De suïcidale patiënt bij de huisarts… Hoe voorkom je dat je zelf of de ander crasht? Eefje Suk, psychiater spoedeisende psychiatrie Amsterdam

Inhoud Cijfers Protocol suïcidaliteit Casuïstiek en hoe werkt de SPA 2

Enkele cijfers 1800 suïcides per jaar in Nederland (1200 man, 600 vrouw) suïcidepogingen per jaar, waarvan op de SEH terecht komen De helft heeft nog in de laatste maand voor het overlijden contact gehad met de huisarts 3

Cijfers Spoedeisende Psychiatrie Arkin Van 2011 tot mei 2013: 7000 aanmeldingen SPA Amsterdam: 4

Suïcidaliteit hoog ingeschat 5

Cijfers Spoedeisende Psychiatrie Amsterdam Gemiddeld 27 % (= 1142) van de aanmeldingen SPA Aantal suïcides per jaar: 6

Risicofactoren suïcide – depressie in heden of verleden, hopeloosheid! – schizofrenie – misbruik van psychoactieve middelen – persoonlijkheidsstoornissen (in het bijzonder: BPS) – eerdere suïcidepoging(en), vooral: recente – bekendheid met zelfdestructief gedrag – suïcidaal gedrag in familie 7

Risicofactoren suïcide ernstig verlies of dreiging daarvan andere bedreigde levensdoelen eerdere psychiatrische behandeling sociaal isolement acute gedragsverandering uitingen van hopeloosheid en wanhoop impulsiviteit agitatie wisseling van behandelaar of behandelsetting 8

Basisattitude suïcidaal gedrag Accepteer dat zelfmoord een optie kan zijn. Wijs suïcide niet principieel af, accepteer de doodswens als een mogelijk antwoord op problemen Maar: ga niet akkoord met een keuze voor de dood als nog niet alle opties onderzocht zijn 9

vervolg basisattitude Neem iedere suïcidale uiting serieus: of iemand nu tot een hoog- of laag risico groep behoort. Hij of zij kan morgen dood zijn Maar: bedenk dat suïcidale uitingen een wanhopige schreeuw om hulp zijn en dat de meeste patiënten die zich suïcidaal uiten niet daadwerkelijk dood willen 10

vervolg basisattitude Realiseer je dat suïcidedreiging een grote emotionele druk legt op alle betrokkenen, inclusief jezelf: intuïtief gaat suïcide nu eenmaal in tegen de levensdrift die nagenoeg alle mensen kenmerkt Maar: realiseer je dat niemand een patiënt in leven kan houden, behalve de patiënt zelf 11

vervolg basisattitude Betrek altijd het natuurlijk netwerk bij de aanpak of de hulpverlener hier nu de expliciete toestemming voor geeft of niet. Vuistregel: goed hulpverlenerschap gaat boven privacy Maar: respecteer waar mogelijk de privacy van de hulpvrager, wees je bewust dat de balans tussen privacy recht en goed hulpverlenerschap precair is; overleg dus zorgvuldig, noteer je overwegingen in het dossier en licht je handelswijze steeds duidelijk toe 12

vervolg basisattitude Tenslotte: Ga zorgvuldig systematisch en meevoelend te werk en maak gebruik van de kennis en ervaring van jezelf en anderen, zoals je ook bij andere hulpvragen gewoon bent. Werk volgens een duidelijk schema Maar: realiseer je dat er (vanwege de aard van de problematiek) geen evidence based geprotocolleerde aanpak bestaat waarmee je je eigen handelen kunt onderhouden. Toets bij twijfel je handelen aan het oordeel van collegae 13

Visie Amsterdamse crisisdienst Systeem systeem systeem systeem systeem 14

Waarom systeem erbij? Informatie geven en krijgen Moreel recht Als patiënt verandert, zal systeem mee moeten veranderen Actieve betrokkenheid van systeem vergroot de kans op succes Hulpverlener is slechts passant Doorbreken isolement, beveiliging, ondersteuning, decoderen boodschap 15

Stel… Man komt naar HA, hij heeft gezegd dood te willen, hoe vraag je dit uit? 16

Doorvragen naar aard suïcidaliteit Hoe vaak denkt u aan suïcide? Hoe intens denkt u aan suïcide (als vluchtige gedachten, als obsessie?) Hoe wanhopig voelt u zich nu? Komen in uw gedachte ook beelden van suïcide naar boven? 17

Doorvragen…. Hoe indringend zijn gedachte en beelden van suïcide? Heeft u impulsen om toe te geven aan uw verlangen om suïcide te plegen? Bent u bang de controle over uzelf te verliezen? 18

Doorvragen…. Heeft u al een plan gemaakt over hoe u een eind aan uw leven zou kunnen maken? Heeft u al voorbereidingen getroffen in die richting? Hoeveel haast heeft u met uw wens om suïcide te plegen? 19

Doorvragen…. Welke dingen houden u tegen om suïcide te plegen? (familie, enige hoop op verbetering, eerst nog zaken afmaken?) Wat zou u bereiken als u suïcide zou plegen? (eindelijk rust, overleden dierbaren terugzien, geen pijn meer voelen, het voor anderen makkelijker maken, wraak nemen, anderen duidelijk maken hoe wanhopig u bent?) Welke zijn de consequenties van uw suïcide voor anderen? (ernstig leed voor achterblijvenden, goed voor hen dat ik er niet meer ben, laat me koud?) 20

Taxeer de ernst Tracht in te schatten hoe sterk de intentie is om een einde aan het leven te maken: aard, duur en nauwkeurigheid van de voorbereidingen, gevoelens van eenzaamheid, hopeloosheid en de intensiteit van de suïcidale ideaties. Echter: ieder risico is een reëel risico 21

Suïcide intentieschaal – Nabijheid van anderen tijdens de poging – Tijdstip van de poging (is tussenkomst waarschijnlijk) – Voorzorgsmaatregelen tegen ontdekking en/of interventie van anderen – Iets doen om hulp te krijgen tijdens of na de poging – Laatste handelingen met het oog op verwachte dood – Mate waarin de poging gepland was, afscheidsbrief – Uitlatingen over suïcideplannen in jaar voorafgaand aan de poging – Doel van de poging (anderen mobiliseren, rust, dood) 22

Rol van huisarts volgens richtlijn ptn met gedachten aan de dood, maar zonder plannen, psychiatrisch onderzoeken, vooral naar de aanwezigheid van depressieve symptomen; ptn die denken er een einde aan te maken maar geen (gedetailleerd) plan hebben, verwijzen naar een bevoegd en bekwaam deskundige. De huisarts dient zich zo mogelijk ervan te vergewissen dat de verwijzing daadwerkelijk tot stand is gekomen; ptn met concrete plannen met spoed verwijzen naar een deskundige, meestal de ggz; 23

Rol van huisarts volgens richtlijn continuïteit van zorg bevorderen en daarmee de veiligheid van de suïcidale patiënt als volgt vergroten: – zo veel mogelijk relevante informatie verstrekken – de doktersdienst informeren over suïcidaal gedrag – de rol van de huisarts beschrijven in een eventueel veiligheidsplan – herhaald en geregeld contact maken over de suïcidegedachten – geregeld proactief navraag doen naar suïcidegedachten bij patiënten die in het (recente) verleden suïcidaal gedrag hebben vertoond 24

Wat doe je? Bel crisisdienst: 25

Aanmelding consult Controleer of nader somatisch onderzoek noodzakelijk is, evt overleg RIVM Overleg hoe de veiligheid tot aan het consult kan worden gewaarborgd Wie komt er mee? 26

27

28

29

Take home message Doorvragen en contact maken Betrek systeem Kan altijd bellen voor overleg met crisisdienst! 30

31