Stuurgroep TOM Onbeperkt aan de slag - Redelijke aanpassingen Reflectievoormiddag 3 juni 2016, VAC Leuven

Redelijkeaanpassingenplicht: een handleiding Annelies D’Espallier

Redelijke aanpassingen – overzicht: Wie is persoon met handicap (PMH)? Waarom redelijke aanpassingen? Redelijke aanpassingen: waar? Wat zijn redelijke aanpassingen, welke eigenschappen, welke sancties bij schending? Hoe nagaan of een aanpassing redelijk is? ▫ Toetsingsmodel ▫ Elementen op de weegschaal Wat als aanpassing onredelijk blijkt? Welke procedure?

Persoon met handicap (PMH): wie? Medisch model:  Oorzaak = Ziekte, aandoening, medisch ‘defect’  Gevolg = angsten weg, maar liefdadigheid, exclusie, moeilijk handicap kwijtraken, taak van gemeenschap= ondersteuning (Onvolkomen) sociaal model:  Oorzaak = wisselwerking tss interne oorzaak (onderliggende, langdurige aandoening) en externe onaangepastheid  Eigen inbreng ≠belangrijk (vb. obesitas)  Gevolg = noodzaak de samenleving aan te passen

Sociaal model – vb. (1)

Sociaal model – vb. (2)

Samenleving aanpassen op 2 manieren: Inclusie ▫ Op voorhand ▫ Voor grote verscheidenheid aan mensen ▫ Vaak via ‘universal design’ Redelijke aanpassingen ▫ In beginsel op vraag ▫ Individuele maatregel – zeer specifiek ▫ Uitzonderingen mogelijk (onevenredige belasting)

Inclusie – vb. (1)

Inclusie – vb. (2)

Redelijke aanpassingen – vb.

Algemene redelijkeaanpassingenplicht (RAP) vs. Ad hoc verplichting: Afwezig op school

Bronnen van RAP: Algemene regelgeving:  Inter-/supranationaal: IVRPH, EU-Richtlijn 2000/78  Nationaal - regionaal: Federale Antidiscriminatiewet (2007), Gelijke Kansendecreet (2008), Decreet Evenredige Arbeidsparticipatie Specifieke regelgeving vb. M-decreet Update bestaande regels via samenlezing vb. Omzendbrief betreffende de opmaak van een lokaal toewijzingsreglement voor ouderen: “Uiteraard is het de bedoeling dat de woningen die bij voorrang worden toegewezen aan 65-plussers zo veel mogelijk aangepast zijn aan de noden van deze doelgroep.”

Redelijke aanpassingen: wat? (1) Een vorm van discriminatie: ▫ Directe discriminatie ▫ Indirecte discriminatie ▫ (seksuele) intimidatie ▫ Opdracht geven te discrimineren ▫ Weigering redelijke aanpassing Sancties o.m.: Vordering tot staking (+ dwangsom) Schadevergoeding (1382 B.W.) (In sommige gevallen ook strafrechtelijke sancties. bv. openbare officieren of ambtenaren)

Redelijke aanpassingen – wat? (2) 1.Omschrijving: “noodzakelijke en passende wijzigingen, en aanpassingen die geen disproportionele of onevenredige, of onnodige last opleggen, indien zij in een specifiek geval nodig zijn om te waarborgen dat personen met een handicap alle mensenrechten en fundamentele vrijheden op voet van gelijkheid met anderen kunnen genieten of uitoefenen” DUS, Uitzondering: onevenredige belasting

2.Eigenschappen: A.Contextspecifiek  Passende, noodzakelijke aanpassing, dus individueel B.Sterke plicht  Belasting= ok, geen onevenredige belasting Redelijke aanpassingen – wat? (3)

Redelijke aanpassingen – wanneer? (1) 1.Voor wie? PMH – (onvolkomen) sociaal model 2.Wanneer onterechte weigering, dus discriminatie? ▫ Geen aanpassing geboden ▫ Geen overleg ▫ Aanpassing is onvoldoende ▫ In werk: Ontslag zonder eerst aanpassingen te bekijken

3.Wanneer is weigering ok? ▫ Onredelijkheid/onevenredige belasting (disproportionaliteit) ▫ O.m. in arbeid: essentiële onderdelen = wanneer fundamentele wijzigingen nodig zijn vb. blinde piloot, vb. stage bij opleiding speltherapie vb. niet: bastrombinist met diabetes in leger MAAR: niet voor alle domeinen vb. niet: leerplichtonderwijs vb. niet: museumbezoek ▫ Aanpassingen gerelateerd aan andere zaken dan goed/dienst/arbeid vb. slijm zuigen uit luchtwegen en mond, vb. sanitair Redelijke aanpassingen – wanneer? (2)

Proportionaliteit als maat voor redelijkheid Proportionaliteit: rechtstheoretisch leerstuk, ver ontwikkeld + veelvuldig toegepast 4 vaste onderzoeksstappen: 1.Legitiem doel? 2.Gepast? 3.Noodzakelijk? 4.Proportioneel in de strikte zin (=sensu stricto of s.s.)

Proportionaliteit in de RAP (1) 1.Legitiem doel ▫ = wegwerken of verzachten maatschappelijke barrières ▫ In principe altijd ok 2.Gepastheid ▫ draagt aanpassing bij tot het legitieme doel? doeltreffend? ▫ = drempelvoorwaarde

Proportionaliteit in de RAP (2) 3.Noodzakelijk? ▫ Bij veelheid aan gepaste aanpassingen ▫ Vergelijking kosten (ruim) en doeltreffendheid ▫ Minst ingrijpende aanpassing gaat door ▫ Niet noodzakelijke aanpassing van voorkeur vb. Eigen job lukt niet meer, niet noodzakelijk job van voorkeur ▫ Elementen op de weegschaal: zie verder Vb. 2 softwarepaketten

Proportionaliteit in de RAP (3) 4.Proportionaliteit s.s.: 2-voudig onderzoek: A.Kosten (ruim) vs. capaciteit om deze kosten te dragen ▫ Uitgaven/inspanningen binnen de perken houden ▫ Opgepast: ijkpunt = gehele organisatie ▫ Opgepast: uitgaven kunnen gecompenseerd worden door subsidies etc. B.Kosten (ruim) vs. baten (ruim) ▫ Volgt vnl. uit RS ▫ Doel: excessen weren

Elementen aan de kostenzijde (1) Illustratieve indeling van kosten en baten: Kosten = ruim! 1.Veiligheid ▫ Acuut en reëel risico (potentieel is onvoldoende) ▫ Substantiële schade = vereist ▫ Alternatief: hygiëne (vb. assistentiehond)

2.Financiële prijs ▫ alle kwantificeerbare kosten ▫ Nettoprijs, na aftrek van alle externe bijdragen ▫ Opgelet: ijkpunt! => grote organisaties moeten grote inspanningen leveren (maar niet oneindige inspanningen) ▫ Zeer casuïstische RS (vb. bijkomend personeelslid) ▫ In principe kosten gedragen door aanpassingsplichtige (vb. aangepast examen) Maar wat als aanpassing (gedeeltelijk) voor privégebruik? Verdeeld? ▫ vb. Te hoge prijs: Draaideur met infrarood Elementen aan de kostenzijde (2)

Elementen aan de kostenzijde (3) 3.Impact op de werking van de organisatie ▫ = andere dan financiële kostprijs ▫ = andere dan in financiële prijs om te zetten waarden (vb. verminderde productiviteit) ▫ Opgepast: ijkpunt ▫ Vb. organisatorische moeilijkheden 4.Reglement in strijd met RAP? Voorrang antidiscriminatierecht vb. uurrooster van entiteit

Elementen aan de kostenzijde (4) 5.Legitieme noden van de onderneming ▫ Overlap met impact op de organisatie ▫ Veelal onberekenbaarheid werknemer + wens van onderneming om winst te maken ▫ Vb. veelvuldige afwezigheid vr doktersbezoek 6.Gevolgen voor derden ▫ Lasten van aanpassingen soms toch ruimer verspreid ▫ Ofwel voordeel voor persoon met beperking of nadeel voor derde ▫ Derde= peer, klant … ▫ Opgepast: vooroordelen niet! (vb. klanten) ▫ Oordeel op basis van omvang en aard van de nadelen

Elementen aan de batenzijde (1) 1.Tastbare impact op individu met een beperking ▫ Iedere verbetering ▫ Ligt in de aard van de doelstelling van de plicht 2.Verwijderen van stigma of emotionele barrières ▫ Niet-tastbare voordelen ▫ Opgepast: moeilijk af te wegen vanwege persoonlijke beleving 3.Bepalingen uit andere relevante regelgeving ▫ Vb. assistentiehond

Elementen aan de batenzijde (2) 4.Voordelen voor de aanpassingsplichtige ▫ Eigenlijke bedoeling aanpassingen ≠ voordelen voor aanpassingsplichtige, maar = soms neveneffect ▫ In dat geval: mag gewogen worden ▫ Vb. Economische voordelen, geen nieuwe selectie moeten opstarten, ruimer cliënteel… 5.Gevolgen voor derden ▫ Eigenlijke bedoeling= wegwerken barrières voor individu, maar soms ruimere voordelen ▫ Voordelen voor personen met of zonder beperking ▫ Veelal na aanpassingen aan toegankelijkheid, maar niet exclusief

RAP = voortdurende plicht Gevolg: 1.Geen blanco weigering wegens onevenredigheid, wel zoektocht naar andere aanpassing 2.Herziening na verloop van tijd of bij wijzigingen van gegevens (aan beide zijden)

Procedure Interactief proces ▫ kenmerken: Betrokkenheid, openheid, belang van voortvarend op te treden ▫ Stappen: 1.Bekendmaken van de noden (ev. attestering), maar opgepast: onderzoeksplicht 2.Onderzoek toepasselijkheid 3.Onderzoek hindernissen en mogelijke aanpassingen, o.m. ook op grond van proportionaliteit Opgepast: als interactief proces faalt! => schending discriminatieverbod? = taak voor rechter

Concrete vb.’en: Aanpassing 2X? (thuiswerk – op arbeidsplek) Woon-werkverkeer? Deeltijds werk als redelijke aanpassing?

dr. Annelies D’Espallier

Dienst Diversiteitsbeleid -Agentschap Overheidspersoneel -Ondersteunt en adviseert VO bij gelijkekansenbeleid -Doelgroepenbeleid -Ruim toepassingsgebied -Beleid, budget en maatregelen voor personen met een handicap of chronische ziekte: Integratieprotocol Rendementsondersteuning  Tewerkstellingsondersteunende maatregelen (TOM) Personeelsnetwerk ONbeperkt Sensibiliserings- en communicatieacties

Meer info handicap-chronische-ziekte Christina Vogt Dienst Diversiteitsbeleid