Grondgebruik en duurzaam waterbeheer Erik Jansen Veenweiden Innovatiecentrum Zegveld

De veenweiden veranderen

De veenweiden veranderen Oxidatie van veen zorgt ervoor dat de veenbodem als CO2 in de lucht verdwijnt. Langzaam zakt de bodem. Langzaam maar zeker.

De veenweiden veranderen Hoogteverschillen worden groter, funderingen komen droog te liggen, schade aan wegen en gebouwen treedt op. Waterbeheer wordt steeds complexer, duurder en storingsgevoeliger. De waterkwaliteit wordt steeds moeilijker te borgen.

De veenweiden veranderen Klimaatverandering vergroot de problemen. Langere droge periodes in de zomer en hogere temperaturen versterken het proces van oxidatie. Regen valt vaker in korte maar hevige buien. Ook dat maakt het waterbeheer complexer. Afvoer wordt moeilijker te garanderen. Wateroverlast ontstaat.

De veenweiden veranderen Ook de landbouw heeft problemen. Het Europese landbouwbeleid verandert, er worden hoge eisen gesteld aan emissies naar lucht en water. Van de melkveehouder worden koeien in de wei verwacht, en hij/zij moet zorgvuldig met het landschap omgaan.

De veenweiden veranderen De natuur in het Groene Hart is waardevol, maar kwetsbaar en afhankelijk van voldoende schoon water.

De dilemma’s Bodemdaling is wel af te remmen. Vernatten stopt of vertraagt oxidatie. Maar wat betekent dat voor de landbouw? Krijgt de landbouw ruimte om zich te ontwikkelen en te innoveren? Zijn er rendabele alternatieven voor de melkveehouderij?

De dilemma’s Hoe krijgen we het water schoon? Is er wel voldoende water voor alle functies? Leidt vernatting niet tot een slappere bodem en nog meer schade aan infrastructuur? Moet er gestuurd worden op de ligging van de functies van het landelijk gebied?

De dilemma’s Allemaal dilemma’s die niet los van elkaar staan en die vragen om innovatieve oplossingen en bestuurlijke keuzes.

De veenweiden veranderen Als we dat goed doen veranderen de veenweiden…. langzaam, maar op een duurzame manier…. en met behoud van kwaliteit

Hoe zijn die problemen ontstaan?

Terug in de tijd Met de sturing van de grondwaterstand kan in beginsel beter tegemoet worden gekomen aan verschillende belangen. Die belangen stellen uiteenlopende eisen aan de grondwaterstand, maar die eisen gelden vaak maar voor een deel van het groeiseizoen, of variëren in de loop van het groeiseizoen. Zo wordt soms gedacht dat agrariërs alleen maar belang hebben bij een lage grondwaterstand, maar dat geldt eigenlijk alleen op de momenten dat er draagkracht nodig is (voorjaarswerkzaamheden, beweiden, maaien). Op andere momenten is de landbouw meer gebaat bij een optimale vochtvoorziening en dat impliceert juist hogere grondwaterstanden. Optimalisatie van OWD. OWD kan aan veel doelen een bijdrage leveren, maar vraagt aanpassing in bedrijfsvoering om er meer rendement uit te halen.

Terug in de tijd Met de sturing van de grondwaterstand kan in beginsel beter tegemoet worden gekomen aan verschillende belangen. Die belangen stellen uiteenlopende eisen aan de grondwaterstand, maar die eisen gelden vaak maar voor een deel van het groeiseizoen, of variëren in de loop van het groeiseizoen. Zo wordt soms gedacht dat agrariërs alleen maar belang hebben bij een lage grondwaterstand, maar dat geldt eigenlijk alleen op de momenten dat er draagkracht nodig is (voorjaarswerkzaamheden, beweiden, maaien). Op andere momenten is de landbouw meer gebaat bij een optimale vochtvoorziening en dat impliceert juist hogere grondwaterstanden. Optimalisatie van OWD. OWD kan aan veel doelen een bijdrage leveren, maar vraagt aanpassing in bedrijfsvoering om er meer rendement uit te halen.

Veenvorming Met de sturing van de grondwaterstand kan in beginsel beter tegemoet worden gekomen aan verschillende belangen. Die belangen stellen uiteenlopende eisen aan de grondwaterstand, maar die eisen gelden vaak maar voor een deel van het groeiseizoen, of variëren in de loop van het groeiseizoen. Zo wordt soms gedacht dat agrariërs alleen maar belang hebben bij een lage grondwaterstand, maar dat geldt eigenlijk alleen op de momenten dat er draagkracht nodig is (voorjaarswerkzaamheden, beweiden, maaien). Op andere momenten is de landbouw meer gebaat bij een optimale vochtvoorziening en dat impliceert juist hogere grondwaterstanden. Optimalisatie van OWD. OWD kan aan veel doelen een bijdrage leveren, maar vraagt aanpassing in bedrijfsvoering om er meer rendement uit te halen.

Bewoning en ontginning Het landschap is altijd veranderd. Ook akkerbouw, hennep, … Belangrijkste drager is de structuur van het watersysteem en de ontginningen die op de loop van rivieren en kreken en de vorm van veenkussens is gebaseerd. Binnen die structuren is de invulling altijd anders geweest.

Bewoning en ontginning

Waar gaan we heen?

Innovatie Oprichting Veenweiden Innovatiecentrum Zegveld Met hulp van de stuurgroep Groene Hart is het Veenweiden Innovatiecentrum Zegveld in 2012 opgericht en gefinancierd door provincies, waterschappen en LTO-Noord. Het VIC is een onafhankelijke stichting. Het VIC is gehuisvest op een voormalige proefboerderij van de Universiteit Wageningen, die in 2014 is overgenomen door een coöperatie van boeren. Het VIC jaagt innovaties aan in het grondgebruik en waterbeheer in de Westelijke Veenweiden. Het VIC verbindt praktijk, onderzoek, overheid en onderwijs. Het VIC verbindt landbouw, bodem, water, natuur, milieu. Onze kracht is dat we verbinden tussen partijen die we ook echt kennen. Frank is onderzoeker en melkveehouder, ik kom bij de overheid vandaan. Alle belangen meenemen en over grenzen van sectoren heen kijken. Rol PZH en Han Weber noemen.

Innovatie Voorbeeld 1: Sturen met Water Dilemma: drooglegging ten behoeve van de melkveehouderij leidt tot oxidatie van veen. Drooglegging is nodig voor draagkracht van de bodem. Drooglegging wordt geregeld met een vast slootpeil per polder (peilvak). Wanneer de bodem te veel is gedaald wordt het slootpeil aangepast. Oplossing: Boeren hebben niet op ieder moment dezelfde drooglegging nodig => Sturen met Water, actief sturen op de grondwaterstand per perceel in de tijd, los van het polderpeil. Sturen met Water levert flexibiliteit in tijd en ruimte op, die kan worden gebruikt om te komen tot een optimaler gebruik van water in het gebied en een betere facilitering van álle functies. @1: en zo pompen we onszelf naar beneden

Sturen met Water Voorbeeld van hoe SmW werkt als waterberging. Neerslag wordt opgevangen op perceel dat best tijdelijk een hogere grondwaterstand kan hebben.

Sturen met Water Sturen op grondwaterpeil = Sturen op draagkracht Sturen op (piek)berging Sturen op benutting voedingsstoffen Sturen op gras (o.a. ruw eiwitgehalte ) Sturen op bodemleven = sturen op weidevogels Sturen op waterkwaliteit en emissies naar de lucht Sturen op bodemdaling Bodemdaling is voor de boer geen probleem, maar efficiënt omgaan met nutriënten, draagkracht, kostenbesparing, beperken emmissies wel. Met de sturing van de grondwaterstand kan in beginsel beter tegemoet worden gekomen aan verschillende belangen. Die belangen stellen uiteenlopende eisen aan de grondwaterstand, maar die eisen gelden vaak maar voor een deel van het groeiseizoen, of variëren in de loop van het groeiseizoen. Zo wordt soms gedacht dat agrariërs alleen maar belang hebben bij een lage grondwaterstand, maar dat geldt eigenlijk alleen op de momenten dat er draagkracht nodig is (voorjaarswerkzaamheden, beweiden, maaien). Op andere momenten is de landbouw meer gebaat bij een optimale vochtvoorziening en dat impliceert juist hogere grondwaterstanden. Optimalisatie van OWD. OWD kan aan veel doelen een bijdrage leveren, maar vraagt aanpassing in bedrijfsvoering om er meer rendement uit te halen.

Sturen met water Meer dan techniek De boer krijgt een actieve rol in het waterbeheer. Dat verandert verhoudingen en verantwoordelijkheden; het is ook een cultuurverandering. De boer krijgt een extra sturingsmogelijkheid Sturen met Water vraagt om goede afspraken tussen boeren onderling en met het waterschap. De watervraag verandert. Er ontstaat ruimte in het waterbeheer: er is geen vast slootpeil meer nodig. Er ontstaat ruimte voor nieuwe vormen van grondgebruik, die om een ander waterbeheer vragen. Sturen met Water maakt weer andere ontwikkelingen mogelijk. Het gaat niet alleen om Sturen met Water zelf, maar om een systeeminnovatie die weer nieuwe perspectieven kan bieden

Innovatie Voorbeeld 2: Nieuwe teelten Paludicultuur biedt mogelijkheden voor landbouw onder nattere omstandigheden, waardoor bodemdaling wordt beperkt. Maar…. Zijn ze rendabel te maken? Gras is ook biomassa, zuivel is een hoogwaardige toepassing, de zuivelketen is sterk. Een melkveehouder is geen akkerbouwer Is afzet wel gegarandeerd, is er al een keten? Wat zijn de gevolgen voor de infrastructuur? Groeit het hier ook echt? Programma SidV noemen, bekijk vraagstukken en innovaties breed, denk door, niet alleen letten op gevolgen bodemdaling, ook op andere effecten. Denk ook vanuit de ondernemer. @Biomassa: we horen nog wel eens: jullie moeten in de veenweiden meer met biomassa doen! Dan vragen we altijd of gras dan geen biomassa is, en welke gewassen er dan hoogwaardiger zijn dan zuivel. We zoeken naar hoogwaardig en geen gesleep met bulk over die smalle wegen. “verbranden kan altijd nog”.

Meer dan innovatie Innovaties als Sturen met Water en Aquatische landbouw bieden mogelijke oplossingen om oxidatie van veen en daarmee samenhangende problemen te beperken. Het zijn geen wondermiddelen, er blijven vraagstukken over en er zijn wel consequenties: het landschap gaat veranderen, verantwoordelijkheden veranderen, etc. En wie betaalt wat? De innovaties zijn bouwstenen voor maatwerk per gebied, waarin bestuurlijk keuzes moeten worden gemaakt, door zowel gemeenten, waterschappen als provincies, in overleg met alle belanghebbenden. Maar wacht niet op elkaar. DE innovatieve oplossing voor alle problemen bestaat niet. Op meerdere vlakken zijn innovatieve oplossingen nodig, die elkaar versterken en weer nieuwe oplossingen mogelijk maken. Maar er zijn ook keuzes nodig. Er is ook niet één probleemeigenaar. Het moet samen gebeuren, maar wacht niet op elkaar. Woerden, Gouda, Alphen, Bodegraven-Reeuwijk vinden elkaar en zoeken o.a. naar nieuwe economische perspectieven. Woerden wil anders omgaan met bouwen. Stichtse Rijnlanden wil anders omgaan met peilverlagingen. Dat soort voorlopers zijn nodig.

Dank voor uw aandacht www.veenweiden.nl erik@veenweiden.nl

Werking onderwaterdrainage

Aanleg onderwaterdrainage

Werking onderwaterdrainage Effecten onderwaterdrainage Reductie oxidatie en bodemdaling met 50% Lagere belasting oppervlaktewater met nutriënten Minder emissies naar de lucht Verlenging weidedagen en periode grasgroei, meer flexibiliteit in bedrijfsvoering, meer bedrijfszekerheid Toename zoetwatervraag