samen sterk voor gezondheid GENEESKUNDE VOOR DE DERDE WERELD Interactieve vormingsmodule 'Toegang tot gezondheidszorg' Gezondheidssystemen en het recht op gezondheid

1. De rol van gezondheidszorg in het verbeteren van gezondheid “Sociale ongelijkheid doodt mensen op grote schaal en vormt een grotere bedreiging dan een gebrek aan dokters, medicijnen of gezondheidsdiensten” (Wereldgezondheidsorganisatie 2008). Het gezondheidssysteem is niet de enige verantwoordelijke voor gezondheid

Sociale determinanten van gezondheid Verschillende factoren beïnvloeden gezondheid: socioeconomische status, educatie, huisvesting, gender, levensstijl, etc. Dit zijn de zogenaamde 'sociale determinanten van gezondheid'. (Dahlgren & Whitehead, 1991). Gezondheidszorg is slechts één van deze determinanten en is dus ook gedeeltelijk in staat een goede gezondheid te verwezenlijken. Het aanpakken van andere determinanten is eveneens belangrijk. Toch vervult het gezondheidssysteem een belangrijke rol. Het oefent immers niet alleen neerwaartse invloed uit, maar beïnvloedt ook 'opwaarts' het bredere politieke en socioeconomische kader.

2. Wat is een gezondheidssysteem Het conceptueel kader van de WGO (2000) toont de sleutelfuncties en doelen van een gezondheidssysteem en hoe deze interageren. Een gezondheidssysteem heeft nodig: leiderschap Adequate financiering Het tijdig voorzien van infrastructuur, gezondheidswerkers, kennis en informatie, etc Om gezondheidsdiensten te kunnen verlenen De doelen van een gezondheidssysteem zijn: Een goede volksgezondheid verwezenlijken Beantwoorden aan legitieme verwachtingen van de bevolking Bescherming bieden tegen hoge patiëntenbijdragen die kunnen leiden tot financiële catastrofe

“Systeemdenken” Dit kader herbruikt de bouwstenen van een gezondheidssysteem, maar plaatst 'mensen' centraal. Individuen, organisaties, gezondheidswerkers, managers en beleidsmakers worden de principiële actoren die de werking het systeem bepalen. Dit contrasteert met een visie dit mensen beschouwt als passieve patiënten en deelnemers. Menselijk gedrag vormt de sleutel in het begrijpen van hoe een gezondheidssysteem werkt en evolueert doorheen de tijd. Een interventie in één aspect van een gezondheidssysteem zal een impact hebben op de andere aspecten. Het is belangrijk om het systeem te bekijken in zijn geheel. De Savigny & Adam, 2009

3. Het 'recht op gezondheid' ... Gezondheid is een mensenrecht. Dit betekent dat overheden de verantwoordelijkheid dragen het 'recht op gezondheid' te 'beschermen', 'vervullen' en 'promoten'. Dit houdt in dat iedereen ten alle tijde recht heeft op toegang tot kwalitatief goede gezondheidszorg, vrij van discriminatie of uitsluiting. Dit is vastgelegd in internationale verdragen: De Constitutie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO, 1946) De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) De ‘Health for All’ verklaring gemaakt tijdens de Alma-Ata declaratiie in 1978 De International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (1966) en General Comment 14 (ICESCR (2000) De UN Convention on the Rights of the Child (1989) Het Ottawa Charter for Health Promotion (1986) Het Bangkok Charter for Health Promotion in a Globalized World (2005)

… en toegang tot gezondheidszorg In het centrum van het 'recht op gezondheid' staat een gezondheidssysteem dat beschikbaar, betaalbaar en aanvaardbaar is en van goede kwaliteit. (CESCR 2000): Beschikbaarheid: Voldoende en beschikbare gezondheidsinfrastructuur, medicijnen, diensten en gezondheidswerkers gelijkmatig verspreid over een geografische zone. Betaalbaarheid: Financiële toegang tot gezondheidszorg voor patiënten Aanvaardbaar: cultureel aangepaste zorg, gender sensitief, respect voor medische ethiek Kwaliteit: Gezondheidszorg de wetenschappelijk bewezen best mogelijke kwaliteit bieden. (O'Donnell, 2007)

… en levensomstandigheden Het 'recht op gezondheid' houdt meer in dan actie op het gezondheidssysteem alleen. Een goede gezondheid vergt immers meer dan gezondheidszorg. Om een gezond leven te kunnen leiden, zijn immers volgende zaken ook noodzakelijk: Veilig en voldoende drinkwater en sanitatie Veilig en voldoende voedsel Goede huisvesting Gezonde werk- en leefomstandigheden Gezondheidspromotie en -educatie, inclusief seksuele voorlichting. Gender gelijkheid, (CESCR 2000; WHO 2008b)

Conclusie Internationale verdragen met betrekking tot 'het recht op gezondheid' die staten ratificeerden moeten leiden tot een beleid dat de volksgezondheid bevordert en universele toegang garandeert tot kwalitatief goede gezondheidszorg die beschikbaar, betaalbaar en aanvaardbaar is (CESCR 2000). Met het oog op universele toegang tot gezondheidszorg te bereiken is systeemdenken noodzakelijk, dat rekening houdt met de interactie tussen alle aspecten van het gezondheidssysteem (WHO 2000, De Savigny & Adam 2009). Het gezondheidssysteem is één factor die invloed uitoefent op gezondheid. Om een goede gezondheid te verwezenlijken, moeten de sociale determinanten van gezondheid worden aangepakt (CESCR 2000).

Referenties Ted Schrecker, Audrey R. Chapman, Ronald Labonté, Roberto De Vogli. Advancing health equity in the global marketplace: How human rights can help. Social Science & Medicine (2010); 71; 1520- 1526. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights and World Health Organisation. The Right to Health: Fact Sheet No. 31. World Health Organisation, 2000. World Health Report 2000: Health Systems: Improving Performance’ De Savigny, D. & Adam, T., 2009. Systems Thinking for health systems strengthening. Dahlgren G, Whitehead M. Policies and strategies to promote social equity in health. Stockholm: Institute for Future Studies; 1991. World Health Organisation, 2008. Closing the gap in a generation.