Toelichting van de onderzoeksresultaten LOP Antwerpen BaO Paul Mahieu – Ward Nouwen 28/3/2012 1

Segregatie in het basisonderwijs (SINBa) Prof. dr. Paul Mahieu Prof. dr. Mieke van Houtte & Prof. dr. Piet Van Avermaet Dr. Loes Vandenbroucke Dr. Orhan Agirdag & Ma. Ward Nouwen 2

 Omvang van segregatie: ◦ ongelijke spreiding van doelgroeplln. ◦ samenhang met buurtsamenstelling ◦ ‘te witte’ en ‘te zwarte’ scholen  Oorzaken van (relatieve) segregatie: ◦ Schoolkeuzeprocessen ◦ Profilerings- en aannamebeleid ◦ Quasi-marktsituatie en implicaties  Effecten van segregatie: ◦ Cognitieve effecten ◦ Non-cognitieve effecten ◦ Implicaties voor school- en lokaal onderwijsbeleid 3

 Onderzoeksmethoden & Data: ◦ Omvang:  Analyses o.b.v. administratieve data ◦ Oorzaken (mixed methods):  Survey bij ouders  Diepte-interviews schooldirecties  Focusgroepen ouders ◦ Effecten (mixed methods):  Survey bij lln.  Diepte-interviews leerkrachten  Diepte-interviews Iln. 4

5

Spreiding van indicator TNN (~etnische segregatie) aantal scholenH*S** stad Antwerpen 2170,2110-0,2022 Bezali 50,09050,1333 Ekeren - Rozemaai 140,10600,1431 Merksem - Luchtbal 210,1492-0,7850 Deurne Noord 220,1518-0,7619 Deurne Zuid - Nieuw Borgerhout - Berchem Noord extra muros 190,0511-0,8227 Berchem Zuid - Wilrijk Oost 80,0155-1,0979 Wilrijk west - Hoboken - Kiel 400,1810-0,6182 Linkeroever 60,0503-1,1777 Binnenstad intra muros 820,2278-0,5251 Tabel 1.1 Hutchens Square Root Index en segregatiescheefheid per deelgebied Bron: Vlaamse Gemeenschap, departement Onderwijs – GOK-telling 2008 Bewerking: Studiedienst Stadsobservatie Spreiding indicatorleerlingen (~sociale segregatie) H*S** Stad Antwerpen0,200-0,352 Bezali0,023-0,014 Ekeren - Rozemaai0,0860,088 Merksem - Luchtbal0,131-0,447 Deurne Noord0,1520,000 Deurne Zuid - Nieuw Borgerhout - Berchem Noord extra muros 0,065 -0,063 Berchem Zuid - Wilrijk Oost0,014-0,042 Wilrijk west - Hoboken - Kiel0,165-0,124 Linkeroever0,092-0,018 Binnenstad intra muros0,274-0,326 Tabel 2.1 Hutchens Square Root Index en segregatiescheefheid per deelgebied Bron: Vlaamse Gemeenschap, departement Onderwijs – GOK-telling 2008 Bewerking: Studiedienst Stadsobservatie 6

Etnisch segregatie (o.b.v. aandeel TNN GOK-telling 2008) Sociale segregatie (o.b.v. aandeel GOK GOK-telling 2008) Antwerpen BaO (217 scholen)Genk BaO (29 scholen)Gent BaO (109 scholen) Bron: Vlaamse Gemeenschap, departement Onderwijs – GOK-telling 2008 Bewerking: Studiedienst Stadsobservatie Grafiek 1.1Segregatie in Antwerpse scholen op basis van TNN Grafiek 2.1Segregatie in Antwerpse scholen op basis van indicatorleerlingen Grafiek 1.2Segregatie in Genkse scholen op basis van TNN Grafiek 1.3Segregatie in Gentse scholen op basis van TNN Grafiek 2.2Segregatie in Genkse scholen op basis van indicatorleerlingen Grafiek 2.3Segregatie in Gentse scholen op basis van indicatorleerlingen 7

 Relatieve segregatie = weerspiegeling van sociaal- etnische buurtcompositie in basisscholen  Spreiding versus weerspiegeling buurt… Antwerpen versus Genk…  School in de buurt, buurt in de school? 8

 = Scholen die sterk afwijken van gemiddelde weerspiegeling buurt in de school (=statistische uitschieters)  in totaal 9% ‘te witte’ en 13% ‘te zwarte’ scholen  Verklaringspatronen (o.b.v. case-studie): ◦ Segregatie tussen de netten ◦ Methodescholen ◦ Etnisch-religieuze scholen ◦ Sociaal-geografische en schoolspecifieke verklaringen 9

 32% omgevingskenmerken (nabije buurt, tewerkstelling)  30% netgebonden (enkel bij ondervertegenwoordiging officiële scholen)  Methodescholen  Etnisch-cultureel geprofileerde scholen

12

 Overzicht gepresenteerde bevindingen: ◦ Populatiegegevens oudersurvey ◦ Toegang tot en gebruik van infobronnen bij schoolkeuze ◦ Rol van etnische schoolcompositie in schoolkeuzemotivatie ◦ Andere schoolkeuzemotieven ◦ Inschrijvingskansen 13

14

15

16

17

18

19

20

21

22 (*) Minstens een deel van de verschillen tussen de geloofsgemeenschappen kan niet worden verklaard vanuit opleiding of etnische afkomst

23

24

 ‘noodzaak’ tot profilering bepaald door de buurtcompositie “We hebben onze website, we proberen dat mensen daar toch wel eens gaan kijken hier en daar, maar ja, dat is nu pas met die desegregatie-inspanningen naar [deelgebied] toe. Bijvoorbeeld – en dat staat nog in de kinderschoenen è – een ouderavond voor iedereen van alle scholen van [naam stad] om te zeggen: kijk mensen, in uw buurt is ook een goeie school, ga daar naar school en ga het toch niet ergens anders zoeken” (Directie ‘zwarte’ basisschool)  Uitgesproken pedagogische profilering trekt aan maar stoot ook af “Ik heb de indruk, maar ik moet voorzichtig zijn van niet te veralgemenen, dat een aantal ouders van allochtone afkomst nog een beetje meer wantrouwen hebben ten opzichte van de school. Zij hebben toch wel liever discipline, rijtjes, de lessenaars die op zo’n instructiemodel staan, allemaal frontaal, euhm... Dus dat hebben wij gezien: elk jaar dat de …-methode groeide en de traditionele afdeling kromp, verloren wij toch een aantal ouders die als ze voelden dat het te dichtbij kwam …” (Directie methodeschool) 25

 kansarmere leerlingenpopulatie: meer nadruk op zorg => ongewenste push- en pulleffecten “Da’s eigenlijk het probleem: hoe meer zorg dat ge aanbiedt... daarmee stoot ge een andere groep af. En kinderen die hier vooruit zijn, die krijgen ook extra werk... Hetgene dat iedereen hier wel heel goed gedaan heeft, dat was dat zeer goed inspectieverslag. Daar stond ook duidelijk in: diegenen die beter meekunnen krijgen ook meer. Dus die differentiatie is echt wel in twee richtingen. Maar ja, ge hebt jarenlang negatieve... elk jaar gaat de school sluiten.” (Directie ‘zwarte’ basisschool)  kansrijkere leerlingenpopulatie: differentiatieaanbod naar boven en minder nadruk op zorgnoden van kansarmer publiek “Ik denk de kwaliteit die we hier bieden, we differentiëren hier ook wel heel sterk… Niet alleen naar beneden toe maar ook vooral naar boven toe… Met onze kangoeroewerking hebben we ons echt geprofileerd, dat is echt heel uitgebouwd. Ze hebben een dag per week echt een kangoeroeklas, we gaan met die kinderen ook op kangoeroeweekend. Wat ouders ook enorm aanspreekt is dat we een heel strenge school zijn, we hebben veel regels. Als ze kiezen voor de [naam school] weten ze dat, men kent… dat is het voordeel dat we hebben… men kent deze school en ze weten van hier is kwaliteit, hier is men streng, hier ligt het tempo hoger, hier ligt het niveau hoger…” (Directie ‘witte’ basisschool) 26

 Mate waarin een school uitpakt met open en multicultureel karakter bepaald door huidige (etnische) populatie “Nu het schoolfeest hier op school houden wij redelijk traditioneel, waar ik ook merk dat ze op andere scholen in onze schoolgemeenschap echt toenadering zoeken naar die groepen door een theestand of een koekjesstand… dat hebben wij eerlijk gezegd ook nog nooit gedaan. Nu, daar valt natuurlijk ook vanalles over te zeggen he… Dat dat de betrokkenheid zou verhogen als we zorgen voor een theestand, als we zorgen voor halal geslachte hamburgers, ik weet niet wat allemaal. Maar dat doen wij hier niet… Misschien ook uit een luxepositie he, omdat zij hier nog altijd niet de meerderheidsgroep vormen …” (Directie ‘witte’ basisschool)  Getuigenissen geven sterke indicaties van ongegronde weigeringen en ontrading “Want ik hoor die directeur gewoon zeggen da hij da zo doe hé... (gemompel) ge kunt 'm niet van achterbaksheid beschuldigen want hij zegt dat gewoon he: "Ge moet da zo doen". Dat zegt hij gewoon aan tafel met allemaal collega's...” (Directie ‘gemengde’ basisschool) 27

 Quasi-marktwerking bij vrijheid van onderwijs  Groepsspecifieke tolerantiedrempels => ongewenst proces van polarisatie en segregatie  Vrijheid van onderwijs heeft nood aan extra ondersteuning van ouders én scholen met zwakkere marktpositie 28

29

30

31

32

33

34

35

36

37

38

 Desegregatie ≠ prestaties  Desegregatie ≠ welbevinden  Desegregatie ≈ integratie (rol van interetnische vriendschappen)  Inzetten op vrijwillige desegregatie  Desegregatie koppelen aan schoolbeleid  (bvb. leerkrachtenverwachtingen)  Aanwezige diversiteit valoriseren 39

40