Joost van den Vondel – Joseph in dothan 5 vwo

Joost van den vondel Franse school. Rederijkerskamer ‘t Wit Lavendel in Amsterdam (vader gevlucht uit Antwerpen). Autodidact: zelf Latijn geleerd en Seneca vertaald.

Joost van den Vondel Onafhankelijk: Voor Van Oldebarnevelt en godsdienstvrijheid dus tegen prins Maurits: Palamedes oft vermoorde onnooselheit (1625). Katholiek in protestante Amsterdam: Gijsbreght van Aemstel (1638) Wel begraven in protestante Nieuwe Kerk in Amsterdam: Hier leit Vondel zonder rouw, Hy is gestorven van de kouw

Inleiding Jozef is een persoon uit de Tenach, de Bijbel en de Koran. Hij is de zoon van Jakob (een aartsvader) en Rachel. Het verhaal van Jozef wordt verteld in Genesis 37 en 39-50. Vader Jakob had Jozef en de kleine Benjamin meer lief dan zijn andere zoons, omdat het de zoons van zijn lievelingsvrouw Rachel waren. Hij trok Jozef voor en Jozef werd daardoor door zijn broers gehaat. Bovendien had Jozef verteld dat hij gedroomd had dat de broers ooit voor hem zouden buigen. Op zekere dag wordt Jozef er door Jakob op uit gestuurd om te kijken hoe het zijn broers vergaat, die op dat ogenblik de kudde hoeden bij Sichem (noordelijk boven Jeruzalem). Verhaal van Joseph in Dothan … Hierna komt Joseph in Egypte terecht waar hij uiteindelijk de droom van de farao goed interpreteert: er zullen zeven jaren van overvloed en zeven jaren van schaarste komen. Joseph raadt aan graanschuren te bouwen, waardoor hij uiteindelijk het leven van zijn broers

Leesverslag Fabel: maak je zelf na lezen. Personages: zie volgende dia. Titelverklaring: Joseph is de hoofdpersoon, Dothan is de plek waar het gebeurt, een plaats in Kanaän in het huidige Israël. Opbouw: zie aantekeningen tragedie. Perspectief: n.v.t. (want toneelstuk). Motieven en thema: zie aantekeningen renaissance – imitatio en translatio, lering en vermaack.

personages Joseph: hoofdpersoon, 16 jaar, zoon van de meest geliefde vrouw van zijn vader Jacob (samen met zijn vader Abraham en broer Isaäk een van de drie aartsvaders), Rachel, en lieveling van zijn vader, om die reden gehaat door zijn broers. Zijn negen broers (negen slangen) hebben een andere moeder (behalve de tiende broer Benjamin) en noemen hem ‘de dromer’. Simeon: broer van Jozef, jaloers op de aandacht die hij van Jacob krijgt, vindt ook dat Joseph hen verraadt bij Jacob en dat hij te heerszuchtig is (o.b.v. de droom), stelt voor hem te straffen voor de droom. Als Ruben tegen zijn plan is, dreigt hij Ruben meteen te doden. Hij bespot Joseph, als hij hem ziet en drijft hem in de put. Levi: broer van Joseph, bedreigt samen met Simeon Ruben en bespot en bedriegt samen met hem Joseph. Hij besmeurt Jospehs kleed met geitenbloed om hun vader te misleiden. Judas: broer van Joseph, neemt het voor hem op. Judas wil ook Jospehs dood niet op zijn geweten hebben en stelt voor hem te verkopen. Ruben: oudste broer, wil Joseph beschermen. Hij stelt daarom voor een dag te wachten en Joseph ondertussen in de put te stoppen. Hij kan Joseph niet uit de put redden en neemt uiteindelijk zelfs het ontvangen geld voor de verkoop van Joseph aan.

Tragedie Verheven personages. Verheven taal. Verschrikkelijke uitkomsten. Stof uit de klassieke oudheid, geschiedenis, Bijbel en romans. Sluit qua vormgeving ook aan bij de klassieke oudheid.

tragedie - Invloed van Seneca Gebruik van geesten, gruwelijkheden en pathetiek. Optreden van koor = rei: Wisselt optreden van acteurs af met zang en dans. Versterkt overheersende sfeer van ongeluk. Wordt gebruikt om de visie van de schrijver op de gebeurtenissen weer te geven. Reageert op de ideale manier op de gebeurtenissen, op de manier waarvan de schrijver hoopt dat ook het publiek zal doen. Voorbeeld: p. 4  De rei legt uit dat God het kwade (slechte mensen / rampen) gebruikt om de mensen tot de volle ontwikkeling van hun krachten te brengen. Deze gedachte is van Vondel.

Rei bij De Perzen van Aeschylos

tragedie - Invloed van Aristoteles (ouder dan seneca) Eenheid van plaats, tijd en handeling. Alles speelt zich af op een weide bij Dothan. I.p.v. een bode gebruikt Vondel een droom (van Joseph) en visioen (van Ruben) om te vertellen wat er elders gebeurt. Alles speelt zich af binnen 24 uur (Ruben vraagt om er een nacht over te slapen). Er is sprake van een of twee conflicten: tussen Jozef en de broers en tussen de broers en Ruben. De personages zijn voorname, hooggeplaatste personen. Jozef en zijn broers zijn kinderen van Jacob en kleinkinderen van Abraham, de aartsvaders van het christendom, de islam en het jodendom.

tragedie - Invloed van Aristoteles Verdeling in vijf bedrijven: Expositio: het publiek wordt op de hoogte gesteld van zaken die plaatsvonden, voordat het stuk begon. Deze uitleg wordt ook gaandeweg het stuk gegeven. Jozef is onderweg naar Dothan, naar zijn broers. Hij wordt wakker na een nacht slapen in de buitenlucht. Hij stamt af van Abraham. Hij droomde dat negen slangen hem aanvallen. In het tweede bedrijf vertellen de broers over de standjes en de droom. Intrige: een belangrijke gebeurtenis, een boodschap, opmerking, brief, ontmoeting of vondst, zet de handeling in gang. Als de broers Jozef zien aankomen, zegt Simon dat ze nu gelegenheid hebben om zich te wreken. De broers herinneren zich de droom die hen zo beledigde.

tragedie - Invloed van Aristoteles Verdeling in vijf bedrijven: 3. Climax: bij het publiek loopt de spanning op naar een hoogtepunt. De broers stoppen Jozef in de put. 4. Katastrofe: einde van de spanning  het publiek weet tot welk drama het conflict geleid heeft. Judas verkoopt Jozef aan de Arabieren. 5. Peripetie en agnitio: de katastrofe veroorzaakt een omslag in het denken van de hoofdpersoon en een lotswisseling. Er ontstaat inzicht in het eigen handelen. Wat Jozef denkt of hoe hij zich gedraagt, nadat hij verkocht is, weten we niet. Ruben is nu echter degene die buitengesloten wordt en ongelukkig is. Hij ziet ook in waartoe zijn voorstel om Jozef in de put te stoppen geleid heeft. Exitus infelix: ongelukkige afloop. Ruben ziet in een visioen hoe de broers het bebloede kleed van Jozef aan Jacob geven. Jacob is heel verdrietig en wil ook dood.

Inspiratie Schilderij van Jan Pynas, hangend bij dokter Robbert Verhoeven. De laatste scene is op dit schilderij gebaseerd.

Translatio – imitatio - aemulatio Tragedie volgens de regels van Seneca en Aristoteles. Aemulatio: Hij maakt een tragedie van een Bijbelverhaal. Door middel van de reien kan hij zijn visie op dit verhaal geven en de burgers een les meegeven. ‘Wy, om in de schaduwe der aeloude Tooneeldichteren van verre te volgen, kozen uit de zwaerigheit, gevallen onder de zonen van den aertsvader Iakob, de gebroeders in Dothan; en wouden liever stof uit Moses onfeilbare, als uit Weereltsche historie, of eenige Heidensche verzieringe, nemen: overmits de heilige, boven andere geschiedenissen, altijt voor zich brengen een zekere goddelijcke majesteit en aenbiddelijcke eerwaerdigheit, die nergens zoo zeer dan in treurspelen vereischt worden.’

Vermaack - analogie Joseph = Jezus. Dit verhaal zou een vooruitwijzing zijn naar wat er met Jezus gebeurt in het Nieuwe Testament. Joseph = Jezus. Ruben kan Joseph redden, maar doet het niet = Petrus verloochent Jezus. Judas bedenkt het uiteindelijke plan om Joseph te verkopen = Judas die Jezus aan de Romeinen verraadt.

lering Aantonen van zinvolheid van het op het eerste gezicht onredelijke en onbegrijpelijke godsbestuur. ‘Maar wees niet bang en maak jezelf geen verwijten dat jullie mij verkocht hebben en dat ik hier ben terechtgekomen, want God heeft mij voor jullie uit gestuurd om jullie leven te redden. De hongersnood teistert het land nu al twee jaar, en ook de komende vijf jaar zal er niet geploegd of geoogst worden. God heeft mij voor jullie uit gestuurd om jullie voortbestaan op aarde veilig te stellen; zo wilde hij veel levens redden. Niet jullie hebben mij dus hierheen gestuurd maar God; door hem ben ik de belangrijkste raadsman van de farao geworden, de bestuurder van zijn hele hof en heerser over heel Egypte.’

Inhoudstest Wat of wie zijn de negen slangen? Hoe verschijnen deze slangen in het verhaal? Wie neemt het in eerste instantie voor Jozef op? Waarvan beschuldigen de broers Jozef? Wat of wie zijn de elf sterren? Wie neemt het voor Ruben op, als hij Jozef wil beschermen? Waarom stelt Ruben voor om Jozef in de put op te sluiten? Waarom loopt Ruben weg? Wie is in dit verhaal ‘het hijgend hert’ en wie zijn de jagers? Als Jozef de put in moet, vraagt hij ergens om: waar vraagt hij om?

Inhoudstest 12. Waarom haalt Ruben Jozef niet meteen uit de put? 11. In de put heeft God hem verlaten: hoe weet je dat? 12. Waarom haalt Ruben Jozef niet meteen uit de put? 13. Waarom besluit Judas Jozef te verkopen? 14. Welke reden geeft Judas voor het opsluiten van de zogenaamde slaaf in de put? 15. Waarop lijkt de keuring van de slaaf door de vrachtkeurmeester? 16. Hoe komen de broers aan Jozefs kleed? 17. Wie besmeurt het met bloed en dergelijke? 18. Neemt Ruben zijn deel van het geld dat ze voor Jozef gekregen hebben aan? 19. In welke gedeelte van het verhaal komt het schilderij van Jan Pinas ter sprake (tekening aan het eind)?