Sociale Zekerheid voor Zelfstandigen? Inleiding NISZ d.d. 2 oktober 2015 Mies Westerveld, leerstoel Sociale Zekerheidsrecht sociale zekerheid voor zelfstandigen

PROBLEEMSTELLING Het aantal zzp’ers is de afgelopen jaren sterk gegroeid. Voor de sociale zekerheid heeft die ontwikkeling twee gevolgen: De dekkingsgraad van de werknemers- verzekeringen neemt af. En een toenemend aantal werkenden is niet verzekerd tegen werkloosheid en ziekte, en bouwt geen aanvullend pensioen op. 2 vragen: 1) Is dat reden voor beleid dat het minder aantrekkelijk maakt zzp’er te worden? 2) Of zouden de werknemersverzekeringen ook voor zzp’ers moeten gelden? sociale zekerheid voor zelfstandigen

Vooraf: ‘de’ zzp’er bestaat niet hoofd / hand vrijwillig / gedwongen ondernemer / specialist alleen / samenwerkend 100% / hybride Bron: KIZO sociale zekerheid voor zelfstandigen

Vooraf: de verzekerde als werknemer Verzekerd voor de werknemersverzekeringen zijn de werknemer met een arbeidscontract (art 3) de met een werknemer gelijkgestelde werkende (art 4) degene wiens arbeidsrelatie mede als dienstbetrekking wordt beschouwd (art 5) Kenmerkende overeenkomst van 4 en 5 Beiden worden aangemerkt als beschermenswaardig Beiden profileren zich niet als zelfstandige (deze expressis verbis uitgesloten) sociale zekerheid voor zelfstandigen

Hoort een zzp’er in de werknemers- verzekeringen? Enkele argumenten pro en contra sociale zekerheid voor zelfstandigen

Zzp’ers horen in de werknemers- verzekeringen omdat… Zzp’ers ‘net werknemers’ zijn; (parallel met overige gelijkgestelden) Zwakkere werkenden tegen zichzelf beschermd moeten worden (geen vrijwillig onverzekerde arbeid) Concurrentie op arbeidsvoorwaarden moet worden uitgebannen (geen race to the bottom) Sociale bescherming hoort bij de prijs van arbeid (rechtvaardig arbeidsloon) Grote aantallen onverzekerden het draagvlak van de sociale zekerheid bedreigen sociale zekerheid voor zelfstandigen

Zzp’ers horen niet in de werknemers- verzekeringen omdat De in deze verzekeringen geformuleerde risico’s niet passen op het format van zelfstandige arbeid. Het prijsverschil tussen een eigen verzekering of geen verzekering en verplichte deelname een essentieel concurrentievoordeel is van zzp’ers Zzp’ers al zoveel meer risico’s dragen dat het afdwingen van solidariteit met werknemers te ver gaat Een verplichte verzekering met publiek vastgestelde voorwaarden vloekt met de basisgedachte achter ondernemerschap (overheid = onbetrouwbare ‘partner’). sociale zekerheid voor zelfstandigen

Terug naar de twee beginvragen 1) Moet er beleid komen dat het minder aantrekkelijk maakt zzp’er te worden? 2) Of zouden de werknemersverzekeringen ook voor zzp’ers moeten gelden? Zijn dit wel elkaar uitsluitende vragen? Is de uitbreiding van de verzekeringsplicht, met de daarbij behorende solidariteit met werknemers, niet tevens een vorm van ‘beleid dat het minder aantrekkelijk maakt zzp’er te worden’? sociale zekerheid voor zelfstandigen

Vraagstelling: eigen positionering Generiek begunstigend beleid in de belastingsfeer lijkt zijn doel voorbij te schieten Het voorstel om ‘de’ werknemersverzekeringen all out van toepassing te verklaren op zzp’ers doet dit evenzeer Wel is er aanleiding om onderdelen van de verplichte verzekering voor werknemers te transponeren naar de arbeid van kleine zelfstandigen. 2 aandachtspunten:  De voor werknemers geformuleerde risico’s zijn niet zonder meer overdraagbaar op kleine zelfstandigen  Voor het thema ‘sociale risico’s’ is het onderscheid ‘met’ en ‘zonder’ personeel niet altijd bruikbaar. sociale zekerheid voor zelfstandigen

Sociale bescherming in Nederland In ons stelsel van sociale zekerheid… zijn alle ingezetenen (sociaal) verzekerd voor ouderdom (AOW) en zorgkosten (ZVW, WMO) bestaat een sociaal vangnet voor ingezetenen (WWB) bestaan voor werknemers en gelijkgestelden:  een via de werkgever lopend vangnet tegen loonverlies door ziekte  een in tijd beperkte verzekering tegen werkloosheid, met een zekere ‘kop’ wanneer deze te herleiden is tot tijdens een verzekerde periode opgelopen arbeidsbeperkingen  een verzekering tegen structurele arbeidsongeschiktheid  een via de werkgever opgebouwde ‘kop’ op het basispensioen sociale zekerheid voor zelfstandigen

Ondernemerschap en sociale risico’s Het kortdurende risico is verzekerbaar -> geen taak voor overheid Het werkloosheidsrisico (uitblijven van opdrachten) is eigen aan ondernemerschap -> geen taak voor overheid. Is bovendien voor zelfstandigen slecht identificeerbaar Het oud-en-arm risico is afgedekt, ook voor zzp’ers; alles daarboven hoort in de categorie ‘eigen keus’. -> geen taak voor overheid. Resteert het arbeidsongeschiktheidsrisico. Hier is wel wat aan de hand, zowel voor z’en met als zonder p. sociale zekerheid voor zelfstandigen

ZZP en het AO-risico: enkele feiten Voor de meerderheid van de zzp’ers is de onderneming de overwegende bron van inkomsten (‘brood’-zzp’ers) Ergo, het niet meer kunnen werken is een reëel risico Bij de afschaffing van de WAZ in 2004 is het ao-risico ‘privaat goed verzekerbaar’ genoemd Plm 50% van alle zzp’ers is niet verzekerd; dit aantal blijft redelijk constant ‘De politiek’ is verdeeld over de vraag of de overheid zich dit zou moeten aantrekken. sociale zekerheid voor zelfstandigen

ZZP EN HET AO-RISICO Wat verklaart die 50%? Ofwel waarom verzekeren zzp’ers zich niet meer? m. westerveld, zzp en arbeidsongeschiktheid

Waarom zzp’ers zich niet verzekeren Problemen met toelating (slecht risico) Product is niet duidelijk (“wat krijg ik voor mijn geld?). dit in relatie tot… prijs van een AOV: is het dit wel waard? dit in relatie tot… optimisme over eigen gezondheidsperspectief Andere mogelijkheden schade op te vangen, bv ander eigen inkomen, pensioen echtgenoot. sociale zekerheid voor zelfstandigen

ZELFSTANDIGEN EN HET AO- RISICO Moet de overheid zich de hoge graad van onverzekerdheid aantrekken??? Nee, want… Ja, want… m. westerveld, zzp en arbeidsongeschiktheid

JA, omdat. 4 argumenten voor. Verzekeraars doen aan cherry-picking -> verzekerings- paradox Werk- / opdrachtgevers blijven ten onrechte buiten schot Een SV-regeling is het enige middel om  mensen te behoeden voor ongefundeerd optimisme  solidariteit te organiseren tussen goede en slechte risico’s (individueel en op bedrijfstakniveau)  onwenselijke concurrentie op arbeidsvoorwaarden te voorkomen (concurrentievoordeel onverzekerden) Door calamiteiten getroffen onverzekerden komen op zeker moment toch ten laste van de samenleving sociale zekerheid voor zelfstandigen