Empowerment in de zorg Tine Van Regenmortel en Bienke Janssen Fontys Hogeschool Sociale Studies Congres Being There, Jaarbeurs Utrecht 15 mei 2008

Doel en opbouw presentatie Wat is empowerment? Betekenis van empowerment binnen de hulpverlening Een praktijkvoorbeeld Discussie met behulp van vragen

Waardeoriëntatie en theoretisch kader Empowerment als ‘paradigma’ Maatschappelijk kwetsbare groepen Eigen kijk op sociale problemen en haar oplossingen Empowerment moet men verwerven met ondersteuning van de omgeving Open-einde construct en contextbepaald Meerdere niveaus (‘multi-level construct’) Empowering processen en empowered outcomes Ethisch gegrond/synthese

Definitie van empowerment (Van Regenmortel) Empowerment is een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving en dit via: Het verwerven van controle Het aanscherpen van kritisch bewustzijn Het stimuleren van participatie KP:Niet alleen richten op de zwakke en beschadigde kant van mensen, maar ook op de krachten die zij voor zichzelf en anderen in kunnen zetten. RF: Niet handelen vanuit veroordeling, maar vanuit verwondering. UItgaan van wat mensen nog kunnen. Metho: Manieren van hv zoeken minst ingrijpend, client centraal, vraaggericht. Idee van empowerment is dat hoe je je als persoon in een kwetsbare positie in deze maatschappij weet te handhaven afhankelijk is van 1) eigen reactie, 2) reactie van de maatschappij en 3) de interactie tussen die twee

Aandacht voor de psychologische dimensie geen statisch persoonlijkheidskenmerk (‘trait’) wel een dynamisch context bepaald construct (‘state’)’ ▼ interactionistische en dynamische kijk

Empowerment binnen de hulpverlening Het ‘strengths’ of krachtenperspectief Relatie tussen hulpvrager en hulpverlener Attitude en technieken van de hulpverlener Organisatorische context Casemanagement

1. Krachtenperspectief FOCUS EN APPEL OP POTENTIELE KRACHT- EN STEUNBRONNEN ZIEKTE/DEFICIT MODEL

Positieve psychologie SELIGMAN ‘PSYCHOLOGISCH KAPITAAL’ VEERKRACHT (RESILIENCE) ►MINST INGRIJPENDE HULPVERLENING

2. Relatie tussen hulpvrager en hulpverlener Betrokkenheid Gelijkwaardigheid Verbinding Wederkerigheid

3. Attitude en technieken van hulpverlener Faciliterende activiteiten Reflectief/ Probleemstellend ‘Outreaching’/’bemoeizorg’ Ervaringen/ survivor’s pride Krachtgerichte technieken Vraagtechnieken Taal Assessment Planmatig handelen

4. Organisatorische context ‘Competente’ organisaties Self empowerment van hulpverleners Enabling niche Geen stigmatisering Aandacht voor gehele persoon Verandering en groei Toegang tot andere niches Aanleren van vaardigheden Gastvrijheid Uitgenodigd voor medezeggenschap Groepsaspect

Kwartiermaken Ruimte maken voor mensen die ‘anders’ zijn Maatschappelijke steunsystemen Gastvrijheid en betrokkenheid Voorbereiding van ontmoeting

5. Casemanagement Vraaggestuurd overleg Multidisciplinaire en naadloze hulpverlening Overlegnetwerken B.v. Lokaal cliëntoverleg en eigen kracht conferenties

MAATZORG = Krachtgerichte hulpverleningsmethodiek ‘Principles shape practice’ 1. Positieve hulpverlening 2. Integrale hulpverlening 3. Participatie 4. Gestructureerde hulpverlening 5. Gecoördineerde hulpverlening KP:Niet alleen richten op de zwakke en beschadigde kant van mensen, maar ook op de krachten die zij voor zichzelf en anderen in kunnen zetten. RF: Niet handelen vanuit veroordeling, maar vanuit verwondering. UItgaan van wat mensen nog kunnen. Metho: Manieren van hv zoeken minst ingrijpend, client centraal, vraaggericht. Idee van empowerment is dat hoe je je als persoon in een kwetsbare positie in deze maatschappij weet te handhaven afhankelijk is van 1) eigen reactie, 2) reactie van de maatschappij en 3) de interactie tussen die twee

Kenmerken van empowerment Streven naar minst ingrijpende en nabije zorg op maat Krachtenperspectief De relatie als fundament Erkenning van ervaringsdeskundigheid Empowerment ook op meso en macro niveau KP:Niet alleen richten op de zwakke en beschadigde kant van mensen, maar ook op de krachten die zij voor zichzelf en anderen in kunnen zetten. RF: Niet handelen vanuit veroordeling, maar vanuit verwondering. UItgaan van wat mensen nog kunnen. Metho: Manieren van hv zoeken minst ingrijpend, client centraal, vraaggericht. Idee van empowerment is dat hoe je je als persoon in een kwetsbare positie in deze maatschappij weet te handhaven afhankelijk is van 1) eigen reactie, 2) reactie van de maatschappij en 3) de interactie tussen die twee

Gecoördineerde zorg voor zelfstandig wonende ouderen Multidisciplinair ‘ouderenoverleg’ vanuit het perspectief van hulpverleners: krachten en valkuilen Theoretische kennis moet in functie staan van praktisch relevantie. Zorgverstrekkers hebben handvatten en instrumenten nodig om de theoretische inzichten omtrent een hoogstaande zorgpraktijk om te zetten in hoogstaande zorgkwaliteit. Methodieken zijn hiervoor bruikbare instrumenten. Een voorbeeld van een methodiek die de client centraal stelt en vraaggericht werkt zijn netwerkoverleggen. Deze methodieken zijn vooral ontwikkeld voor mensen in kwetsbare posities (zoals hulpbehoevende ouderen). Het versterkend en verbindend werken staat hierbij centraal.

Onderzoeksdoel Hoe beoordelen hulpverleners de organisatie en het verloop van een multidisciplinair ouderenoverleg in de praktijk? Doel van het overleg Meerwaarde voor het primaire proces Ervaren knelpunten/ valkuilen Theoretische kennis moet in functie staan van praktisch relevantie. Zorgverstrekkers hebben handvatten en instrumenten nodig om de theoretische inzichten omtrent een hoogstaande zorgpraktijk om te zetten in hoogstaande zorgkwaliteit. Methodieken zijn hiervoor bruikbare instrumenten. Een voorbeeld van een methodiek die de client centraal stelt en vraaggericht werkt zijn netwerkoverleggen. Deze methodieken zijn vooral ontwikkeld voor mensen in kwetsbare posities (zoals hulpbehoevende ouderen). Het versterkend en verbindend werken staat hierbij centraal.

Multidisciplinair ‘ouderenoverleg’ in de praktijk Lokaal ‘ouderenoverleg’ Den Bosch Oost Werkgebied 12.000 inwoners waarvan 30% 55+ Multidisciplinair samenwerkingsverband Casusgeleid overleg, met aandacht voor dossieroverstijgende knelpunten Vaste samenstelling van teamleden, overige professionals op afroep beschikbaar Werkgebied 6 gemeleerde wijken. Samenwerking multi disciplinair en eerste en tweede lijn. Organisatie vanuit een gezondheidscentrum. Casussen ingebracht op verschillende gronden, maar altijd multi complexe problemen.

Onderzoeksopzet Kwalitatief Kwantitatief Participerende observaties Diepte-interviews met hulpverleners Focusgroepen met hulpverleners Schriftelijke vragenlijst (TDV, Stoop en van der Laan, 1992)

Krachten ouderenoverleg Valkuilen ouderenoverleg Resultaten Krachten ouderenoverleg Valkuilen ouderenoverleg Gecoördineerde, gestructureerde en geïntegreerde zorg Collegiale consultatie/ leren ‘Warme’ overdracht Op de hoogte blijven van ontwikkelingen Beeldvorming rondom cliënt Stem van de cliënt Verantwoordelijkheid voor cliëntsituatie Organisatorische inbedding (te) routinematig werken Het wordt door hulpverleners gezien als een zinnige uitwisseling en een zinnig contact tussen de eerste en de tweede lijn. Ook de samenstelling wordt gezien als een goede afspiegeling van de hulpverleners in de wijk.Gezamenlijk gedragen hulpverlening. Je kent elkaar persoonlijk en inhoudelijk. Belt elkaar makkelijker en vertrouwt sneller op elkaars oordeel omdat iemands manier van werken gekend wordt. M, die meneer en ik heb een meneer en ik weet het niet meer. CC± Ik kan iets halen in de in dat ik adviezen in kan winnen in lastige situaties, maar ik kan ook meedenken met anderen. Warme overdracht: Ik mis iets, het zijn net hamerstukken

Discussievraag 1 Wat maakt een netwerkoverleg een ‘overleg op maat’?: Vaste samenstelling van hulpverleners? Aanwezigheid betrokken cliënten? Verantwoordelijkheid voor voortgang hulpverlening? Met of zonder aanwezigheid informele zorgverleners?

Discussievraag 2 Zijn er belemmeringen aan het werken met het krachtenperspectief, in het bijzonder met mensen met (psychische) beperkingen?

Discussievraag 3 Volgens de empowermenttheorie is het investeren in een (vertrouwens)relatie een voorwaarde voor een succesvolle hulpverlening Hoe realistisch is dit in een maatschappij waar tijd en middelen beperkt zijn?

Discussievraag 4 Het verlenen van empowerende hulpverlening is ook een verantwoordelijkheid van organisaties. Welke maatregelen zouden organisaties kunnen nemen om hulpverleners in hun werkzaamheden te ondersteunen?