Hoe kan het lokaal bestuur lokale sociale economie financieel ondersteunen? Studiedag VVSG 1 april 2015

Overzicht Wat is staatssteun? Wanneer is sprake van staatssteun? Als er sprake is van staatssteun: wanneer is staatssteun toegelaten en vrijgesteld van aanmelding?

I. Wat is staatssteun? vier cumulatieve voorwaarden Economisch voordeel door de (lokale) overheid verleend aan één of meer welbepaalde ondernemingen de mededinging vervalst en het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt algemeen vermoeden dat aan deze voorwaarde is voldaan, tenzij (i) de-minimissteun of (ii) activiteit van zuiver lokale aard

**De volgende vraag die zou kunnen worden gesteld is of het om zuiver lokale diensten gaat (slide 18), maar voorzichtigheidshalve en vanuit het oogpunt van rechtszekerheid bevelen we aan om ervan uit te gaan dat de betrokken dienst geen zuiver lokale dienst is.

II. Wanneer is sprake van staatssteun?

1. Is er sprake van een economische activiteit? (1) Een onderneming is elke entiteit “die een economische activiteit uitoefent” en “ongeacht haar rechtsvorm en de wijze waarop zij wordt gefinancierd” Economische activiteit: iedere activiteit die erin bestaat goederen of diensten op een markt aan te bieden (kan de activiteit in concurrentie met andere ondernemingen worden uitgeoefend?) -> ruime definitie Ongeacht rechtsvorm: bv. VZW of entiteit waarvan activiteit “sociaal” is = onderneming indien economische activiteit

1. Is er sprake van een economische activiteit? (2) Voorbeelden van economische activiteiten Arbeidsbemiddeling door een publiek arbeidsbureau zoals de VDAB Vervoer van spoedgevallen en ziekenvervoer Medische dienstverlening in een ziekenhuis of daarbuiten Het uitvoeren van renovatieprojecten, herstellingen en opfrissingswerken Het bedelen van folders Kinderopvang Het verhuren en herstellen van fietsen

1. Is er sprake van een economische activiteit? (3) Voorbeelden van niet-economische activiteiten Activiteiten die verband houden met de uitoefening van bevoegdheden van openbaar gezag bv. activiteiten m.b.t. politie, leger, maritieme veiligheid, verkeersafwikkeling, milieu-inspectiediensten Bepaalde activiteiten van zuiver sociale aard bv. beheer van de sociale zekerheid, openbaar onderwijs, openbare bibliotheken

II. Wanneer is sprake van staatssteun?

2. Is de economische activiteit van algemeen belang? (1)

2. Is de economische activiteit van algemeen belang? (2) DAB = diensten die de overheden van algemeen belang achten en waaraan specifieke openbaredienstverplichtingen zijn verbonden lidstaten hebben een ruime beoordelingsmarge om DAB te bepalen; enkel controle op misbruik DAEB = economische activiteiten die het algemeen belang dienen en die de markt, zonder het overheidsoptreden, niet of niet onder dezelfde voorwaarden inzake kwaliteit, betaalbaarheid, … had verricht (‘marktfalen’) bv. professionele inschakeling van kansengroepen

2. Is de economische activiteit van algemeen belang? (3) SDAB = sociale diensten van algemeen belang SDAB met economisch karakter = DAEB bv. gemeentelijke sociale dienst: verzorgt maaltijdvoorziening of verricht thuiszorg, terwijl dit soort activiteiten ook door andere (publieke of particuliere) dienstverrichters worden aangeboden -> sociale dienst biedt diensten aan op een markt: economische activiteit verricht een activiteit in het kader van de sociale zekerheid, zoals het verstrekken van overheidsuitkeringen aan verzekerden -> geen economische activiteit

II. Wanneer is sprake van staatssteun?

3. Is er sprake van de-minimissteun? (1) de-minimissteun = steun beneden een bepaald plafond die geacht wordt het handelsverkeer tussen de lidstaten niet ongunstig te beïnvloeden en de mededinging niet te vervalsen DAEB-de-minimisverordening algemene de-minimisverordening landbouw de-minimisverordening visserij de-minimisverordening

3. Is er sprake van de-minimissteun? (2) Maximumbedrag aan de-minimissteun dat aan 1 onderneming mag worden verleend over een periode van 3 jaar DAEB-de-minimis: max. € 500.000 algemene de-minimis: max. € 200.000 landbouw de-minimis: max. €15.000 visserij de-minimis: max. €30.000 Relevante periode van 3 jaar is “glijdend”; indien het steunplafond gedurende enige driejarige periode wordt overschreden, vervalt het voordeel van de de-minimisregeling max. € 500.000/€ 200.000 1/1/2011 1/1/2012 1/1/2013 1/1/2014 1/1/2015 1/1/2016

3. Is er sprake van de-minimissteun? (3) Transparante steun Subsidies: ok Garantieregeling of leningen: specifieke regels Lokale overheid moet onderneming met DAEB belasten (enkel bij DAEB-de-minimis) + voorgenomen steunbedrag meedelen + als de-minimissteun bestempelen (met verwijzing naar toepasselijke de-minimisverordening) Controle lokale overheid moet verklaring vragen aan onderneming over alle ontvangen de-minimissteun, ongeacht van welke overheid ontvangen en ongeacht de toepasselijke de-minimisverordening bewaarplicht voor lokale overheid van dossiergegevens gedurende 10 jaar

3. Is er sprake van de-minimissteun? (4) Verbod om de-minimissteun te cumuleren Met andere toegelaten steun, althans voor zover het gaat om steun ten behoeve van “dezelfde in aanmerking komende kosten” indien dergelijke cumul zou resulteren in een steunintensiteit die hoger is dan toegelaten voor dat type bv. toegelaten steun = 50% van de loonkosten gedurende 12 m vanaf aanwerving van kwetsbare WN X op grond van “steun voor kwetsbare WN” => overheid kan geen bijkomende de-minimissteun geven voor resterende 50% van loonkosten van WN X Met compensaties voor “dezelfde DAEB” op grond van DAEB-besluit of “Altmark”-arrest bv. Vlaamse overheid geeft subsidie voor DAEB “professionele inschakeling van kansengroepen” ogv DAEB-besluit => geen bijkomende de-minimissteun mogelijk voor dezelfde DAEB

4. Gaat het om zuiver lokale diensten? Kwalificatie als zuiver lokale diensten wordt enkel in uitzonderlijke gevallen aanvaard; Europese Commissie oordeelt snel dat een maatregel het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt. Bv. Decreet subsidiëring inschakelingsbedrijven door het Waalse Gewest: subsidies komen ten goede “aan bedrijven die hoofdzakelijk actief zijn in de sector van de dienstverlening in de nabije omgeving, zonder dat het daarom mogelijk is uit te sluiten dat de activiteit van bepaalde van deze in aanmerking komende bedrijven invloed heeft op het intracommunautaire handelsverkeer” Voorzichtigheidshalve en vanuit oogpunt van rechtszekerheid: kwalificatie als geen zuiver lokale dienst, tenzij specifiek juridisch advies wordt ingewonnen

II. Wanneer is sprake van staatssteun?

5. Is er sprake van een economisch voordeel? Compensatie voor DAEB: geen economisch voordeel indien 4 “Altmark” voorwaarden zijn vervuld Besluit waarbij een onderneming met een DAEB wordt belast en de openbaredienstverplichting duidelijk is omschreven Parameters op basis waarvan compensatie wordt berekend, zijn vooraf op objectieve en doorzichtige wijze vastgesteld Geen overcompensatie Compensatie wordt vastgesteld ofwel in het kader van een overheidsopdracht (aanbesteding of offerte-aanvraag) ofwel op basis van de kosten van een “gemiddelde, goed beheerde” onderneming Indien geen overheidsopdracht in de zin van “Altmark”-voorwaarde 4 -> gemakshalve DAEB-besluit toepassen: “Altmark”-voorwaarden 1 tot 3

Definitie overheidsopdracht voor diensten: 6. De toepassing van de overheidsopdrachtenreglementering op sociale diensten Definitie overheidsopdracht voor diensten: Elke overeenkomst ten bezwarende titel waarbij een dienstverlener een dienst verricht die rechtstreeks of onrechtstreeks ten goede aan de aanbestedende overheid komt. Definitie heeft een breed toepassingsgebied. DAEB in principe geen uitzondering op het overheidsopdrachtenrecht. Uitzonderingen op overheidsopdrachtenrecht (ook mogelijk voor DAEB): Subsidieregelingen Opdrachten voor sociale diensten Concessies voor dienstverlening

Uitzondering 1: subsidieregelingen 6. De toepassing van de overheidsopdrachtenreglementering op sociale diensten Uitzondering 1: subsidieregelingen Subsidies vallen niet onder de overheidsopdrachtenreglementering een éénzijdige rechtshandeling van de overheid waarbij deze aan een instantie een bepaalde geldsom toekent ter ondersteuning van een activiteit die het algemeen belang dient Kenmerken van een overheidsopdracht (Europese Commissie): het contract heeft tot doel behoeften te vervullen die vooraf door de overheid binnen haar bevoegdheden zijn bepaald; de kenmerken en praktische uitvoering van de dienst worden in detail door de betrokken overheid bepaald; het contract bevat een vergoeding voor die dienstverrichting (betaling van een prijs); de overheid neemt het initiatief om op zoek te gaan naar een dienstverrichter aan wie die dienst kan worden toevertrouwd; het contract bevat sancties indien de contractuele verplichtingen niet worden nagekomen, om zo te garanderen dat de dienst die aan een derde is toevertrouwd, correct wordt vervuld zodat wordt voldaan aan de eisen van de overheid (boetes, schadevergoedingen, enz.). Opdrachten die niet aan deze criteria voldoen zijn eerder subsidies

Uitzondering 1: subsidieregelingen 6. De toepassing van de overheidsopdrachtenreglementering op sociale diensten Uitzondering 1: subsidieregelingen Kenmerken van een subsidie zijn compatibel met de Altmark-voorwaarden (en het DAEB-besluit): Bij een subsidie bepaalt de overheid in algemene termen de kenmerken van de te subsidiëren activiteiten. Geen beletsel voor overheid om de openbaredienstverplichtingen duidelijk te omschrijven (Altmark-voorwaarde 1 en voorwaarde DAEB-besluit). De overheid kan de verplichtingen omschrijven zonder in detail te bepalen met welke middelen de verplichtingen moeten worden gerealiseerd. Bij een subsidie neemt de overheid geen initiatief om voor een concrete dienst zelf een dienstverrichter te zoeken. Altmark-voorwaarde 1 (en het DAEB-besluit) vereist dat overheid een dienstverrichter uitdrukkelijk belast met verplichtingen. De overheid kan de onderneming met de openbaredienstverplichting belasten, maar op vraag van de onderneming.

Uitzondering 2: opdrachten voor sociale diensten 6. De toepassing van de overheidsopdrachtenreglementering op sociale diensten Uitzondering 2: opdrachten voor sociale diensten Ook als overheidsopdrachtenwet van toepassing is, verspoeld regime voor sociale diensten Onderhandelingsprocedure met en zonder bekendmaking mogelijk bij opdracht ivm sociale diensten met waarde gelijk aan of lager dan 207.000 euro (excl. BTW) Bedrag van 207.000 euro berekend op de volledige duurtijd van de overeenkomst (met een maximum van 48 maanden) Bij opdracht ivm sociale diensten met waarde hoger dan 207.000 euro blijft onderhandelingsprocedure met bekendmaking mogelijk

Uitzondering 3: concessie voor dienstverlening 6. De toepassing van de overheidsopdrachtenreglementering op sociale diensten Uitzondering 3: concessie voor dienstverlening Overheid verleent aan de concessiehouder, als tegenprestatie voor de dienst, het recht om de bepaalde dienst te exploiteren, eventueel aangevuld met een prijs. Exploitatierisico wordt aan de concessiehouder overgedragen. In de praktijk wordt concessiehouder grotendeels rechtstreeks betaald door de gebruiker van de dienst. Principes van toepassing op concessies: Beginselen van non-discriminatie en gelijke behandeling bij selectie van kandidaten, onderhandelingen, keuze van kandidaat (i.e. redelijke verantwoording voor keuze) Beginsel van transparantie: passende bekendmaking van intentie tot concessieverlening Richtlijn 2014/23/EU betreffende het plaatsen van concessieovereenkomsten Omzetting in Belgisch recht tegen 18 april 2016 Uitzonderingsregime voor bepaalde concessies van sociale diensten: enkel bekendmaking van intentie tot concessieverlening bekendmaking van de beslissing tot concessieverlening aan een kandidaat

III. Als er sprake is van staatssteun: wanneer is staatssteun toegelaten? Staatssteun is enkel toegelaten mits goedkeuring door Europese Commissie Europese Commissie kan staatssteun op meerdere wijzen goedkeuren 1. DAEB-besluit 2. Algemene groepsvrijstellingsverordening 3. Individuele goedkeuring ogv richtsnoeren/kaderregelingen

III. Wanneer is staatssteun toegelaten? **De volgende vraag die zou kunnen worden gesteld is of het om zuiver lokale diensten gaat (slide 18), maar voorzichtigheidshalve en vanuit het oogpunt van rechtszekerheid bevelen we aan om ervan uit te gaan dat de betrokken dienst geen zuiver lokale dienst is.

1. Zijn alle voorwaarden van het DAEB-besluit voldaan? (1) Staatssteun is automatisch toegelaten -> geen aanmeldingsplicht bij Europese Commissie Toepassingsgebied: Compensatie < € 15 miljoen/jaar (uitz. vervoer) Ziekenhuizen: ongeacht het bedrag Sociale diensten: ongeacht het bedrag deze diensten moeten voldoen aan "sociale behoeften wat betreft gezondheidszorg en langdurige zorg, kinderopvang, toegang tot de arbeidsmarkt en herintreding, sociale huisvesting en de zorg voor en sociale inclusie van kwetsbare groepen". Onderneming wordt niet langer dan 10 jaar met DAEB belast, tenzij een aanzienlijke investering is vereist

1. Zijn alle voorwaarden van het DAEB-besluit voldaan? (2) Belast met een DAEB d.m.v. een toewijzingsbesluit dat de volgende gegevens moet bevatten: inhoud en duur van de openbaredienstverplichtingen betrokken onderneming en ev. betrokken grondgebied aard van ev. uitsluitende of bijzondere rechten aan de onderneming beschrijving van het compensatiemechanisme en parameters voor berekening, monitoring en herziening van de compensatie regelingen om overcompensatie te vermijden en terug te vorderen verwijzing naar het DAEB-besluit

1. Zijn alle voorwaarden van het DAEB-besluit voldaan? (3) Parameters voor de compensatie moeten vooraf worden vastgesteld in het toewijzingsbesluit precieze bedrag is niet vereist; berekeningsgrondslag volstaat Bv. lokale overheid wil centrum voor begeleiding van jonge werklozen oprichten: mogelijke kostenparameters: - het aantal jonge werklozen dat gedurende 1 jaar opleiding volgt - het daarbij gebruikte materiaal en de loonkosten van opleiders gedurende 1 jaar mechanisme voorzien om verwachte kosten achteraf te corrigeren tav reële kosten

1. Zijn alle voorwaarden van het DAEB-besluit voldaan? (4) Vermijden van overcompensatie Compensatie ≤ kosten – inkomsten (+ redelijke winst) kosten Alle kosten voor beheer van DAEB - onderneming met enkel DAEB: alle kosten - onderneming met DAEB en andere activiteiten: ° alle kosten voor DAEB + proportioneel aandeel in gemeenschappelijke vaste kosten ° investeringskosten indien noodzakelijk voor DAEB inkomsten Alle met de DAEB behaalde inkomsten bv. subsidies, bijdragen van gebruikers, belastingsvrijstellingen, voordelen in natura (bv. kosteloos gebruik van gebouwen)

1. Zijn alle voorwaarden van het DAEB-besluit voldaan? (5) redelijke winst Veilige haven: - rendement op kapitaal ≤ relevante swaprente (zie website EC) + 1% - bv. DAEB-overeenkomst voor 1 jaar: relevante swaprente 0,19% + 1% = 1,19% gescheiden boekhouding van kosten en inkomsten DAEB controle op overcompensatie Om de 3 jaar tijdens periode waarvoor onderneming met DAEB is belast + op het einde van die periode overcompensatie > 10% van gemiddelde jaarcompensatie: overheid moet ingrijpen overcompensatie < 10% van gemiddelde jaarcompensatie: mag worden overgedragen naar volgende periode + verminderd op voor die periode te betalen compensatie

1. Zijn alle voorwaarden van het DAEB-besluit voldaan? (6) Transparantie, bewaarplicht en rapportage Transparantievereisten voor compensatie > € 15 miljoen verleend aan een onderneming die ook activiteiten heeft buiten de DAEB Bewaarplicht voor lokale overheid van dossiergegevens gedurende periode waarvoor onderneming met DAEB is belast + ten minste 10 jaar na afloop van die periode Om de 2 jaar: Belgische overheid moet verslag indienen bij Europese Commissie en hiervoor info verzamelen bij lokale overheden

Toepassingsgebied: o.a. 2. Zijn alle voorwaarden van de algemene groepsvrijstellingsverordening voldaan? (1) Staatssteun is automatisch toegelaten -> geen aanmeldingsplicht bij Europese Commissie Toepassingsgebied: o.a. Regionale steun Kmo-steun Steun voor onderzoek, ontwikkeling en innovatie Opleidingssteun Steun ten behoeve van (uiterst) kwetsbare werknemers en werknemers met een handicap Steun voor milieubescherming Steun voor cultuur en instandhouding van het erfgoed Steun voor sportinfrastructuur en multifunctionele recreatieve infrastructuur Steun voor lokale infrastructuurvoorzieningen

2. Zijn alle voorwaarden van de algemene groepsvrijstellingsverordening voldaan? (2) Als algemene voorwaarden van hoofdstuk I van de algemene groepsvrijstellingsverordening (AGVV) zijn vervuld bv. cumuleringsregels op grond van de AGVV vrijgestelde steun met identificeerbare in aanmerking komende kosten mag worden gecumuleerd met andere staatssteun, zolang die maatregelen andere identificeerbare in aanmerking komende kosten betreffen; andere staatssteun ten behoeve van dezelfde in aanmerking komende kosten mits deze cumulering niet ertoe leidt dat de hoogste steunintensiteit of het hoogste steunbedrag die krachtens de AGVV voor deze steunmaatregel gelden, wordt overschreden op grond van de AGVV vrijgestelde steun mag niet worden gecumuleerd met de-minimissteun voor dezelfde in aanmerking komende kosten indien dit soort cumulering ertoe zou leiden dat de steunintensiteit hoger uitkomt dan de steunintensiteiten die in de AGVV zijn vastgesteld.

2. Zijn alle voorwaarden van de algemene groepsvrijstellingsverordening voldaan? (3) Als specifieke voorwaarden van hoofdstuk III van de algemene groepsvrijstellingsverordening zijn vervuld bv. voor aanwerving kwetsbare werknemers (personen die bv. in de voorafgaande 6 maanden geen reguliere betaalde betrekking hebben gevonden, of tussen 15 en 24 jaar oud zijn, of ouder zijn dan 50 jaar) -> steun mag max. 50% van loonkosten gedurende max. 12 m bedragen bv. voor aanwerving uiterst kwetsbare werknemers (personen die gedurende 24 maanden geen reguliere betaalde betrekking hebben gehad, of personen die gedurende 12 maanden geen reguliere betaalde betrekking hebben gehad én kwetsbare werknemer zijn) -> steun mag max. 50% van loonkosten gedurende max. 24 m bedragen bv. steun ter compensatie van kosten voor de begeleiding van (uiterst) kwetsbare werknemers is mogelijk voor 50% bv. voor de tewerkstelling van werknemers met een handicap -> steun mag max. 75% bedragen van loonkosten gedurende de gehele periode dat de werknemer in dienst is + steun ter compensatie van bijkomende kosten voor tewerkstelling is mogelijk voor 100%

3. Richtsnoeren/kaderregelingen Staatssteun moet bij Europese Commissie worden aangemeld Staatssteun kan toegelaten worden indien zij aan bepaalde voorwaarden voldoet Bv. DAEB-kaderregeling Bv. O&O&I-kaderregeling

Dank voor uw aandacht Eubelius Louizalaan 99 1050 Brussel Tel +32.2.543.31.41 Fax +32.2.543.31.01 www.eubelius.com