Directe Instructie en MDA: Focus op leeractiviteiten en leren A-college 29 september 2011 Directe Instructie en MDA: Focus op leeractiviteiten en leren Dr. Jannet van Drie

doelen beginsituatie evaluatie onderwijsleersituatie inhoud (‘stof’, leskern) leeractiviteiten werkvormen materiaal / media / hulp groepering evaluatie 2

Lesfasen Directe Instructie (Ebbens & Ettekoven) 0. Ontwerpen van een les 1. Aandacht richten op de doelen en aansluiten voorkennis 2. Uitleg geven 3. Nagaan of belangrijkste begrippen/vaardigheden zijn overgekomen 4. Instructie zelfwerkzaamheid 5. Begeleiding van zelfwerkzaamheid 6. Afsluiten les op belangrijkste begrippen en vaardigheden

Opzet college Centrale vraag: Welke werkvormen kies je om je leerdoelen te bereiken en waarom? Wat is leren? Werking van het geheugen Leeractiviteiten Relatie doelen – leeractiviteiten – werkvormen en toetsing

Leren Maak voor jezelf een woordweb over Leren. Waar denk je aan? Bespreek met je buur: wat zijn overeenkomsten en verschillen? Leren

Wat is leren? Een relatief stabiele verandering in gedrag Niet door spontane rijping, maar toe te schrijven aan een informatieverwerkingsproces. Duurzaam en wendbaar Niet alleen concreet waarneembare gedragsverandering, maar ook mentale gedragsveranderingen

Vier soorten leren (Boekaerts & Simons) incidenteel natuurlijke omgeving onnatuurlijke omgeving intentioneel

Twee type kennis (zie ook Marzano) Declaratieve kennis: Gericht op feiten, begrippen, relaties tussen begrippen Procedurele kennis (vaardigheden): Gericht op handelingen en sequenties daarvan: Mentaal (redeneren/denken), bijv. algoritmes, heuristieken Motorisch (gedrag)

Leerfuncties Functies die vervuld moeten worden, wil er sprake Inleiding leerpsychologie Leerfuncties Functies die vervuld moeten worden, wil er sprake zijn van leren. Voorbereiding Bereiden het leren voor: oriëntering op leerdoel, leersituatie en de mogelijke handelingen Verwerking De wijze waarop wordt geleerd (tijdens) Regulatie Evalueren of het leerproces goed verloopt (tijdens) Evalueren of het proces goed is verlopen (achteraf) Iemand leert meer naarmate hij zich meer bewust is van zijn eigen leren. 9

Casus Dolle Dinsdag Bij de leerlingen van welke docent (A, B of C) treft de inspecteur na deze drie maanden nog de meeste kennis en inzicht aan? Waarom? Hoe leren de leerlingen bij die docent? Wat leren de leerlingen? Wat is de aanpak van de docent? Wat zouden onbedoelde neveneffecten kunnen zijn?

Werkvorm en leeractiviteiten: een voorbeeld ? Leerresultaat: betere kennis van begrippen en hun relaties (Horton, et al., 1993; Novak, 1990). Werkvorm: begrippenschema (conceptmap) Leerdoel: begrippen leren Hoe kan dit leerresultaat verklaard worden? 11

Leerlingenopdracht Begrippenschema Communisme Zet het begrip communisme in het midden Plaats de andere begrippen rondom dit begrip Probeer het eens te worden over hoe de begrippen het best geordend kunnen worden Geef de relaties aan tussen de begrippen dmv een lijn. Benoem de relaties met steekwoorden Gebruik de volgende begrippen: kapitalisme, Marx, ongelijkheid, particulier bezit, 1848, proletariaat, gemeenschappelijk bezit, klasseloze maatschappij, revolutie, Sovjet-Unie

13

Twee stellingen Kennis is geen ziekte. Sommige ziektes kunnen overgedragen worden. Kennis niet. Er bestaat geen directe relatie tussen wat een leraar onderwijst en wat een leerling leert. (Westhoff, 2009) 14

Het geheugen Sensorisch geheugen alle zintuiglijke waarneming enorme capaciteit selectie en afvoer 0,5 – 1 sec Korte termijn geheugen beperkte capaciteit (ongeveer 7 eenheden) controleprocessen en bewerking 15 – 20 sec. Lange termijn geheugen associatief en constructief kwaliteit en kwantiteit voorkennis belangrijk opslag in schema´s: begripsniveau,episodisch niveau, planniveau

Netwerk van kenniselementen

Het werkgeheugen: van informatieaanbod naar kennisopslag

Terug naar stelling 2 Er bestaat geen directe relatie tussen wat een leraar onderwijst en wat een leerling leert. Dit hangt af van: wat lln toelaten in werkgeheugen toevallige inhoud van lange-termijn geheugen actuele behoefte en belangstelling van lln zoals die zich realiseert in samenwerking werk- en lange termijn geheugen 18

Naar nieuwe metaforen voor leren 19

Leerlingen hebben het meest aan rijke, gevarieerde netwerken. Deze ontstaan door effectieve leeractiviteiten die sleutelen aan: Veel kenmerken Verschillende kenmerken Veel verschillende kenmerken tegelijkertijd Bij herhaling In levensechte settingen

Bijvoorbeeld door: Rangordenen: volgorde aanbrengen volgens een aspect Categoriseren: toewijzen van zaken aan groepen obv gemeenschappelijke kenmerken Structureren: elementen in onderling samenhangende groepen verdelen en de samenhang tussen die groepen bepalen Abstraheren: vanuit afzonderlijke elementen naar een overkoepelend, algemener niveau komen ogv gedeelde kenmerken Toepassen: een principe of regel naar een concreter niveau brengen Elaboreren: verbinden met en integreren in bestaande kennis

Andere voorbeelden leeractiviteiten Relateren Structureren Analyseren Concretiseren Toepassen Memoriseren Kritisch verwerken Selecteren

Leeractiviteiten (Ebbens & Ettekhoven) Aanwijzen, benoemen, beschrijven, definiëren, oefenen, opzeggen, stappen aangeven, vertellen, …  onthouden (beheersing) Afleiden, beredeneren, fout aangeven, onderscheiden, samenvatten, uitleggen, verdedigen, verkennen, verklaren, …  begrijpen (beheersing) Aantonen, afzetten tegen elkaar, analyseren, beargumenteren, beoordelen, classificeren, patroon zien, plannen, relateren, voorspellen,  integreren (beklijving) Bewijzen aangeven, bewust kiezen, creëren, concluderen, evalueren, hypothese + onderzoek opstellen, ontwerpen, ontwikkelen, selecteren, speculeren, uitvinden, …  creatief toepassen (wendbaar gebruik) 23

Drie type leeractiviteiten Inleiding leerpsychologie Drie type leeractiviteiten Cognitieve leeractiviteiten: uitvoerende activiteiten die te maken hebben met de verwerving en verwerking van informatie. vb. zie vorige dia’s. Affectieve leeractiviteiten: activiteiten waarmee je je leerproces emotioneel ondersteunt. Ze hebben veel te maken met zelfdiscipline. vb. motiveren, je aandacht bij je werk houden ondanks je emoties. Metacognitieve leeractiviteiten: regulerende activiteiten gericht op het sturen van cognitieve en affectieve activiteiten. vb. hulp zoeken als je er niet uitkomt, je afvragen in hoeverre je je doel bereikt hebt. 24

Casus Dolle Dinsdag Bij de leerlingen van welke docent (A, B of C) treft de inspecteur na deze drie maanden nog de meeste kennis en inzicht aan? Waarom? Hoe leren de leerlingen bij die docent? Wat leren de leerlingen? Wat is de aanpak van de docent? Wat zouden onbedoelde neveneffecten kunnen zijn?

Leerversterkers Open is krachtiger dan gesloten Complex is krachtiger dan enkelvoudig Levensecht is krachtiger dan contextloos Functioneel is krachtiger dan doel-in-zichzelf Aansluiten bij aanwezige kennis leidt tot snellere opname en grotere oproepbaarheid Consolideren en nazorg versterken duurzaamheid 26 26

Voorbeelden leerversterkers Laat leerlingen antwoorden motiveren Laat leerlingen samenwerken (na individueel werken). Bijv. vorm Denken-Delen-Uitwisselen Laat leerlingen elkaar iets uitleggen Geef denktijd, pauze na stellen van vraag, of laat antwoord noteren Naast gesloten ook open opdrachten Gevarieerde herhaling Reflectie en foutenanalyse 27 27

Verschillende manieren van gebruik begrippenschema Docent maakt schema en geeft het aan de lln. Leerling maakt begrippenschema zelf. Leerling maakt begrippenschema samen met andere leerling. Welke van de drie is het krachtigst en waarom? 28

Als leerlingen samen een begrippenschema maken geven ze (in vergelijking tot het individueel maken): meer relaties meer goede relaties (en minder foute relaties) betere beschrijving van begrippen in de toets. (Van Drie, 2003)

Sturing van het leerproces Inleiding leerpsychologie Sturing van het leerproces Centrale vraag: wie voert de leerfuncties uit? Opties: de docent, de leerling, een medeleerling, een groepje leerlingen, het leerboek, de computer. Continuüm Docent ---------------------gedeelde sturing------------------Leerling In het kader van zelfstandig leren is het de bedoeling dat de leerling geleidelijk leert de leerfuncties zelfstandig uit te voeren en dat de docent een meer begeleidende rol krijgt. 30

Leerfuncties, leeractiviteiten en sturing cognitief affectief metacognitief functies docent leerling voorbe-reiding Doelen concreet maken Kiest leerdoelen Motiveren Motiveert zichzelf Reikt planning aan Maakt planning verwer-king Legt relatie met voorkennis Legt zelf relatie met voorkennis Inzet waarderen Concen-treert zich Proces bewaken Bewaakt proces regula-tie Beoorde-len Toetst zichzelf Leerresul-taat toe-schrijven aan inzet Schrijft leerresul-taat toe aan inzet Evalueren van de les Reflecteert op leerproces 31

If students are to learn desired outcomes in a reasonably effective manner, then the teacher’s fundamental task is to get students to engage in learning activities that are likely to result in their achieving those outcomes… It is helpful to remember that what the student does is actually more important in determining what is learned than what the teacher does. (Shuell, 1986: 429)

Constructive alignment (Biggs, 1999) Toetsmethoden en vragen Ontworpen om leerdoelen te meten Leeractiviteiten en docentactiviteiten Ontworpen om leerdoelen te behalen Leerdoelen 33

specifieke Leer- activiteiten Lesplanformulier Leskern (= doelen voor leerlingen) Doelen voor docent Zakelijke gegevens Beginsituatie Spullen, media, enz. Tijd Fase (deel-) doel Wat doe ik Wat doen leerlingen specifieke Leer- activiteiten

Een leeractiviteit Heeft betrekking op activiteit van de lerende Is altijd een werkwoord Heeft betrekking op leerinhoud Leerinhoud en leeractiviteit komen terug in de doelstelling Het niveau van de concrete activiteit wordt dus bepaald door de leerdoelen.

Lesfasen Directe Instructie (Ebbens & Ettekoven) 0. Ontwerpen van een les 1. Aandacht richten op de doelen en aansluiten voorkennis 2. Uitleg geven 3. Nagaan of belangrijkste begrippen/vaardigheden zijn overgekomen 4. Instructie zelfwerkzaamheid 5. Begeleiding van zelfwerkzaamheid 6. Afsluiten les op belangrijkste begrippen en vaardigheden 6 Sleutelbegrippen Heldere structuur en opbouw leerstof Juiste niveau leerstof Betekenis geven aan leerstof Individuele aanspreekbaarheid Zichtbaarheid van leren/denken Motivatie

Een extra ronde in de flipperkast… Noteer voor jezelf: Wat heb je geleerd? Hoe is het verband met wat je daarvoor al wist? Wat kun je nu, na dit college, beter/anders? Of wat ben je van plan anders te gaan doen?

Sleutelinzichten & doelen De effectiviteit van een werkvorm (om het leerdoel te bereiken) wordt bepaald door de leeractiviteiten die het oproept. Een werkvorm kan meerdere leeractiviteiten oproepen. Een specifieke leeractiviteit kan opgeroepen worden door verschillende werkvormen. Iemand leert meer naarmate hij meer verbindingen kan leggen met zijn voorkennis, op verschillende manieren met de leerstof actief bezig is en zich meer bewust is van zijn eigen leren. Leerdoelen, leeractiviteiten, werkvormen en toetsing zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op basis van leerdoelen keuzes kunnen maken mbt passende leeractiviteiten en werkvormen En deze keuzes kunnen verantwoorden vanuit kennis over leren

Het grootste deel van het leren begint daar, waar het onderwijzen ophoudt. (Westhoff, 2009)

Verder lezen AANRADER!! Document bevat classificatie van leeractiviteiten op diverse niveau’s. http://opvoedkunde2av.khleuven.be/DIDACTIEK2AV/algemenedidactiek2AV.htm (aldaar: classificatie van leeractiviteiten/leerdoelen) 100 werkwoorden mbt leeractiviteiten en doelen (engelstalig) http://itc.utk.edu/~bobannon/helpful_hundred.html Indeling obv taxonomie van Bloom (cognitief, psycho-motorisch, attitudes) http://itc.utk.edu/~bobannon/classifications.html Ebbens, S.O. & S. Ettekoven (2005). Effectief leren. Basisboek. Groningen: Noordhoff Uitgevers. Verloop N. & Lowyck, J. (red.) (2003). Onderwijskunde. Een kennisbasis voor professionals. Groningen: Wolters-Noordhoff. Boekaerts, M. & Simons, P. R-J. (1995/2010). Leren en instructie. Psychologie van de leerling en het leerproces. Assen: Van Gorcum. Westhoff, G. (2009). Leren overdragen of het geheim van de flipperkast. Elementaire leerpsychologie voor de onderwijspraktijk. MesoConsult. (Rep)