Inleiding door Ruben Vanderlinde Professionalisering van lerarenopleiders door praktijkonderzoek: De Gentse Masterclass Presentaties door Joke Hurtekant, Sophie Vyncke, Lisa Brille, Griet Mathieu & Hanne Tack Inleiding door Ruben Vanderlinde

Overzicht Inleiding door Ruben Vanderlinde Ervaringen van de begeleiders bij het ontwikkelen en organiseren van de Masterclass (Bijdrage I) Resultaten van twee praktijkonderzoeken (Bijdrage II en Bijdrage III) Ervaringen van een opleidingshoofd (Bijdrage IV) Onderzoek naar de Masterclass (Bijdrage V) Discussie met het publiek

Professionele ontwikkeling van lerarenopleiders Kerntaak: het opleiden van leraren Heel diverse groep professionals Mentoren vs. lerarenopleider Verschillende achtergronden Tewerkgesteld in verschillende contexten (universiteiten, hogescholen, CVO’s, scholen, …) MAAR, allen verantwoordelijk voor het opleiden van (toekomstige) leraren Beïnvloeden allemaal de kwaliteit van leren en onderwijs in de school

Professionele ontwikkeling van lerarenopleiders Genegeerd in onderzoek, beleid en praktijk tot het eind van de 20e eeuw ≠ Leraren in leerplichtonderwijs Volwassenen ≠ Leraren in hoger onderwijs Onderwijzen over onderwijzen of ‘tweede-orde onderwijs’ (Murray & Male, 2005) Pedagogy of teacher education (Loughran, 2007)

Professionele ontwikkeling van lerarenopleiders Ontwikkelen van ‘pedagogy of teacher education’ ‘Enacting a pedagogy of teacher education requires a deep understanding of practice through researching practice’ (Loughran, 2007) Focus op het ontwikkelen van de rol ‘leraar van leraren’ en de rol van ‘onderzoeker’ (Lunenberg et al., 2014) Een onderzoekende houding ontwikkelen – Praktijkonderzoek uitvoeren (Cochran-Smith & Lytle, 2009)

De Gentse Masterclass voor lerarenopleiders: Problem statement De Gentse Masterclass voor lerarenopleiders: Een specifiek antwoord op een specifieke nood aan gerichte professionaliseringsactiviteiten bij Gentse lerarenopleiders Gesitueerd binnen bredere beleidsproblemen (EVALO, 2012) Erkend in de onderzoeksliteratuur (Lunenberg et al., 2014; Loughran, 2014) Gebrek aan kennis over professioneel leren van lerarenopleiders in onderzoek, praktijk en beleid (Lunenberg et al., 2014) Geen formele opleiding, inductietraject of professionele ontwikkeling voor lerarenopleiders (European Commission, 2013) Nood aan aandacht in onderzoek en praktijk Beloftevolle professionaliseringsinitiatieven De impact van deze activiteiten op professioneel leren van lerarenopleiders

Bijdrage I: Ontwikkeling van de Masterclass Begeleiders van de Masterclass: Joke Hurtekant, Amal Ouahab, Joris Pauwels, Elke De Muynck & Vicky De Windt Gepresenteerd door Joke Hurtekant

Project Ontwikkel, organiseer en onderzoek een masterclass ‘praktijkonderzoek’ voor lerarenopleiders

Uitgangspunt Masterclass Praktijkonderzoek is het systematisch kijken van lerarenopleiders naar de eigen praktijk en antwoorden te zoeken op vragen die hen in hun dagelijks werk fascineren (Lunenberg et al, 2009)

Doelstelling Masterclass Verbetering van de praktijk Onderzoekende houding ontwikkelen Onderzoeksvaardigheden versterken Versterken rolmodel voor studenten Kloof tussen theorie en praktijk overbruggen Professionele ontwikkeling bevorderen (Hattie, 2009; Bolhuis et al., 2012)

Theoretische fundamenten Focus op eigen praktijk Veilige omgeving Nabijheid Externe bronnen Geschikte onderzoeksmethodes ‘Going public’ (Lunenberg et al., 2010)

Ontwerpprincipes Educational design research (McKenney & Reeves, 2012) Rapid prototyping method (Richey & Klein, 2007) Literatuuronderzoek Interviews met experten Betrekken van stakeholders De twee methodes komen erop neer dat je zoveel mogelijk ‘stakeholders’ betrekt bij het uitvoeren en uitwerken van je ontwerp. Je onderzoekt dus het veld (veldwerk) en verkent wat er al is, je praat met experten (wij hebben gepraat met mensen die al zo’n masterclass organiseren zoals Mieke Lunenberg, Jan Labbe en artikels gelezen van vergelijkbare projecten zoals LOEP en masterclass Leuven) en op basis daarvan ontwikkel je een prototype. Dat prototype test je uit door te doorlopen met experten en verschillende groepen van betrokkenen (wij deden dat met lerarenopleiders, de Artevelderaaad, de resonantiegroep,…) en daarna te verfijnen. Ons finale prototype werd uitgetest in kleine groep van februari tot augustus 2014 en werd daarna opnieuw verfijnd op basis van onderzoek.

2013 – 2014 Ontwikkeling en implementatie van het prototype Onderzoeken van het prototype

Acht lerarenopleiders Twee begeleiders Acht lerarenopleiders Twee begeleiders

2014 – 2015 Aanpassen en verfijnen van het prototype Implementatie van de Masterclass Onderzoeken van de Masterclass

Negen lerarenopleiders Twee begeleiders Twee begeleiders Negen lerarenopleiders Negen lerarenopleiders Twee begeleiders

Prototype Focus op eigen onderwijspraktijk Individueel of in duo Zes sessies in groep Continue ondersteuning (website) Kritische vriend

Lessons learned! Hou het klein (echt!) ‘Scholarship’ ↔ expert in fundamenteel onderzoek ↔ expert in ‘eigen vakgebied’ Beschikbaarheid en nieuwe blik van begeleiders Twijfel wegnemen

Lessons learned! Al doende leren & van elkaar Nazorg: Opvolging & ondersteuning Professionalisering: Tailor made ↔ one size fit all Bottom up

Bijdrage II: Praktijkonderzoek Mijn eigen praktijk onderzoeken: Wie ben ik als leratenopleider? Poster gepresenteerd door Sophie Vyncke

Bijdrage III: Praktijkonderzoek Historisch redeneren: een reality check? De praxis van het historisch redeneren bij cursisten specifieke vakdidactiek geschiedenis Voorstelling lopend onderzoek Lisa Brille

Oriënteren Fundamenteel wetenschappelijk onderzoek “een activiteit waarin iemand informatie over het verleden organiseert teneinde historische verschijnselen te beschrijven, vergelijken en of verklaren en waarbij hij of zij historische vragen stelt, contextualiseert, gebruik maakt van historische begrippen en structuurbegrippen en beweringen ondersteunt met argumenten die gebaseerd zijn op bewijs uit bronnen” (van Boxtel, van Drie, 2008). = consensus in onderzoek over de relevantie en nutwaarde (epistemologisch uitgeklaard)

Wie is de maker van dit document Wie is de maker van dit document? In welke historische periode werd dit document opgesteld? Kan je dit vergelijken met het tafereel dat hier wordt afgebeeld? Leg uit wat een “historische recurrentie” is aan de hand van dit voorbeeld?

Oriënteren Stage-ervaring en werkveld Cursisten: Vakmentoren: Zeer aanbiedend lesgeven Bronanalyse wordt zeer tekstueel benaderd ( historisch kritisch Weinig probleemstellend of stimulatie van onderzoeksvaardigheden Weinig translatie van fundamenteel wetenschappelijk onderzoek Vakmentoren: Belang van bronnen wordt erkend Weinig notie van fundamenteel wetenschappelijk onderzoek

Leg uit wat “regulated slave trade” betekent Kan je dit situeren binnen het historisch referentiekader?

Oriënteren Wetenschappelijke consensus Stage-ervaring en werkveld

Richten Onderzoeksvraag: Wat betekent voor cursisten de didactiek van het historisch redeneren? Wat concipiëren zij als historisch redeneren? Is historisch redeneren noodzakelijk in geschiedenislessen? Hoe kan dit historisch redeneren didactisch vertaald worden?

Plannen Respondenten: Vakspecifieke stage geschiedenis (2e semester) Beginsituatie: 4 cursisten Masteropleiding geschiedenis Reeds semester specifieke vakdidactiek gevolgd (met theoretisch kader historisch redeneren)

Plannen Methodologie: triangulatie Schriftelijk onderzoek: Kwalitatieve bevraging cursisten analyse lesvoorbereidingen en –materialen Kijkwijzers – 360° feedback (lector, medecursist, leerlingen) Focusgroep

Verzamelen April: kwalitatieve bevraging (visie vooraf) Mei: uitvoeren stage (toepassing visie met nadien 360° reflectie) Juni: focusgroep met cursisten (visie na experiment/bijsturing)

Analyseren en concluderen Juni – juli – augustus: analyseren en voorstellen bevindingen

Meerwaarde praktijkonderzoek (verplicht) tijd nemen om eigen praktijk bij te sturen Feedback/perspectief van externe collega’s: ervaringen uitwisselen Didactiek van de tweede orde Functioneel geheel 5: de leraar als innovator/onderzoeker 5.3.1 de klaspraktijk vanuit reflectie op de eigen ervaringen bijsturen, onder meer door onder begeleiding eenvoudig praktijkgericht onderzoek uit te voeren. Stap verder waar reflectie blijft steken!

Bijdrage IV: Ervaringen met de masterclass van een opleidingshoofd Gepresenteerd door Griet Mathieu

Bijdrage V: Onderzoek naar het prototype van de Masterclass Onderzoekers: Hanne Tack & Ruben Vanderlinde Gepresenteerd door Hanne Tack

Overzicht Inleiding Probleemstelling Theoretisch kader Onderzoeksdoelen Methodologie Resultaten Conclusie en discussie

Inleiding Professionele ontwikkeling van lerarenopleiders Dubbele focus op rol ‘leraar van leraren’ en ‘onderzoeker’ Ontwikkelen van een onderzoekende houding The habit of mind to engage in research to improve your own practice, and to contribute to the knowledge base on teacher education (Tack & Vanderlinde, 2014) Praktijkonderzoek als veelbelovende strategie General level  researcherly disposition

Theoretisch kader Onderzoekende houding van lerarenopleiders (Tack & Vanderlinde, 2014) Affectief aspect Cognitief aspect Gedragsmatig aspect Praktijkonderzoek De intentionele en systematische studie naar de eigen praktijk (Cochran-Smith & Lytle, 2009) Affective aspect: positive inclination towards research (the extent to which a teacher educator values a research-oriented approach towards his/her daily practices and, as such, recognises his/her role as a researcher.) Cognitive aspect: actual ability to conduct research (knowledge and understanding of educational research and research methods) Behavioural aspect: sensitivity to research opportunities (a teacher educator’s sensitivity or alertness Practitioner research, twofold goal: improvement of your own practice + contributing to the knowledge base on teacher education to research opportunities in his/her daily practice)

OV1: Evaluatie organisatie prototype Masterclass Onderzoeksdoelen De organisatie en implementatie van het prototype Masterclass evalueren De impact van het prototype Masterclass op het professioneel leren bij lerarenopleiders in kaart brengen OV1: Evaluatie organisatie prototype Masterclass OV2: Impact prototype Masterclass op professionele ontwikkeling deelnemers?

Methodologie Design: Kwalitatief case-study design Context: Prototype Masterclass praktijkonderzoek georganiseerd door twee lerarenopleidingen Instruments and participants: Intake and exit gesprekken met de deelnemers (n=16) Semi-gestructureerde interviews met de begeleiders (n=4) Semi-gestructureerde interviews met de betrokken opleidingshoofden (n=2) Video opnames van alle sessies

Deel I: Evaluatie implementatie prototype Masterclass Algemene bevindingen Rol van de begeleider Ondersteunende/hinderende factoren

OV1: Evaluatie organisatie prototype Masterclass? Algemene bevindingen 10 van de 16 deelnemers beëindigden succesvol het prototypetraject van de Masterclass Onderzoek naar verschillende onderwerpen, allen gerelateerd aan de eigen praktijk, bijvoorbeeld: Eén-op-één communicatie met studenten Gebrek aan studentbetrokkenheid Mijn rol als lerarenopleider Professionele identiteit lera(a)r(enopleider) Evalueren in het vak Engels Taalcompetenties in hoger onderwijs Voorbereiden nieuwe studies, plannen verder onderzoek Concrete initiatieven OV1: Evaluatie organisatie prototype Masterclass?

Algemene bevindingen “Het was één van de beste en meest gepersonaliseerde activiteiten waaraan ik deelnam in het kader van mijn professionele ontwikkeling, eigenlijk de beste. Maar ook de meest intensieve…” “Als ik één advies zou mogen geven aan toekomstige deelnemers: stop niet met de Masterclass! Het is zo zinvol op zoveel manieren. Ik heb het gevoel dat mijn praktijk als lerarenopleider door het traject echt beter zal zijn.”

OV1: Evaluatie organisatie prototype Masterclass? Algemene bevindingen Zes lerarenopleiders beslisten het traject vroegtijdig te stoppen Motieven om deelname stop te zetten Gebrek aan tijd (n=2) Format van de sessies (n=1) Gezondheid (n=1) Andere job (n=1) Werkonzekerheid (n=1) OV1: Evaluatie organisatie prototype Masterclass?

OV1: Evaluatie organiatie prototype Masterclass? De begeleiders Emotionele steun “Zonder hen zou ik wellicht niet doorgezet hebben. Ik waardeer echt hun dichte betrokkenheid en ondersteuning bij ons onderzoek.” Begeleiders zelf soms onzeker “Als begeleiders moeten we hen ondersteunen, maar we mogen niet sturen. Het is niet altijd even evident om die balans te vinden...” OV1: Evaluatie organiatie prototype Masterclass?

Ondersteunende factoren Methodologisch: feedback onderzoekers “De feedback op het onderzoeksplan was heel zinvol. Ik had de feedback echt nodig voor ik aan de dataverzameling kon starten.” Nood aan waardering en erkenning “Het is geen eenvoudig proces dat je doormaakt, het is belangrijk dat je het gevoel hebt dat je omgeving in je gelooft.” “Er is meer nodig dan ondersteuning van de begeleiders alleen... Je hebt erkenning nodig van je leidinggevende, een schouderklopje van collega,…” Onderzoekcultuur in de eigen instelling OV1: Evaluatie organisatie prototype Masterclass?

Hinderende factoren Gebrek aan tijd: moeilijk overeen te stemmen met dagelijkse taken “Ondanks de duidelijke meerwaarde staat het traject vaak als laatste op de to do list wegens overvolle lessenroosters.” (Gebrek aan) wetenschappelijke databanken “Web of Science… Daar zou je echt toegang toe moeten hebben. Als dat zou ontbreken wordt het moeilijk…”

Deel II: Impact prototype Masterclass op professioneel leren lerarenopleiders

OV2: Impact Masterclass op professioneel leren? Uitkomsten Weinig verrassend leerden de deelnemers bij over Onderwijs Onderzoek Onderzoeksvaardigheden “Doorheen het traject besefte ik dat mijn studenten echt meer moeten reflecteren. Het traject zette me ook aan om meer zelfgestuurd leren te promoten.” Not surprisingly …. But what do they really learned? That you didn’t expect? More aware of their role as a ‘second-order practitioner’ OV2: Impact Masterclass op professioneel leren?

OV2: Impact Masterclass op professioneel leren? Uitkomsten “Ik was in staat een vragenlijst te ontwikkelen, data te verzamelen bij mijn studenten en ook die data op een goede manier te analyseren.” “Naast het bijschaven van onderzoeksvaardigheden leerde ik ook wat het betekent om als lerarenopleiders betrokken te zijn bij onderzoek.” “Ik ben er zeker van dat dit traject me zal helpen bij het verder ondersteunen van studenten bij hun bachelorproef.” Not surprisingly …. But what do they really learned? That you didn’t expect? More aware of their role as a ‘second-order practitioner’ OV2: Impact Masterclass op professioneel leren?

OV2: Impact Masterclass op professioneel leren? Uitkomsten Maar ze leerden ook over… Hun specifieke praktijk als ‘tweede-orde’ onderwijzer De complexe identiteit van de lerarenopleider “Ik ben me meer bewust van mijn rol als model, en dat vind ik toch wel een heel belangrijke.” “Ik begrijp nu echt heel goed waarom we niet ‘gewoon’ leraren hoger onderwijs zijn.” “Ik zal me meer richten op het organiseren van inductietrajecten voor beginnende lerarenopleiders door het traject.” OV2: Impact Masterclass op professioneel leren?

Conclusie en discussie Masterclass rond praktijkonderzoek Deelnemers tevreden over organisatie en implementatie Verschillende leeruitkomsten Vooruitblik… Transfer naar de praktijk: goede bedoelingen en korte termijneffecten Voortdurende ondersteuning en haalbaarheid Hoofduitdaging voor de nieuwe Masterclass: acht opleidingen in plaats van 2

Bedankt!

Meer informatie? Interesse? Joke.Hurtekant@Arteveldehs.be Ruben.Vanderlinde@Ugent.be

Discussie In deze masterclass onderzoeken lerarenopleiders uit diverse contexten samen hun praktijk. Kan het een meerwaarde betekenen als lerarenopleiders binnen hun eigen context, hun eigen gezamelijke praktijk onderzoeken? Want wij proberen hen dichtbij te houden en werken eraan om het onderzoek zo goed mogelijk te laten inbedden in hun praktijk. Bij een onderzoek ter plaatse is dat vanzelfsprekender.

Discussie Dienen we andere (minder traditionele) onderzoeksmethoden te verkennen bij het uitvoeren van praktijkonderzoek? Zo kunnen we meer recht doen aan wat praktijkonderzoek echt is. Veel collega’s gebruikten nu erg klassieke methoden, maar die waren niet steeds