecht Geert Matthys

Inhoudstafel Deel 1 - Inleiding Deel 2 – (ontbreken van) verblijfsstatus versus recht op onderwijs Hebben lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) recht op onderwijs? Hebben lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) leerplicht? Hebben lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) recht op een diploma? Kunnen lln zonder verblijfsrecht een verblijfsstatuut bekomen via onderwijs? Kunnen lln zonder verblijfsrecht uitgewezen worden tijdens het schooljaar? noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

Inhoudstafel Kunnen lln zonder wettig verblijf op school opgepakt worden in het kader van een uitwijzing? Kunnen lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) op schooluitstap naar het buitenland? Kunnen lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) stage lopen? Kunnen lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) deeltijds leren en werken? Hebben lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) recht op een studietoelage? Hebben lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) toegang tot hoger onderwijs? noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

Deel I Inleiding

Vaak gebruikte terminologie Wie zijn ze? Definitie: “vreemdeling die niet of niet langer voldoet aan de voorwaarden voor de toegang tot of het verblijf op het grondgebied” (art.1, 3° VrW.) Vaak gebruikte terminologie Clandestienen Uitgeprocedeerden Overstayers Sans-papiers Illegalen (te vermijden term!) Beter: mensen zonder wettig verblijf Precaire verblijfsstatuten zijn ook legaal verblijf (bv, oranje kaart, bijlage 35, BGV is legaal verblijf voor zover de termijn niet is overschreden Uit hun uitleg kan je meestal snel opmaken of iemand legaal verblijft of niet. Maar dat is niet altijd het geval (taalproblemen/mensenbegrijpeneigensituatieniet). Je kan dan in hun documenten gaan kijken. Maar let op voor overgangssituaties. Opletten voor overgangssituaties Wel papieren doch niet legaal Verblijfsrecht is ingetrokken maar de persoon heeft nagelaten om naar de gemeente te gaan (voor de intrekking of annulatie). Iemand toont een Arbeidskaart-C die nog geldig is. Daaruit kan je niet afleiden dat deze persoon legaal in België verblijft. Geen papieren doch wel legaal DVZ beslist positief Maar door een niet aangegeven verhuis is de betrokkene niet op de hoogte. Maar de persoon is dakloos waardoor hij zich niet kan in schrijven Of de gemeente heeft het verblijfsdocument nog niet afgeleverd (overgangsverschijnsel). Een illustratie van hoe ingewikkeld het kan zijn (één van de weinige voorbeelden van de grijze zone tussen legaal/illegaal): DVZ kent het verblijfsrecht toe, maar het is aan de gemeenten om de mensen op een adres in te schrijven in het RR en om hun verblijf op dat adres op te volgen: verhuis => adresverandering, weg uit België of vertrek naar onbekende bestemming => schrapping Een derdelander die thuisloos wordt, kan geschrapt worden. Zolang hij geen adres heeft zal hij zijn kaart niet kunnen verlengen. Dit betekent niet dat hij zijn verblijfsrecht verloren heeft. Als hij binnen het jaar een adres vindt kan hij zich opnieuw inschrijven en wordt zijn kaart verlengd. Na een jaar moet hij bewijzen dat hij het land niet verlaten heeft, wat voor thuislozen soms moeilijk is (verliezen papieren bewijzen of kunnen die niet bewaren). Inschrijven via een referentieadres op het OCMW is ook problematisch omdat het OCMW hen als mzwv beschouwt. En voor mzwv is de maatschappelijke dienstverlening van het OCMW beperkt tot DMH, en dus geen referentieadres. Neem desgevallend contact op met DVZ/gemeente Nog in asielprocedure: WIF op gemeente vragen -> geeft goed overzicht

Migratiepoorten - reguliere migratie Werk Familie Studie Burgers vd.Unie Duidelijke voorwaarden Gebonden termijnen rechtszekerheid Aanvragen Derdelanders: Regel: aanvraag ambassade, Uitzondering in België als ze al een legaal verblijf hebben Of in bijzonder omstandigheden Europeanen: Aanvraag in België (uitzonderlijk ambassade) Voorwaarden + Procedure Migrant Verblijfsrecht

Migratiepoorten - beschermingsstatuten Asiel 9ter NBMV SMH Voorwaarden zijn algemener geformuleerd en voor interpretatie vatbaar Geval per geval inschatten of de voorwaarden vervuld zijn Geen termijnen Minder rechtszekerheid (beroepen zijn soms schorsend (je behoudt legaal verblijf), soms niet Aanvragen: in België Voorwaarden + Procedure Migrant vluchteling Verblijfsrecht

Migratiepoorten - uitzonderingen Hum. visum Hum. regul Geen of heel algemene voorwaarden Geen termijnen Zeer beperkte rechtszekerheid (geen legaal verblijf tijdens procedure) Geen recht maar gunst! Voorwaarden + Procedure Migrant vluchteling Verblijfsrecht

Geen betrouwbare statistieken over aantallen Cijfers Geen betrouwbare statistieken over aantallen Geen officiële registratie Fragmentarische cijfers: regularisatiecijfers, cijfers over uitgeprocedeerde asielzoekers, dossiers dringende medische hulp… 100.000-120.000 (Van Meeteren, 2008) Waar? vooral in de grootsteden: lotgenoten, hulpverlening, kans op werk…

Hulp aan personen in onwettig verblijf Bijzondere situatie: onwettig verblijf Mogen wij als burger, onderwijsactor of hulpverlener deze gezinnen helpen? “Hij die wetens en willens een persoon helpt of bijstaat, hetzij in de handelingen die zijn onwettig binnenkomen of zijn onwettig verblijf in het Rijk voorbereid hebben of ze vergemakkelijkt hebben, hetzij in de feiten die ze voltooid hebben […], wordt gestraft met gevangenisstraf van acht dagen tot een jaar en met geldboete van zeventienhonderd euro tot zesduizend euro, of met een van de straffen alleen. (Art.77, lid 1, Vrw.) “Het eerste lid is niet van toepassing indien de hulp of bijstand aan de vreemdeling uit voornamelijk humanitaire overwegingen verleend wordt, (Art.77, lid 2, Vrw.) […] “ Onderwijsactoren en hulpverleners (en vrijwilligers) plegen geen strafbare feiten! Zwakke rechtspositie maar niet rechteloos! noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

Deel 2 (ontbreken van) verblijfsstatus versus recht op onderwijs

1. Hebben lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) recht op onderwijs? Ja, er is recht op onderwijs voor alle kinderen Duiding ontbreken van verblijfsrecht geen argument om leerling te weigeren grondwet artikel 24§3 omzendbrief GD/2003/03 van 24 februari 2003 betreffende het recht op onderwijs voor kinderen zonder wettig verblijfsstatuut wordt hernomen in enkele omzendbrieven van administratie onderwijs “ontbreken van bewijsstukken die de identiteit van de jongere aantonen, mag geen reden zijn om inschrijving te weigeren, ook bij een vermoeden van onwettig verblijf” Opmerking 1 : Er is geen enkele reden om kinderen in te schrijven als vrije leerling (ontzeggen van studiebekrachtiging). Gebeurde vroeger soms ten onrechte! Opmerking 2 : GOK-decreet “Principieel inschrijvingsrecht gekozen school, slechts in beperkt aantal gevallen kan school weigeren, ontbreken van wettig verblijf is geen weigeringsgrond” Noodzakelijk – er zijn enkele kleine wijzigingen m.b.t. het inschrijvingsrecht en weigeringen. Het schoolbestuur BaO mag capaciteit bepalen voor AN onder bepaalde voorwaarden – AN mogen ook in overcapaciteit ingeschreven worden. Zie http://data-onderwijs.vlaanderen.be/edulex/document.aspx?docid=14368#9 onder de nummering 9.1.5 Voor SO is het iets anders omdat zij ingeschreven worden in een apart structuuronderdeel, waarvoor de capaciteit bepaald wordt. Zodra dit volzet is, mag geweigerd worden. Ook hier kunnen afspraken gemaakt worden op het niveau van het LOP. Bij het ontbreken van bewijsstukken die de identiteit aantonen, moet de jongere aanwezig zijn bij de inschrijving in een school. leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

2. Hebben lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) leerplicht? Leerplicht geldt ook voor kinderen met een tijdelijk, hetzij een onwettig verblijf Duiding leerplichtwet van 29 juni 1983 “§1 Voor de minderjarige is er leerplicht gedurende de periode van 12 jaren die aanvangt met het schooljaar dat begint in het jaar waarin hij de leeftijd van 6 jaar bereikt en eindigt op het einde van het schooljaar in het jaar tijdens hetwelk hij 18 jaar wordt.” “Voor de minderjarige van vreemde nationaliteit die immigreert samen met de personen die de ouderlijke macht uitoefenen, of hem in rechte of in feite onder hun bewaring hebben, gelden de bepalingen van dit artikel vanaf de 60ste dag na die waarop voornoemde personen werden ingeschreven in het vreemdelingen-, het wacht- of in het bevolkingsregister van de gemeente van hun verblijfplaats.” Opmerking 1 : leerplichtwet is een strafwet. Optreden tegen ouders mogelijk via parketten en politierechtbank Noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

60 dagen-regel is uitzondering op basisregel (§1) Knelpunt: waar situeer je leerlingen die nooit werden ingeschreven in het rijksregister? 60 dagen-regel is uitzondering op basisregel (§1) Leerlingen die niet ingeschreven staat in registers vallen terug op basisregel d.w.z leerplicht is onverkort op hen van toepassing! Ministeriële omzendbrief GD/2003/03 van 24 februari 2003 betreffende het recht op onderwijs voor kinderen zonder wettig verblijfsstatuut “Lln zonder wettig verblijf moeten vanaf het moment van inschrijving in een school, net zoals alle andere leerplichtige kinderen regelmatig aanwezig zijn.” Wat met controle? Bevoegdheid Vlaamse overheid Controle gebeurt via inschrijving in rijksregister noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

3. Hebben lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) recht op een diploma? Ja, mits voldaan te hebben aan de andere voorwaarden Duiding: ministeriële omzendbrief GD/2003/03 van 24 februari 2003 betreffende het recht op onderwijs voor kinderen zonder wettig verblijfsstatuut “Aan iedere leerling – ongeacht zijn verblijfsstatuut – die op regelmatige wijze de lessen heeft gevolgd en op het einde van de studieperiode geslaagd is, moet een getuigschrift/diploma afgeleverd worden.” Examencommissie Vlaamse Gemeenschap: mogelijk! Andere voorwaarden: inschrijving als regelmatige leerling, geslaagd zijn,…. noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

4. Kunnen lln zonder wettig verblijf een verblijfsstatuut bekomen via onderwijs? Neen, onderwijs volgen creëert geen rechten op een wettig verblijf. Maar… Duiding: schoollopen kan wel een rol spelen in volgende situatie: tijdelijke verlenging van het verblijfsrecht mogelijk tot einde schooljaar na 1° weigeringsbeslissing genomen na begin paasvakantie gunst! Noodzakelijk – verwijzing naar de platformtekst van de Kinderrechtencommissariaat, die diverse partners in het onderwijsveld ondertekenden. leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

5. Kunnen lln zonder wettig verblijf uitgewezen worden tijdens het schooljaar? Ja, behalve als de familie een tijdelijke schorsing van verwijderingsmaatregel heeft verkregen van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) Duiding: Voor wie een opschorting? gezinnen met schoolgaande kinderen (< 18 jaar) die bevel kregen om het grondgebied te verlaten (niet voor kleuter) kan énkel aangevraagd worden voor een eerste bevel uitgereikt vanaf begin paasvakantie (= vanaf maandag 28 maart 2016) via fax aan DVZ 02 274 66 11 (mevrouw Eloy, Bureau C) attest van huidig schoollopen toevoegen bij de aanvraag zie “Omzendbrief van 29 april 2003 betreffende de verwijdering van gezinnen met schoolgaande kinderen van minder dan 18 jaar. Optreden van politiediensten in scholen”. Verhoogde uitwijsactiviteit van DVZ in de zomervakantie Maatregel heeft enkel betrekking op kerngezin: de ouders-samenwonende partner van ouder-inwonende broers en zussen die nog geen eigen gezin hebben – inwonende ascendenten leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

6. Kunnen lln zonder wettig verblijf op school opgepakt worden in het kader van een uitwijzing? Duiding: In 1994 eerste afspraken tussen Vlaamse minister onderwijs en Federale minister binnenlandse zaken N.a.v. enkele incidenten werden afspraken opgenomen in “Omzendbrief van 29 april 2003 betreffende de verwijdering van gezinnen met schoolgaande kinderen van minder dan 18 jaar. Optreden van politiediensten in scholen” Optreden van politie verder ingeperkt na actualisatie omzendbrief door omzendbrief van 2 januari 2016. noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

Omzendbrief biedt een kader voor politiediensten: Bij de uitvoering van een verwijderingsmaatregel wordt opgetreden voor of na de onderwijstijd. Onderwijstijd omvat tevens: stages - uitstappen - voor- en naschoolse opvang Verplaatsing thuis – school – thuis is niet opgenomen! Kinderen opwachten aan schoolpoort enkel wanneer gevaar bestaat dat kind aan school zou worden achtergelaten of wanneer ouders reeds zijn aangehouden discreet: optreden in burger directie vooraf inlichten indien mogelijk met lid van gezin Dienst Vreemdelingenzaken zal de school informeren over vasthouding van een gezin (art.1.4) praktijk? noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

7. Kunnen lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) op schooluitstap naar het buitenland? Geen evidentie voor lln met een tijdelijk verblijf Niet mogelijk voor lln zonder wettig verblijf Duiding: Om te reizen binnen de Schengenzone heb je nood aan: een bewijs van identiteit (nationaal reispaspoort voor derdelanders, identiteitskaart of reispaspoort voor EU-burgers) én Indien derdelander: Belgisch verblijfsdocument dat toelaat om in de Schengenzone korte tijd (<3m) te mogen verblijven (= A/B/C/D/F/F+ kaart, een ‘oranje kaart’ telt niet!) Buiten Schengen: een bewijs van identiteit (meestal reispaspoort). Controleer bij de ambassade van het te bezoeken land of ook een visum nodig is én Indien derdelander: Belgisch verblijfsdocument dat toelaat om de Schengenzone opnieuw te kunnen betreden bij terugkomst (= A/B/C/D/F/F+ kaart, een ‘oranje kaart’ telt niet!) noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

EU-Reizigerslijst voor schoolreizen voor niet EU-scholieren Legaal verblijvende niet-EU scholieren (= derdelander) die niet (tijdig) beschikken over de noodzakelijk reisdocumenten (bv. geldig paspoort en desgewenst visum) kunnen via DVZ een toelating krijgen voor een ‘schoolreis binnen de EU’ (+EER en Zwitserland) via de ‘reizigerslijst’ EU-Reizigerslijst voor schoolreizen voor niet EU-scholieren Artikel 6 bis KB van 8 oktober 1981 www.dofi.fgov.be>gids van de procedures>informaties>schoolreizen Geen leeftijdsbeperking! Bij twijfel over mogelijkheid tot reizen (en info over reizigerslijst): tijdig aanvragen bij DVZ (bureau R - administratie asiel) asiel dhr. Patrick Vanden Brande T 02 793 90 75 Ongeacht de leeftijd! Noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

8. Kunnen lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) stage lopen? Ja Duiding: Studenten die verplichte stages volgen ten behoeve van hun studies zijn vrijgesteld van arbeidskaart (Art.2, 19° KB van 9 juni 1999 betreffende de tewerkstelling van vreemde werknemers) Geen voorwaarde wettig verblijf Geen leeftijdsbeperking Werkgever moet geen toelating vragen Opgenomen in Omzendbrief SO/2002/09 van 16 september 2002 ‘Leerlingenstages in het voltijds onderwijs’. Opgelet: geldt niet voor andere vormen van tewerkstelling! leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

9. Kunnen lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) deeltijds leren en werken? Ja Duiding: KB van 9 juni 1999 betreffende de tewerkstelling van vreemde werknemers, art.2, 22°. Vrijgesteld van arbeidskaart Wel een leeftijdsbeperking Starten < 18 jaar Vrijstelling duurt tot einde opleiding (binnen zelfde studierichting) Werkgever moet geen toelating vragen Opgelet: geldt niet voor andere vormen van tewerkstelling! Noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

10. Hebben lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) recht op een studietoelage? lln zonder wettig verblijf hebben geen recht. lln met tijdelijk verblijf hebben soms recht Duiding: Boek II -school- en studietoelage (art. 9) Decreet betreffende de studiefinanciering van de Vlaamse Gemeenschap van 8 juni 2007. Naast Belgen vallen 8 categorieën van vreemdelingen onder de nationaliteitsvoorwaarde Niet: lln zonder wettig verblijf, asielzoekers,…. Wel: lln met onbeperkt verblijf, lln die erkend vluchteling zijn of subsidiaire beschermde, … Opgelet: nationaliteitsvoorwaarde is niet de enigste voorwaarde (ook onderzoek naar inkomen) noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

11. Hebben lln zonder verblijfsrecht (of lln met een tijdelijk verblijfsrecht) toegang tot hoger onderwijs? Ja Duiding legaal verblijf geen voorwaarde voor inschrijving hoger onderwijs wel voorwaarden m.b.t. taal vereiste studiebewijzen (uitzonderingen mogelijk!) studiegeld modeltraject (diploma- of creditcontract, 60 studieptn) erkend vluchtelingen en subsidiair beschermde begrensd beurstarief (106,90 euro, 2017-2018) begrensd bijna beurstarief (480,10 euro, 2017-2018) begrensd niet beurstarief (906,10 euro, 2017-2018) asielzoekers en mensen zonder papieren instelling kan studiegeld vrij bepalen noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017

Agentschap Integratie en Inburgering | private stichting Geert Matthys Geert.matthys@integratie-inburgering.be Agentschap Integratie en Inburgering | private stichting Juridische dienst Vreemdelingenrecht en IPR Oost- en West-Vlaanderen Dok-Noord 4d001 – 9000 Gent Tour & Taxis – Havenlaan 86C bus 212 – 1000 Brussel www.integratie-inburgering.be noodzakelijk leernetwerk mensen zonder wettig verblijf - dinsdag 21 november 2017