Samen Zorgen voor Zin Een workshop voor medewerkers in de zorg voor mensen met dementie Barbera van der Schans, onderzoeker Peterjan van der Wal, projectleider

Welkom Welke gedachten roept het filmpje bij je op? Hoe zitten we bij elkaar? (naam en functie)

Zingeving Maak een persoonlijke ‘top 10’ van wat je het meest belangrijk vindt in jouw leven. (Dat kan gaan over mensen om je heen, hobby’s, waarden, belangrijke momenten). Wat maakt het voor jou de moeite waard om ’s ochtends je bed uit te komen? Kortom: waar leef je voor? Hoe ziet zo’n lijstje eruit voor iemand met dementie? Waar let jij op – vanuit jouw discipline - om mensen met dementie hierbij te helpen?

Zingeving: lange geschiedenis Zingeving was in de zorg lange tijd het domein van de geestelijke verzorging. Laatste jaren verbreding naar andere disciplines. Voorbeeld: Viktor Frankl (1905 – 1997): - Neuroloog en psycholoog, overleefde de holocaust (concentratiekamp 1942, verloor vrouw en familie), - Auteur: Man’ s search for meaning

Citaat Frankl: “Ieder mens heeft uiteindelijk een innerlijke drang naar zingeving. Zinloosheid is voor ieder mens afschuwelijk.” “Al ons handelen is gericht op het voorkomen van zinloosheid en dus op het vinden van zin.” “Ieders leven heeft zin. Het is onze taak in het leven om die zin te herkennen.”

Zingeving en humanistische psychologie: als voorbeeld de ‘Behoeftepiramide’ van Maslow (ca.1940). Wat maakt dat mensen zich gelukkig, rustig en ‘goed’ voelen?

Behoeftepiramide bij mensen met dementie Proces van dementie: steeds moeilijker zelf te zorgen voor invulling van de behoeftes Eerst bedreiging zelfontplooiing, vervolgens tast het iemands erkenning en waardering aan, daarna staan sociale contacten, vriendschap en liefde op het spel. Behoefte aan veiligheid en zekerheid en lichamelijke behoeftes blijven. Toenemende mate van afhankelijkheid van zorg en ondersteuning.

Wat is zingeving? Vele omschrijvingen, definities, theorieën en benoemen van dimensies en aspecten. Voorbeeld: zingeving is tweeledig: Verlenen van betekenis aan wat iemand overkomt. Doelgerichte vormgeving van de eigen levensloop (eigen aandeel) (Dittmann-Kohli en Westerhof, (2000)

Mensen halen hun Alledaagse Zingeving uit: Hun eigen persoon Mensen hebben behoefte om zich een volledig en zelfbepaald persoon te voelen. Hiertoe behoren termen als “groei”, “zelfacceptatie” en “autonomie”   Fysieke integriteit Mensen hebben behoefte om te zorgen voor hun lichaam en zich vitaal en gezond te voelen Materiële zekerheid Mensen hebben materiële behoeften, die een gevoel van zekerheid kunnen verschaffen Activiteiten Mensen hebben behoefte aan het kunnen doen van bevredigende activiteiten Verbondenheid Mensen hebben behoefte aan sociale contacten die een gevoel van verbondenheid, gezelligheid, liefde, intimiteit en steun bieden, maar mensen hebben ook behoefte om anderen te kunnen helpen

Mensen halen hun Existentiële Zingeving uit levensbeschouwing of religie, maar ook uit bijvoorbeeld de natuur of kunst. Westerhof en Kuin (2007) stellen dat existentiële zingeving belangrijk is voor ouderen. Door verschuiving van specifieke zingevingsbronnen naar levensbeschouwing kan een gevoel van welbevinden worden gehandhaafd, zelfs in confrontatie met verliezen die gepaard gaan met het toenemen der jaren. Denk bijvoorbeeld aan het verlies van gezondheid of aan dementie.

Zingeving en levensverhaal Vraag iemand naar de zin in zijn leven en hij vertelt je zijn levensloop (G. Konrad)

Kwaliteitsstandaard Levensvragen (2015) Doelgerichtheid: leef je ergens naar toe dat voor jou de moeite waard is? Eigenwaarde: vind je je jezelf de moeite waard? Competentie: heb je het gevoel dat je invloed hebt op je leven? Begrijpelijkheid: begrijp je wat je meemaakt in je leven? Verbondenheid: voel je je verbonden met anderen?

Eerste en alledaagse zin Samenhang én onderscheid tussen: ‘Zin in’ ‘Zin om’ ‘Zin van’

Mensen halen hun Existentiële Zingeving (de ‘zin van’ je leven) uit levensbeschouwing of religie, maar ook uit bijvoorbeeld de natuur of kunst. Ouder worden = confrontatie met verliezen. Hoe gevoel van welbevinden handhaven, ook bij verlies van gezondheid of door dementie?

Zorgen voor ZIN bij mensen met dementie: onderzoek naar zingeving bij mensen met dementie (Barbera van der Schans – psycholoog en Peterjan van der Wal – geestelijk verzorger/ onderzoeker) Gesprekken met: mensen met dementie hun mantelzorgers en behandelaars, geestelijk verzorgers, verzorgenden en activiteitenbegeleiders.

Zorgen voor zin bij mensen met dementie Onderscheid in Zingevingsbehoeften Zingevingsbronnen Zingevingscoping

Zingevingsbehoeften Verbondenheid met anderen (contact met de directe omgeving ondersteunen: naasten, medewerkers, mede-bewoners) Autonomie (de regie hebben, zelfstandigheid: onopvallend helpen) Gelijkwaardigheid (gevoel dat je mee-telt, wederkerigheid, ‘expertise’) Je rol behouden (continuïteit van je leven, vele rollen)

Zingevingsbronnen Gezondheid (lichamelijk en geestelijk) Religie en spiritualiteit (houvast, ritueel, deel van een gemeenschap) Transcendentie / Groter bewustzijn (meer stil staan bij de kleine dingen, dichter bij gevoelsleven, herinneringen)

Zingevingscoping Dementie is verlies van zingevingsbronnen. Hoe daarmee omgaan? De strijd aangaan Doelen lager stellen Bezig blijven met wat je nog wel kunt

Zingevingscoping, uitspraken van deelnemers: “Ik heb er heel lang mee gedobberd, ik vind het heel erg dat ik het heb omdat ik weet wat voor een toekomst dat ik heb. Dat vind ik vreselijk. Je kunt niet leven als je daar de hele tijd aan denkt. Als anderen te horen krijgen dat ze dementie hebben dan denk ik: “Wat een arm mens.” “Mensen moeten gewoon maar alles over zich heen laten komen. Je moet gewoon een gezond leven hebben met je familie. De rest is bijzaak.” “Soms probeer ik nog eens iets in vier talen in steno te vertalen en als dat dan nog lukt dan maakt me dat zo gelukkig. Dan denk ik: “dat kan ik nog”.

Uitdagingen voor zingeving bij dementie Meer afhankelijk van omgeving Bronnen van zingeving worden je ontnomen Nieuwe vormen vinden Nieuwe dingen kunnen belangrijker worden Oude dingen kunnen terugkomen (geloof/gezin) Conflicteren met anderen Moeilijk herkenbaar diepe dementie

SIGNALERINGSKAART In kaart brengen van Zingevingsbehoeften : wat ervaart de cliënt? Zingevingsbronnen: wat is voor de cliënt belangrijk? Zingevingscoping: hoe gaat de cliënt om met de dementie?

Pauze

SIGNALERINGKAART Zingevingsbehoefte, zingevingsbronnen en zingevingscoping in relatie tot fasen van dementie: Bedreigde ik mee-denken en mee-praten Verdwaalde ik mee-denken en mee-doen Verborgen ik mee-doen en mee-genomen worden - Verzonken ik proberen mee te voelen

Zingeving bij ver gevorderde dementie

TIPS Eigen tips? 15 tips op een rij in map!

Tips van verzorgenden Er even echt voor de ander zijn Zorg dat ze jou vinden Benoemen van waar de ander mee zit (er niet omheen draaien) Elkaar ruimte bieden om dieper op de onderwerpen ingaan De ander zo goed mogelijk leren kennen zodat je heel persoonlijke dingen kunt uitwisselen (gekend worden/je begrepen voelen) Terughalen wie zij vroeger waren (oude rol bevestigen) Ondersteun en help bij de verbondenheid van familie Laat mensen met dementie vrijwilliger zijn/ elkaar helpen

Tips van mantelzorgers Blijven zien van iemands mogelijkheden / (eilandjes van gezondheid) Ontzien en helpen Zelf om hulp of informatie vragen bij de ander Dingen samen doen (boodschappen, foto’s, muziek) Zelfstandigheid stimuleren De ander serieus nemen Leven in het nu Creatief zijn in het behoud van rollen

Wensen Mensen met dementie: eigen leven, voor vol aangezien, rol behouden Mantelzorgers: betrokken hulpverleners, (h)erkenning, handvatten, een stukje eigen leven terug Verzorgenden: scholing over de diepte in gaan, reflectiemomenten, aandacht van de organisatie voor zingeving

Conclusie belangrijkste zaken uit het onderzoek Zoek naar (momenten van) verbondenheid (“samen”) Heb oog voor autonomie / er nog toe doen / mogen zijn wie je bent Bevestig (oude) rollen = continuïteit van je leven = identiteit Zoek balans van gelijkwaardigheid Focus ook op ondersteuning familie /mantelzorgers (veel zingevingsbronnen kunnen niet los gezien worden van de naasten) Werk samen als professionals verder aan handvatten en reflectiemomenten

Oefeningen In drietallen (verschillende disciplines) Kijken naar enkele DVD-fragmenten en een oefening uit: “Tja, wat zal ik zeggen…”. Hoe zouden jullie casussen gezamenlijk kunnen bespreken en van elkaar kunnen leren? Wat is daarvoor nodig? Hoe kan dat worden bereikt?

INTEGRATIE IN ZORG-LEEFPLAN Behoeften, bronnen en coping in beeld brengen in rapportage over lichamelijk welbevinden/ gezondheid, woon- en leefomstandigheden, participatie en mentaal welbevinden. Voorbeelden in: In gesprek met mensen met dementie. De kracht van persoonlijke verhalen. (Marie-Elise van den Brandt-van Heek en Wout Huizing, 2014)

Oefening Bespreek in drietallen: Hoe kunnen de onderstaande zingevingsbehoeften en -bronnen aandacht krijgen of gecreëerd worden in ons huis / op onze afdeling(en)? Hoe zorgen we ervoor dat dit in relatie tot familie/naasten wordt opgepakt? Verbondenheid, Autonomie, Gelijkwaardigheid, Je rol behouden /continuïteit van je leven, Transcendentie (bewustzijn van natuur/religie/muziek/de kleine dingen: bewustzijn dat je er bent/leeft)

EVALUATIE Kies één woord om een gedachte, inzicht, ‘ontdekking’ of gevoel aan te geven die tijdens de workshop voor jou belangrijk was. Wat neem je mee uit deze workshop? Als je je woord hebt gekozen ga je staan op het moment tijdens de workshop waarop deze gedachte, dit inzicht of gevoel zich aandiende (op aanwijzing van de workshopleider)

Gedicht Als ik niet meer kan zijn wie ik was. Als ik niet meer in mezelf pas. Als de flarden door me heen waaien. En ze mijn woorden verdraaien. Als de mist door alle poriën naar binnen trekt. En alles wat vertrouwd is uit mijn leven lekt. Sta dan naast me als mijn leven verkleurt. Houd me vast als dit met me gebeurt Heb me lief al word ik een ander. Ik kan het niet helpen dat ik verander. Anniek Kramer in: Op bezoek bij een dierbare met dementie, met ruim 60 ideeën om samen te genieten