West – Fries Arrangeren Passend Onderwijs, HGW en HGA in ondersteuningsteams (OT) Voor directeuren 7 oktober 2015 & 3 februari 2016 9.00 – 12.00 uur, Wognum Noëlle Pameijer (school- en kinderpsycholoog SWV Passend Onderwijs Unita)

Agenda n.a.v. vragen vooraf Recente ontwikkelingen HGW & HGA 1 jaar Passend Onderwijs: ervaringen met HGW als kader? Ondersteuningsbehoeften team? Ouderbetrokkenheid en rol schoolleider? OT’s: succeservaringen en knelpunten? Kansen voor schoolleiders?

Startopdracht inhoudelijk HGW & HGA in Passend onderwijs betekenen voor mij als directie ….. Vraag voor vanochtend?

Passend Onderwijs. Goed onderwijs voor alle leerlingen Passend Onderwijs. Goed onderwijs voor alle leerlingen. Geen leerling buiten de boot of tussen wal en schip.

Handelingsgerichte onderwijs- en ondersteunings route 3. Externe (zware)ondersteuning leerling (5%): HGA in OT 2. Extra interne (lichte) ondersteuning (10-15%): HGW (Mitchell) 1. Basisondersteuning (boot): goed onderwijs voor alle leerlingen (80 – 85%): HGW (Hattie)

HGW: recente ontwikkelingen? HGW beoogt kwaliteit van onderwijs en begeleiding voor alle leerlingen te verbeteren. Het concretiseert passend onderwijs en doeltreffende leerlingbegeleiding, zodat een team effectief kan omgaan met overeenkomsten en verschillen tussen leerlingen. Het is een planmatige en cyclische werkwijze waarbij onderwijsprofessionals (leraren, IB, schoolleider en ondersteuners SWV) 7 uitgangspunten toepassen. Blijft in ontwikkeling n.a.v. praktijkervaringen & recent onderzoek

John Hattie (2013) Leren zichtbaar maken Wat werkt? 800 meta-analyses van 50.000 onderzoeken Interventies in het onderwijs die wel, een beetje en niet werken: ‘lijstjes’

Opdracht 1: Passend Onderwijs, HGW en Hattie Opdracht 1: Passend Onderwijs, HGW en Hattie? Plaats de interventies in volgorde van effectiviteit (1= heel effectief, 10 = niet effectief) Individueel onderwijs (versus coöperatief leren) Doubleren Directe feedback: informatief – positief bekrachtigend Evaluatie a.d.h.v. toetsgegevens Kwaliteit instructie verhogen/directe instructie model Leerlingen labelen Klassen verkleinen Positieve leraar – leerling – relatie Ouders (in school) het ‘leren’ laten begeleiden/ouderbetrokkenheid en samenwerken met ouders Doelen samen met/door leerlingen stellen

> 0. 4 = effectief, 0. 2 - 0. 4 = licht effectief, < 0 > 0.4 = effectief, 0.2 - 0.4 = licht effectief, < 0.2 = negatief effect Interventie Effectiviteit 1. Directe gerichte feedback: informatief – positief bekrachtigend 1.13 2. Kwaliteit instructie verhogen/directe instructie 3. Evaluatie a.d.h.v. toetsgegevens 4. Positieve relatie leraar - leerling 1.00/0.82 0.90 0.72 5. Ouders (in school) het ‘leren’ laten begeleiden/ ouderbetrokkenheid & samenwerken met ouders 0.55/0.46 6. Doelen samen met/door leerlingen stellen 0.52 7. Individueel onderwijs (coöperatief leren: 0.59) 0.22 8. Leerlingen labelen 9. Klassen verkleinen 0.05 10. Doubleren (‘meer van hetzelfde’) - 0.13

27 strategieën voor leerlingen met speciale onderwijs-behoeften **** (> 0.7) *** ½ ( 0.31-0.69)

10 favoriete strategieën Mitchell (****) Coöperatief leren in groepen (leren van/met elkaar) Peer-tutoring (3 x winst) Ouderbetrokkenheid én ondersteuning Cognitieve strategie instructie (bijvoorbeeld: visualisatie, voorspellen en toetsen) Geheugen-strategieën (bijvoorbeeld: ezelsbruggetjes, chunking)

10 favoriete strategieën Mitchell Oefen en herhaal (1 uur/6 x 10 min) Gedragsmatige aanpak (ABC analyse) Formatieve assessment en feedback (i.p.v. achteraf, proces versus product, SOEP) Optimale fysieke omgeving (lokaal, geluid, licht e.d.) Klasklimaat (positief, veilig, betrokkenheid, relaties)

Uitgangspunten HGW: doelgerichter Doelgericht werken: doelen formuleren & evalueren Onderwijs/opvoedbehoeften: wat heeft leerling nodig om … (doel te behalen) Wisselwerking: afstemming behoeften zodat … Leraren & ouders doen ertoe: relatie leraar/leerling/ouders, onderwijsondersteunend gedrag ouders en behoeften: wat hebben zij nodig om …? Positieve kind, leerkracht en ouders benutten om … Samenwerken kind, leraar & ouders zodat … Systematiek & transparantie zodat …

Meest effectieve leraren, IB, directies, TB … … behandelen niet alle leerlingen (collega’s en ouders) hetzelfde, ze experimenteren bewust & doelgericht en evalueren hun aanpak systematisch (Marzano, 2009) … zien gedrag van leerlingen (collega’s en ouders) als waardevolle feedback op hun handelen (Hattie, 2013)

Zonder doelen, geen feedback Feed up (FU): waar willen we heen met ons OT (doel): wat zien/horen/merken we dan? (afspraken: …) Feedback (FB): hoe staan we ervoor? Hoe dichtbij doel zijn we al? (complimenten voor ..) Feed forward (FF): wat is volgende stap? Hoe verder om nog dichterbij doel te komen? Wie doet wat? (aanspreken: nu nog …)

Leren van & met elkaar: vraag feedback! Balend leren Leren van missers Fouten = kansen om van te leren! Stralend leren Leren van succes - ervaringen

HGW spiegel & effectieve feedback Uitgangspunt HGW: FEED UP (wat moet en wat mag?) Eigenaarschap: team denkt en doet mee! Wat doe ik/doen wij al? FEED BACK Wat kan meer HGW? FEED FORWARD 1. Doelgericht werken 2. Onderwijsbehoeften 3. Leerkrachten en ouders doen ertoe: ondersteuningsbehoeften? 4. Wisselwerking & afstemming 5. Positieve benutten 6. Samenwerken in team, met elkaar, leerlingen & ouders 7. Systematisch & transparant

De Kunst Puzzelen (niet stapelen) Passend onderwijs en HGW Opbrengstgericht werken en HGW Ontwikkelingsperspectief en HGW Ouderbetrokkenheid en HGW ..... (HGW als kapstok) IB en directies, begeleiders staan model Veel doen we al, niets nieuws (bewuster)

Uitgangspunten HGW/HGA: doelgerichter Doelgericht werken: samen doelen formuleren & evalueren Onderwijs/opvoedbehoeften: wat heeft leerling nodig om … (doel te behalen) Wisselwerking: afstemming behoeften zodat … Leraren & ouders maken verschil: relatie leraar/leerling/ouders, onderwijsondersteunend gedrag ouders en behoeften: wat hebben zij nodig om …? Positieve kind, leerkracht en ouders benutten om … Samenwerken kind, leraar & ouders zodat … Systematiek & transparantie zodat …

Mindmap HGW www.nto-effekt.nl

1. Doelgericht werken in de basis Opbrengstgericht werken: wat zijn voor ons waardevolle opbrengsten? “Meten we wat we waarderen of waarderen we wat we meten?” (Biesta, 2012) Smalle of brede omschrijving opbrengsten? Smalle of brede analyse opbrengsten? Wat willen we bereiken met deze groep, dit groepje leerlingen, deze leerling (kennis leerlijnen)?

Doelgericht werken in OT Wie heeft welke vragen? Welke beslissingen moeten we nemen? Wie neemt die: school of ouders? Wat willen we bereiken met deze leerling, deze groep, deze leerkracht en deze ouders? SMARTI (korte snelle) doelen: wat zien en horen we dan? A= Acceptabel of Ambitieus?

2. Onderwijsbehoeften Handreiking voor alle leerlingen: deze leerling leert het best met/door/van/als …. = 1 zin Zoek de overeenkomsten! In deze groep hebben .. leerlingen een vergelijkbare handreiking Onderwijsbehoeften voor enkele leerlingen: wat heeft leerling nodig om doel te halen? Zijn deze leerlingen te clusteren (1 x 4 i.p.v. 4 x 1)

Eerst doel, dan pas hulpzinnen Instructie die … Opdrachten/leeractiviteiten/leeromgeving die … Feedback die … Leerkracht die.. Groepsgenoten die … Ouders die … Zijn er nog andere leerlingen die ook … ? Dat wat goed is voor leerlingen met … is ook goed voor … IB en directie: mogelijkheden & grenzen? Wat is basisondersteuning en wat is extra?

Vraag vooraf (graag toelichting) ‘Modellen’ versus ‘ontwerpend/ontdekkend leren’? Hoe kunnen beide items didactisch gezien goed ingezet worden, zodat er tegemoet gekomen wordt aan verschillende leerstijlen en zo instructie op maar aangeboden kan worden?

3. Wat heeft leerkracht/IB nodig om …? Van behoeften leerling/groep  ondersteunings-behoeften: wat hebben WIJ nodig om passend onderwijs te kunnen (of willen) bieden … kennis … … vaardigheden … … extra materiaal … … co – teacher …. … collega’s, directie, TB-er die … … ouders die … Ondersteuningsbehoeften verschillen

4. Afstemming & Wisselwerking Dit kind, deze groep, leerkracht, school ouders (5x): stimulerend en belemmerend? Van overzicht  inzicht  uitzicht (leerlingbespreking, gesprek, OT) Praten over en observeren in de context

5. Aandacht voor positieve Sterke kanten kind, leraar, groep, school & ouders (5x): zoek ze, zie/hoor ze, benoem ze in OT, schrijf ze op in groeidocument en benut ze in aanpak (5x) Waarom? Realistischer beeld van kind, onderwijs, opvoeding Hogere doelen leerling (OPP) Verhoogt gevoel van competentie leerling, leerkracht en ouders  motivatie neemt toe Samenwerking verbetert enorm, ook in OT Benutten in aanpak  grotere kans van slagen

Vraag van te voren Rol, verantwoordelijkheden en sturingsmogelijkheden van directeur? In de basis en in OT? Onderlinge taakverdeling? Coachend leiding geven? Model staan (meta-communicatie) in OT: we denken met elkaar mee, maar zitten niet op elkaars stoel

6. Samenwerken in de basis en in OT Leerkracht/IB/directie: onderwijs-professionals, verantwoordelijk voor onderwijs Ouders: ervaringsdeskundigen, verantwoordelijk voor opvoeding Kinderen hebben ook ideeën & oplossingen! Gezamenlijk belang: leerling van school = kind van ouders Trajectbegeleider of andere professional = …

Ouderbetrokkenheid in HGW en HGA: waarom? Ouderbetrokkenheid, omdat (Marzano; Hattie): Hoger welbevinden, betere leerprestaties en minder gedragsproblemen kind op school Grotere tevredenheid ouders Leerkrachten meer plezier in hun werk Ouderbetrokkenheid is belangrijk kenmerk van succesvol onderwijs (in HGW een opbrengst) Communicatie is het sleutelwoord

Onderwijsondersteunend gedrag: wat hebben ouders nodig om …. 1. Opvoedgedrag van ouders Op tijd naar bed/op school, gezond eten, verzuim Beleid TV en computer, lezen, bibliotheek, musea Achter schoolbeleid staan, leerkracht ondersteunen 2. Betrokkenheid bij school Belangstelling tonen, leervorderingen volgen, goed gedrag op school waarderen, inzet van leraar waarderen, compliment Thuis extra oefenen, helpen met huiswerk en werkstuk Meedenken bij aanpak kind, kennis delen 3. Verwachtingen (OPP): hoog maar realistisch

Kindplan: samen aan de slag Nu kan ik al …. Straks kan ik … Evaluatie Ik ga … Leerkracht helpt me door … Ouders helpen door … Vriendje (IB) helpt door …

7. Let op die formulieren! Formulier is een middel, geen doel Doel groepsoverzicht (leerlingen): zicht op groep (overeenkomsten en verschillen?) Doel groepsplan (leerkracht): grip op groep (wat ga ik de komende periode doen?) Formulieren als houvast/geheugensteun Voorkom herhaling en overschrijven Geef ruimte: wat moet en wat mag?

Sander Dekker, presentatie onderwijsverslag, over regeldruk en administratieve last (2015) Aan de andere kant vind ik dat er ook een belangrijke verantwoordelijkheid bij de leraren zelf ligt. Het slechtste argument om iets te doen, is omdat het móet. Dus ik zou alle leraren willen oproepen: als je het gevoel hebt dat je iets doet wat niet bijdraagt aan beter onderwijs of wat niet in het belang is van de leerlingen, stop er gewoon mee! Of ga in ieder geval daarover in discussie. Er ligt een taak bij de overheid om duidelijker te vertellen wat er nu precies gevraagd en verwacht wordt.

Groepsplan Micky Mouse? HELE GROEP Basisaanbod: doelen en aanpak groep Subgroep : leerlingen die minder instructie/oefening en meer verrijking/verdieping nodig hebben Zeer verdiept Zeer intensief Subgroep: leerlingen die meer instructie/oefening nodig hebben om doelen te halen

Voorbeeld door-ontwikkeling HGW (voor IB-ers) Van saaie routine groeps-besprekingen  inspirerende presentaties van de groep aan je collega’s (start, midden en einde schooljaar) Leren van en met elkaar Samen verantwoordelijk voor passend onderwijs aan onze leerlingen

Opzet (wat moet) Voorbeeld eindpresentatie Evaluatie afgelopen periode: doelen behaald? Wat wel en wat niet? Hoe komt dat (aanbod/leerkracht, leerlingen, ouders?) Komende periode: Hoe behoud/bouw ik uit wat werkt? Wat ga ik anders doen?

HGA in OT Vraag vooraf (niet eerder geweest): hoe kan HGA ons intern helpen? En vanuit SBO  intensievere setting? Stappen voor, tijdens en na OT Successen? Wat maakte dat succes? Rol van schoolleider? Knelpunten? Hoe kwam het? Is dit te voorkomen in een volgend OT?

Streven HGA in OT Van doelen  behoeften Hoe meer onderwijs/opvoedbehoeften kind … en hoe meer ondersteunings-behoeften leerkracht, IB en/of ouders … hoe meer begeleiding in onderwijs en/of opvoeding: op maat Evalueren: arrangement  doelen behaald?

Werkwijze OT (kader) School en ouders vullen groeidocument in Leerlingenformulier “Dit zeg ik ervan!” Reden van aanmelding & vraag van leerkracht, IB, leerling en ouders? Directeur als voorzitter? Doel OT: vragen & beslissingen? * Wie beantwoordt/neemt die?

Vervolg werkwijze  inzicht en uitzicht & opvoeding? 6. GD aanvullen = overzicht  inzicht en uitzicht 7. Analyse: kind, onderwijs & opvoeding? 8. Doelen: kind (OPP), onderwijs & opvoeding? KIND: + - ? doel Onder-wijs: + _ ? doel Opvoe- ding: + - ? doel

Vervolg werkwijze Wat willen we veranderen? (wenselijk) Wat kunnen we veranderen? (haalbaar) 9. Onderwijs/opvoedbehoeften kind: Instructie/uitleg/feedback … Opdrachten/activiteiten Andere kinderen .. Leerkracht, IB, directie die … Ouders die …

Vervolg werkwijze 10. Ondersteuningsbehoeften leraar, IB, ouders Kennis of vaardigheden … Ondersteuning bij, met of door …. 8 + 9 + 10 = OJA 11. Afspraken = verslag (aangevuld GD) Evaluatie: OT (vragen/beslissingen?) en later doelen (mail, telefoon, leerlingbespreking)