Samen over de drempel van 3de kleuterklas naar 1ste leerjaar

Presentatie over: "Samen over de drempel van 3de kleuterklas naar 1ste leerjaar"— Transcript van de presentatie:

1 Samen over de drempel van 3de kleuterklas naar 1ste leerjaar
Een traject naar een kindrijpe school Toelichting bij dit project

2 Druk op dit scharniermoment…
Situering verwachtingen vanuit het eerste leerjaar verwachtingen van ouders inspelen op noden van kleuters omgaan met anderstaligheid Schoolrijpheidstesten outputdenken Leerkrachten 1 hopen dat kinderen die instromen al heel wat voorbereidende vaardigheden hebben ontwikkeld. Ze hopen ook dat de kinderen al heel wat taalvaardigheid hebben verworven, juiste pengreep hebben, … Ouders vinden vaak: vanaf het eerste leerjaar dan begint het voor het echt! Maar dat is natuurlijk niet zo. Hoe krijgen we dat uitgelegd? Ook de kijk naar zorg is erg veranderd. Van scholen wordt verwacht dat ze niet denken in problemen, maar noden van kinderen. Dit zowel bij handelingsgericht werken als bij een mogelijk toekomstig leerzorgkader. Niet ‘Jure heeft een gedragsprobleem’, maar ‘Jure heeft nood aan strakke kaders’, ‘Igor heeft dyslexie’ wordt dan weer ‘Igor heeft nood aan extra oefentijd bij het lezen’. Ook anderstaligheid zorgt voor extra aandacht bij dit moment. De overheid werkte recent toetsen uit om deze taalvaardigheid in kaart te brengen. De Salto in het eerste leerjaar; een taaltoets bij de overgang naar 1 voor kleuters die onvoldoende aanwezig zijn in de derde kleuterklas. Schoolrijpheidstesten staan ter discussie. Want wat meten we eigenlijk? En het verband tussen goede schoolrijpheidstesten en succes in het eerste leerjaar is niet groot. Project ‘samen over de drempel’

3 Druk op dit scharniermoment
zittenblijven of overgaan naar het eerste leerjaar… onduidelijkheid over de didactiek van het aanvankelijk lezen in het eerste leerjaar/manier van werken in de kleuterschool/… onduidelijkheid over ontwikkeling en leren bij kleuters vanuit de lagere school… inhoudelijke afstemming 3kk – 1lj ? … Zittenblijven of overgaan: de ouders hebben het laatste woord. En … uit literatuur blijkt de beperkte effecten van zittenblijven. Ze zijn er wel, maar van heel korte duur. En zittenblijven … doet het kind nog een jaartje hetzelfde of wordt er tijdens dat jaar extra zorg bezorgd aan het kind. Belangrijk: een kind dat 2 jaar schoolse vertraging oploopt in het basisonderwijs komt meestal NIET aan een diploma secundair onderwijs omdat het op 18 niet meer naar school moet. Als je dan in je derde of vierde middelbaar zit, geef je er de brui aan. Het vervolgverhaal is er een van werkloosheid en allerlei andere bijkomende problemen. Collega’s van de derde kleuterklas weten vaak niet hoe het er aan toegaat in het eerste leerjaar. Vaak is het beeld … toen ik zelf nog in het eerste zat of … toen mijn kind in het eerste zat, het meest recente beeld. Klopt dat nog? Collega’s van het eerste leerjaar denken vaak in een zelfde soort clichés over de derde kleuterklas. (spelen, nog niet werken, …) Ze hebben vaak geen idee hoe kleuters ontwikkelen in de periode dat ze kleuter zijn. Het mechanisme van het incidenteel leren is niet altijd voldoende gekend. Afstemming is soms al prima, maar vaak ook nog beperkt. Autonome kleuterscholen hebben hier nog grotere problemen mee. En dat vinden we erg belangrijk, want in scholen waar de afstemming groot is zouden we van een ‘kindrijpe’ school kunnen spreken. Project ‘samen over de drempel’

4 Druk op scharniermoment
Onderwijsbeleid en onderzoek: meer aandacht voor scharniermomenten… groeiende aandacht voor de basisvaardigheden/ competentiedenken … impact en belang van taalvaardigheid… Onderzoekers en de overheid spenderen veel tijd en middelen aan deze overgang. In Vlaanderen is dat bijvoorbeeld het SIBO-onderzoek. De laatste jaren wordt er ook veel onderzoek gepubliceerd over het aanvankelijk lezen/fonologisch bewustzijn/fonemisch bewustzijn. De overheid probeert kleuters te activeren om naar school te komen in de (derde) kleuterklas en legt een taalexamen in. Het belang van basisvaardigheden komt de laatste jaren erg terug in het vizier. Vooral in scholen met veel kansarme leerlingen blijkt dit een belangrijke sleutel tot succes te zijn. In heel wat scholen was dit wat ondergesneeuwd. ‘Welbevinden en betrokkenheid’ en ‘focussen op basisvaardigheden’ zijn niet altijd beste maatjes. We merken dat er de laatste jaren terug plaats gemaakt wordt voor basisvaardigheden zoals aanvankelijk lezen, technisch lezen, tafels, basisbewerkingen … Veel kinderen verwerven deze vaardigheden enkel door veel oefenen. Een andere evolutie is het denken in competenties. Het stedelijk onderwijs Antwerpen wil daar in de toekomst pionier in zijn. Ze willen denken en investeren in competenties van kinderen. Taalvaardigheid blijkt een belangrijke indicator bij het leren. De impact van een beperkte taalvaardigheid is groot. Onderzoek geeft aan dat we daar erg op moeten inzetten. Project ‘samen over de drempel’

5 Even terug in de tijd Denken over ‘schoolrijpheid’
Onderzoek naar schoolrijpheidstesten Ontwikkelen materiaal Persbelangstelling voor het project samen tot aan de meet

6 Samen over de drempel - concept
Toen we op OVSG over dit onderwerp gingen nadenken zijn we vertrokken vanuit het zorgcontinuüm en de uitgangspunten van handelingsgericht werken. We willen met ons instrument vooral inzoomen op de goede preventieve basiszorg. Onze motivatie daarbij is … ‘als de drempel laag is, makkelijk te nemen is … dan is dat goed voor alle kinderen!’ We willen dus met dit project daar vooral naar kijken. En neen … we hebben dus geen ‘testen’ ontwikkeld voor dit scharniermoment. Met andere woorden zou je kunnen stellen dat dit project mee vorm geeft aan de zorgvisie van je school. Project ‘samen over de drempel’

7 Samen over de drempel - concept
Uitgangspunten handelingsgericht werken: onderwijsbehoeften van kinderen staan centraal; systematiek en transparantie; constructieve samenwerking; positieve kenmerken; transactioneel referentiekader (wisselwerking) doelgericht werken; de leraar maakt het verschil. Hgw onderwijsbehoeften: wat heeft dit kind nodig? systematiek en transparantie: we gebruiken documenten om dit moment te bekijken. We zijn transparant want we communiceren erover met elkaar en stellen documenten ter beschikking van elkaar. constructieve samenwerking: zowel tussen kleuterschool en lagere school, we vergeten de ouders niet te betrekken positieve kenmerken: we benoemen wat goed is en hebben daar aandacht voor; transactioneel referentiekader (wisselwerking): Het gaat over dit kind in de school, bij deze leraar en met deze kinderen. SCHOOLRIJPHEID gaat enkel uit van KINDKENMERKEN. Het kind is ‘rijp’ voor de school. Wij willen kijken naar het kind, de school, de leraar, de ouders … en hun rol bij deze overgang!!!!! doelgericht werken: ons doel is duidelijk … een lage drempel voor ALLE kinderen de leraar maakt het verschil: dat blijkt telkens weer. Daarom dat we dit traject ook lopen … de leraar, de leraren, de school maken het verschil. Dat betekent dat een school die lage drempels heeft, kinderen helpt om deze overgang vlot te maken. Project ‘samen over de drempel’

8 Ontluikend leren Ontluikend leren Incidenteel intentioneel
Aanpak school: 3de kleuterklas ste leerjaar Hoe leren kinderen op de leeftijd tussen 5 en 7 jaar? In de leeftijdsperiode derde kleuterklas – eerste leerjaar zitten kinderen in een specifieke situatie in hun ontwikkeling. De periode van incidenteel leren evolueert naar intentioneel leren. Incidenteel leren betekent dat kinderen ‘incidenteel’ zaken ervaren en daaruit leren. De kleuterdidactiek is daar sterk op gestoeld. In de kleuterscholen worden leerrijke omgevingen gecreëerd en de kinderen pikken daar veel elementen van op. Dit incidentele leren evolueert naar intentioneel leren. Leren wordt een doel op zich. Dit leren sluit meer aan bij de gangbare praktijk in de lagere school. Zowel derde kleuterklas als het eerste leerjaar bevinden zich op dit scharnier. En … deze periode loopt niet voor alle kinderen, maar ook niet voor alle leerdomeinen op hetzelfde moment. In de eerste balk zie je dat mooi voorgesteld … incidenteel wordt stilaan intentioneel … er is een overgangszone tussen de 2. Bekijken we de aanpak in de school dan zien we iets anders verschijnen. Het onderwijssysteem scheidt de kleuterschool van de lagere school (zowel naar organisatie, wetgeving, opleiding leraren … ) Om van het ene niveau naar het andere te gaan bestaat er een soort grens/drempel. Deze drempel wordt ‘schoolrijpheid’ genoemd. Het roze bolletje in de blauwe balk kan je interpreteren als ‘een toets om over te gaan naar het volgende niveau (als je slaagt tenminste) of ‘een eenmalige activiteit van de derde kleuterklas in het eerste leerjaar’ … Interpreteer het als ‘we zijn nu nog blauw, maar gaan nu even roos doen om dan straks weer gewoon verder blauw te doen’. Binnen dit project zou je kunnen stellen dat we ‘de aanpak van de school’ onder het vergrootglas willen houden. We denken dat een laagdrempelige school/schoolcontext beter aansluit bij de balk van ‘ontluikend leren’. In de kleuterklas zorgen we voor een aanbod dat zowel op incidenteel als intentioneel leren is afgestemd; In de lagere school hebben we er begrip voor dat kinderen nog in hun ontwikkeling zijn en dat ze ook tijdens dat eerste leerjaar nog verder ‘rijpen’. schoolrijpheid Project ‘samen over de drempel’

9 Een kijk op ons onderwijssysteem
Ons onderwijs is sterk gebaseerd op Piaget. Je moet een onderliggende vaardigheid kennen/kunnen om een volgende aan te pakken. Dat is natuurlijk waar, maar misschien ook niet de hele waarheid. Door hogerliggende vaardigheden te oefenen, oefen je ook de onderliggende vaardigheden. (vb. door te lezen, ontstaat woordenschat; door te lezen ontwikkelt het fonemisch bewustzijn.) Vygotski. Met andere woorden: zijn we soms niet te strak in ons denken bij het ‘overgaan’. Mag er met andere woorden wat Vygotski in ons denken? Wat is schoolrijpheid? Schoolrijpheid vanuit nativistisch ontwikkelingsperspectief. Schoolrijpheid geeft aan dat je rijp bent om naar school te gaan. In het Vlaamse onderwijs wordt daarmee bedoeld … klaar om naar het eerste leerjaar te gaan, beschikken over een aantal vaardigheden om met taal, wiskunde of andere specifieke vormen van leren aan de slag te gaan. ‘Als je niet schoolrijp bent, zal het moeilijk gaan in het eerste leerjaar’, zo denkt men. Deze benadering komt uit de nativistische ontwikkelingsvisie van Piaget. Nativisten geloven dat leerlingen pas in staat zijn om bepaalde basisvaardigheden te leren wanneer ze daar cognitief klaar voor zijn. Ze stellen eveneens dat leerlingen die zittenblijven ervoor zorgt dat leerlingen die zich op een trager niveau ontwikkelden, meer tijd krijgen om de kennis en vaardigheden die zij nodig hebben voor het volgende leerjaar te verwerven. Een voorbeeld hierbij is dat kinderen moeten beschikken over een voldoende fonologisch en fonemisch bewustzijn in de derde kleuterklas om te leren lezen in het eerste leerjaar. Als dit bewustzijn voor klanken onvoldoende ontwikkeld is, zal het lezen in het eerste leerjaar niet vlot verlopen. Binnen deze visie kan je het zien als een indicator voor herkleuteren. We kunnen dit schematisch als volgt voorstellen: Kleuterschool schoolrijpheid als scharniermoment Lagere school In de figuur merk je een periode kleuterschool en een periode lagere school. De poort tot de lagere school is ‘schoolrijpheid’. Als je over ‘de drempel schoolrijpheid’ kan, ben je klaar voor de lagere school. Maar is dit allemaal wel zo? Schoolrijpheid vanuit contextueel ontwikkelingsperspectief In de nativistische benadering van schoolrijpheid (zoals we hierboven beschreven) leggen we de volle verantwoordelijkheid voor toekomstig schoolsucces bij het kind. Dat vinden wij kort door de bocht. Ook de school, de leraar en de thuissituatie zijn indicatoren die mee bepalen of een kind een succesvolle schoolloopbaan kent. Iedereen erkent de hulp van thuis als een protectieve factor voor schoolsucces. We weten ook dat de ene leerkracht net dat tikkeltje meer krijgt uit de kinderen dan een andere leerkracht. Kortom, de context is dus ook belangrijk. Een tweede element binnen deze benadering is dat een aantal basisvaardigheden ontwikkelen door hoger liggende vaardigheden aan te bieden. Bij het voorbeeld over het klankbewustzijn van de kleuter wordt dat dan: doordat kinderen leren lezen ontwikkelt meteen ook hun fonologisch en fonemisch bewustzijn. Dit voorbeeld wordt trouwens door de onderzoeksliteratuur omtrent lezen ondersteund. Naar ‘Samen tot aan de meet, alternatieven voor zittenblijven, Juchtmans G., Belfi B., De Fraine B., Goos M., Knipprath H., Vandenbroucke A., Verbeeck B, 2011

10 Kijkwijzer 1: kenmerken van het onderwijs
We bekijken aan de hand van een kijkwijzer wat hetzelfde en wat verschillend is in de derde kleuterklas en eerste leerjaar. Dit doen we door te hospiteren bij elkaar. De resultaten van het hospiteren brengen we samen en wordt onderwerp van gesprek over de overgang in ‘onze’ school. Deze en volgende kijkwijzer nodigen uit om met kijkwijzer 1 aan de slag te gaan. Hoe en wat staat beschreven in de brochure … dus ‘k ga dat geen 2 keer zeggen … Project ‘samen over de drempel’

11 Kenmerken van het onderwijs
Deel 1 Kenmerken van het onderwijs Afstemmen van de klaspraktijk tussen derde kleuterklas en eerste leerjaar Project ‘samen over de drempel’

12 Kenmerken van het onderwijs
Deel 1 Kenmerken van het onderwijs Afstemmen van de klaspraktijk tussen derde kleuterklas en eerste leerjaar Project ‘samen over de drempel’

13 Kenmerken van het onderwijs
Deel 1 Kenmerken van het onderwijs Afstemmen van de klaspraktijk tussen derde kleuterklas en eerste leerjaar Project ‘samen over de drempel’

14 Kenmerken van het onderwijs
Deel 1 Kenmerken van het onderwijs Afstemmen van de klaspraktijk tussen derde kleuterklas en eerste leerjaar Project ‘samen over de drempel’

15 Kenmerken van het onderwijs
Deel 1 Kenmerken van het onderwijs Afstemmen van de klaspraktijk tussen derde kleuterklas en eerste leerjaar Project ‘samen over de drempel’

16 hospiteren met kijkwijzer – collegiale visitatie
Een (halve) dag bij elkaar in de klas (bij voorkeur voormiddag) Collega K3 in 1 én collega 1 in K3. Tijdens het hospiteren kijkwijzers invullen Nadien samen in gesprek aan de hand van ‘aan de slag’ en meebrengen naar volgende sessie. Project ‘samen over de drempel’

17 Kijkwijzer 2: visie en verwachtingen van ouders
We kijken niet enkel naar de school, we kijken ook naar de ouders; De verwachtingen van de ouders in kaart brengen Idee: bevraging van de ouders Transactioneel = Niet enkel het kind, Ook de school (vorige kijkwijzer) EN De ouders (deze kijkwijzer) Project ‘samen over de drempel’

18 Thuissituatie/wensen ouders
Deel 2 Thuissituatie/wensen ouders Visie en verwachtingen van ouders in kaart brengen Project ‘samen over de drempel’

19 Kijkwijzer 3 Hoe gebruik je een kindvolgsysteem?
Wat doe je met die informatie? Heb je overzichten op klasniveau en wat doe je ermee? Hier geven we de deelnemers eerst zelf het woord omdat ze nadien niet te snel zullen zeggen: ‘ja maar dat doen wij allemaal al’. Vraag hen of ze een kindvolgsysteem hebben en wat ze ermee doen? Gebruiken ze het op het filteroverleg of op MDO? En bekijken ze dat enkel per kind of bekijken ze dat ook op klasniveau? Vertel dat wij dus niet op niveau van de individuele leerling iets nieuws hebben gemaakt; we hebben wel geprobeerd om op een instrument te maken om op klasniveau te denken. Scholen die aangeven dat ze op basis van hun kindvolgsyteem ook zeggen op het einde van het mdo ‘en wat betekent dit voor mijn klas?’ zijn natuurlijk ook goed bezig … Belangrijk is de reflectie op klasniveau (fase 0 zorgcontinuum), dat kan via ons instrument, maar ook via andere instrumenten!!!! Project ‘samen over de drempel’

20 Onderwijsaanbod Deel 3 Reflectie door de leraar Als voorbeeld
Vetjes = wetenschappelijk aangetoond. Deze lijsten zijn meer bedoeld voor de kleutercollega’s. Maar collega’s 1 … bekijk eens mee wat aangegeven wordt voor de kleuterschool? En … dit zijn zaken waar je zelf ook (on)rechstreeks aan kan werken voor kinderen die het nog moeilijker hebben.

21 Onderwijsaanbod Deel 3 Moedertaal Nederlands Ontluikende geletterdheid
Reflectie door de leraar Moedertaal Nederlands Ontluikende geletterdheid Sociaal-emotionele ontwikkeling : welbevinden Sociaal-emotionele ontwikkeling : betrokkenheid Sociaal-emotionele ontwikkeling : sociale gerichtheid Taakgerichtheid : concentratie Taakgerichtheid : zelfvertrouwen Taakgerichtheid : gericht op leren Motorische ontwikkeling : grove motoriek Motorische ontwikkeling : fijne motoriek Wiskunde : ontluikende gecijferdheid overzichtslijstje

22 INDIVIDUELE KLEUTERBESPREKING
Deel 4 INDIVIDUELE KLEUTERBESPREKING Een gerichte bespreking van een individuele kleuter in de overgang naar het eerste leerjaar Doel document Info rond het kind samenbrengen (klasbeeld kijkwijzer 3, KVS, gesprekken, testen, …). Alle participanten betrekken. Op een HGW – manier vooropstellen welke onderwijskundige keuzes we maken i.f.v. het leren van dit kind. Het kind zo passend mogelijk oriënteren. Leidraad voor een gesprek met ouders. Enkel voor kinderen met specifieke onderwijsbehoeften/waar je aan twijfelt … Idee: breng het op papier zodat het meteen een hulpmiddel is voor de leraar van de volgende klas … Je brengt alle info samen. We vertrekken steeds vanuit het idee … dit kind gaat naar het eerste leerjaar !!!!!!! We geven info aan de leraar 1.

23 INDIVIDUELE KLEUTERBESPREKING
Deel 4 INDIVIDUELE KLEUTERBESPREKING Een gerichte bespreking van een individuele kleuter in de overgang naar het eerste leerjaar We gaan ook in gesprek met de kleuter: Handelingsgericht werken  We spreken met kinderen, niet alleen over kinderen …

24 INDIVIDUELE KLEUTERBESPREKING
Deel 4 INDIVIDUELE KLEUTERBESPREKING Een gerichte bespreking van een individuele kleuter in de overgang naar het eerste leerjaar

25 INDIVIDUELE KLEUTERBESPREKING
Deel 4 INDIVIDUELE KLEUTERBESPREKING Een gerichte bespreking van een individuele kleuter in de overgang naar het eerste leerjaar

26 INDIVIDUELE KLEUTERBESPREKING
Deel 4 INDIVIDUELE KLEUTERBESPREKING Een gerichte bespreking van een individuele kleuter in de overgang naar het eerste leerjaar Wanneer je toch overweegt een kleuter te laten herkleuteren is het idee ALLES BEHALVE EEN JAARTJE HETZELFDE DOEN … We leggen dan vast wat we extra of specifiek gaan doen om aan de onderwijsbehoeften tegemoet te komen!!!!

27 KW1 KW2 KW3 KW4 Deze kijkwijzer situeert zich dus op niveau verhoogde zorg … uitbreiding van de zorg Én is een handig middel om te communiceren met de ouders.

28