Lessen uit wetenschap en praktijk voor burgerschapsonderwijs Hessel Nieuwelink h.nieuwelink@hva.nl Ism Marianne Boogaard, Els Kuiper, Guukse Ledoux (Kohnstamm Instituut) en Anne Bert Dijkstra (UvA)

Opzet workshop 1. Doel en werkwijze rapport 2. Belangrijkste uitkomsten Uit wetenschap Uit praktijken 3. Bespreking betekenis hiervan voor scholen

Praktijk gericht reviewstudie Doelstelling gericht op: Werkzame mechanismen mechanismen in de praktijk handvatten bieden voor scholen en docenten 2. Opzet Literatuurstudie Panelgesprek experts Case studies van 6 scholen: PO: Prinseschool, Al Ishaan, Statenschool VO: Haarlem College, De Einder, Minkema College

Uitkomsten literatuurstudie [1] School kan effect hebben op burgerschap van leerlingen: Via een lesaanbod over burgerschapsonderwerpen Structurele basis onderwerpen bespreken Via dialogische didactiek Leerlingen met elkaar in gesprek laten gaan Verschillende perspectieven bieden Ook buiten de klas (excursies): inhoudelijk gesprek over leeractiviteit van essentieel

Uitkomsten literatuurstudie [2] School kan effect hebben op burgerschap van leerlingen: 2. Via het creëren van een open pedagogisch klimaat Leerlingen moeten ruimte voelen zichzelf te kunnen uiten Ruimte hebben om in discussie te gaan Met elkaar en docenten Invloed voelen op schoolbeleid

Hoe werken scholen dit uit Scholen werken vaak zowel met lesaanbod als omgangsvormen Zijn niet los van elkaar te zien (vak)didactiek is verbindend element

Voorbeelden po In lesaanbod Leren over plek op de wereld, bij alle vakken (Prinseschool) Leren over morele vraagstukken en dilemma’s, KMT (Al Ishaan) Kritische denkvaardigheden aanleren, filosoferen (Statenschool) In pedagogisch klimaat Spreken over verschillen en overeenkomsten (Prinseschool) Leren over eigen plek in Nederland (Al Ishaan) Leren herzien van hun eigen mening, mogen twijfelen (Statenschool)

Voorbeelden vo In lesaanbod Leren over abstracte onderwerpen vanuit betekenisvolle situaties (Minkema) Bespreekbaar maken van gevoelige onderwerpen (De Einder en Haarlem College) Werken met ervaringen en projecten (Minkema College en Haarlem College) In pedagogisch klimaat Positieve aandacht voor kwaliteiten van leerlingen (De Einder) Veilig leerklimaat voor leerlingen: buitenwereld soms buiten laten (Haarlem College) Perspectief van leerlingen op schoolbeleid serieus nemen (Minkema)

Centrale lessen Begrip burgerschap is complex Lesgeven over burgerschap niet per sé Aandachtspunten Curriculum én open klimaat noodzakelijk Structurele aandacht Open en veilig klimaat Betekenisvol leren Wereld school binnen halen Leerlingen laten leren over dilemma’s Deskundigheid van leraren Zie verder rapport. Interesse? Kan via mail h.nieuwelink@hva.nl

Herkenbaar? Waar zit burgerschap bij jullie in de school? Hoe werken jullie dat uit? Waar valt nog een slag te maken? Wat vinden jullie moeilijk?