Toolbox M10: Werken in mogelijk verontreinigde grond P-5.06.00 Maatregelen bij het aantreffen van verontreinigde grond bij aanvang van of tijdens werkzaamheden. - P-5.06.00.B1 Gepland werk (stromingsdiagram) - P-5.06.00.B2 Ongepland werk/ urgente storing (stromingsdiagram). - P-5.05.00.B3 Quick scan (historisch onderzoek) Kenmerk: M10 (2013) Versie 27 maart 2013

1.1 Algemeen & uitgangspunten Specifieke risico’s bij het werken met verontreinigde grond o.a. door mogelijke blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Projecten waarbij grond geroerd wordt dient vooraf bekeken te zijn of, en in welke mate, grond verontreinigd is. Uitgangspunten Medewerkers hebben cursus verontreinigde grond (5 jaar geldig). Toolbox jaarlijks verplicht. Voldoen aan wetgeving (Arbo- en milieuwetgeving). Voldoen aan kernwaarden betrouwbaar, betaalbaar en veiligheid. Veilige en gezonde werksituatie voor medewerkers en omgeving. Handhaven niveau uitvalsduur en beperken meerkosten. Praktisch toepasbaar: onderscheid tussen gepland & ongepland werk.

2.1 Belangrijke onderdelen Medewerkers hebben cursus verontreinigde grond (5 jaar geldig). Toolbox jaarlijks verplicht. Relatiematrix: o.a. vervuilingsklasse en maatregelen. Kwalibo aannemer en civieltechnische aannemer (ongepland werk). DLP (deskundige leidinggevende projecten) op afroep. Werkwijze: gepland werk / Werkwijze: ongepland werk. Werkzaamheden verrichten t/m Basisklasse. PBM’s ter beschikking. Persoonlijke hygiëne. Medische keuring (1. beleid Enexis 2. Maatwerk/eis opdrachtgever). Ondersteuning door adviesbureau. …

2.2 Relatiematrix Groen/ oranje: Medewerkers van Enexis voeren werkzaamheden uit t/m Basisklasse. Rood: Werkzaamheden in ernstig vervuilde grond worden uitgevoerd door een Kwalibo (BRL 7001/ 7004) gecertificeerd bedrijf.

2.3 Herkennen verontreinigde grond Bij het tegenkomen van verontreinigde grond, stop dan de werkzaamheden en meld het bij de werkverantwoordelijke of leidinggevende. Verontreinigde grond is te herkennen aan: Vreemde geuren en kleuren. Aanwezigheid van drijflagen (olie). Aantasting van bestaande kabels en leidingen. Aanwezigheid van verpakkingen van chemische stoffen. Geheel of gedeeltelijk afgestorven begroeiing. Als bekend is dat er bodemverontreinigende activiteiten hebben plaatsgevonden op de locatie.

3. Werkwijze: gepland werk (P-5.06.00.B1) Bespreek het proces!

3.1 Gepland werk: Quick scan (P-5.06.00.B3) Werkvoorbereidingsfase: Quick scan = historisch onderzoek verontreinigde grond (zie bijlage 2). Doel: voorkomen dat medewerkers tijdens de uitvoering blootgesteld worden aan gevaarlijke stoffen én voorkomen van stagnatie in uitvoering. Hoe?: Door in de werkvoorbereidingsfase al inzicht te krijgen in de bodemkwaliteit en gevallen van ernstige bodemverontreiniging. Bureaustudie, gebaseerd op nieuwe richtlijn CROW 307. Uitvoeren Quick scan bij gepland werk tijdens werkvoorbereiding. Quick scan uitvoeren bij infrastructurele projecten. In beginsel niet bij Aansluitingen en Storingen. Is informatie voorhanden, gebruik deze dan! (voeg info toe aan projectmap). Checklist Quick scan aantoonbaar uitvoeren (onderdeel projectmap). Raadplegen aantal digitale bronnen, niet alleen “Bodemloket”. Check puinlagen => mogelijk asbestdeeltjes aanwezig (asbestverdacht). Werkvoorbereiding: Instructie “Hoe omgaan met Quick Scan” Aanvullende cursus/instructie Quick Scan voor o.a. engineer.

3.2 Werkwijze gepland werk (1) (4.2.1.) Uit Quick scan volgt scenario: Een of meer gevallen van ernstige verontreiniging bekend zonder afdoende informatie binnen graaftraject=> aanvullend onderzoek => indicatief op tracé of gedeelte van tracé (onderzoek door adviesbureau). Gevallen van ernstige verontreiniging zijn al voldoende onderzocht en afgebakend => geen verder onderzoek nodig. Wel verontreiniging => maatregelen nemen en onderzoek aanwezig op projectlocatie! Indien er geen (mogelijke) gevallen van ernstige bodemverontreiniging van de graaflocatie (of de directe omgeving) bekend zijn => geen verder onderzoek en start werk. Opm: Bij asbestverdacht puin/ puinlagen => onderzoek asbest in puin (door adviesbureau). Voorlichting en instructie (4.1.2) Breng alle medewerkers op projectlocatie altijd op de hoogte van de mate en aard van vervuiling ter plaatse => ook als de grond schoon is! (bijv. tijdens startwerkbespreking).

3.2 Werkwijze gepland werk (2) (4.2.1.) Uitvoeringsfase: Een puinlaag kan asbestdeeltjes bevatten (asbestverdacht). Bij aansluitingen: Neem bij twijfel beschermende maatregelen zoals vochtig houden van de puinlaag of draag PBM’s o.a. adembescherming. (zie relatiematrix 4.1.1.). Bij infrastructurele werkzaamheden: ben alert, indien geen informatie inzake asbest over de aangetroffen puinlaag bekend is. Bij twijfel, dan uitvoeren van onderzoek op aanwezigheid van asbest in puin (extern adviesbureau) en/of neem beschermende maatregelen zoals vochtig houden van de puinlaag of draag PBM’s, o.a. adembescherming.

4. Ongepland werk (P-5.06.00.B2) Bespreek het proces!

4. Ongepland werk Storing met aanwijzingen van mogelijk verontreinigde grond én niet acuut actie noodzakelijk uitvoeren als “gepland werk”. Wordt bodemverontreiniging waargenomen? zie ‘waarnemingen’ in P-5.06.00 B2. Onderbreek direct het werk en meld het bij de betrokken WV of leidinggevende. Werkzaamheden op een andere manier uitvoeren, zodat niet in verontreinigde grond gewerkt hoeft te worden. (zie ‘alternatieve oplossingen’ in P-5.06.00 B2). De mogelijkheid bestaat om een deskundige van het adviesbureau te contacteren voor begeleiding, advies of ondersteuning. Opm.: adviesbureau voert ter plekke geen analyse uit. Wel mogelijk dat grondmonster genomen wordt zodat achteraf uitsluitsel komt over de aard van de verontreiniging waarin is gewerkt Afhankelijk van de aangetroffen verontreiniging en de mogelijkheden kan de medewerker met gebruik van de PBM’s de werkzaamheden hervatten (na advies!). Meld achteraf de mogelijke aanwezigheid van bodemverontreiniging aan de eigenaar van de grond en gemeente. (Leg de melding schriftelijk vast). Puinlaag kan asbestdeeltjes bevatten (asbestverdacht). Neem bij twijfel beschermende maatregelen zoals vochtig houden van de puinlaag of draag PBM’s, o.a. adembescherming (zie relatiematrix 4.1.1.).

5.1 Basisklasse: Maatregelen én DLP Voorlichting & instructie. Werkplan met V&G onderdelen licht verontreinigde grond (V&G plan). Afbakening voor onbevoegden. Voorkom stofvorming (evt. vochtig houden). Werkkleding, PBM’s en persoonlijke hygiëne! Deskundige tijdens uitvoering (DLP). Uitvoeringsfase: werkzaamheden in Basisklasse worden begeleidt door een DLP (deskundige leidinggevende projecten): intern / extern. DLP kan een gecombineerde taak zijn (bijv. uitvoerder/machinist). Houdt toezicht op V&G maatregelen en is eerste aanspreekpunt voor verontreinigde grond tijdens uitvoeringsfase. Uitgangspunt dat DLP op het werk is of binnen 60 minuten op de betreffende locatie is (o.a. bij lang tracé, deelprojecten, enkele huisaansluiting).

5.2 Maatregelen basisklasse: medewerker Binnen de verontreinigde zone met licht verontreinigde grond (basisklasse) : PBM’s: draag wegwerpoverall (min. cat. 3 type 5/6), veiligheidslaarzen (S5/S4 High Voltage), nitril veiligheidshandschoenen en ruimzichtbril. houdt rekening met E of G gerelateerde risico’s en de daarvoor specifieke PBM’s (bijv. vlamvertragende wegwerpoverall). Stem de PBM’s af met de deskundige (bijv. adviesbureau), de WV of leidinggevende. gebruik bij calamiteit, ongebruikelijke geur of bij twijfel een halfgelaatsmasker ABEK-P3 filter. Hygiëne: 1. eet, drink en rook niet tijdens het werk, 2. was handen, armen en gezicht bij onderbreking van het werk zorgvuldig, ook vóór toiletbezoek (zie ook bijlage 1.1/1.2). werk zoveel mogelijk met de wind in de rug. staak het werk bij lichamelijke klachten als irritatie, hoofdpijn, misselijkheid en duizeligheid en meld dit bij de WV of de leidinggevende. zorg dat de vervuiling niet verder buiten de verontreinigde zone wordt verspreid. reinig gereedschap, laarzen en waterdichte kleding na gebruik. verpak gebruikte wegwerpoverall, nitril handschoenen in een plastic zak en lever deze in als gevaarlijk afval bij de milieustraat op het bedrijf.

6. Werken in ernstig verontreinigde grond (1) Werkzaamheden in ernstig verontreinigde grond vraagt om een locatie-/probleemgerichte aanpak. Daar is Enexis niet op ingericht. Werkzaamheden en treffen van specifieke veiligheidsmaatregelen wordt uitgevoerd door een Kwalibo gecertificeerd bedrijf (BRL 7001-7004). Uitvoering E/ G werkzaamheden door gekwalificeerde medewerkers onder verantwoordelijkheid van het Kwalibo-gecertificeerd bedrijf. Milieukundige begeleiding en advies vinden plaats door een adviesbureau. Taken van een adviesbureau zijn o.a.: adviseren en ondersteunen op bodemgebied (bijv. opstellen van BUS meldingen), interpreteren van bestaande onderzoeksrapporten en vaststellen veiligheidsklasse, het opstellen van V&G plannen (ontwerp- en/of uitvoeringsfase), uitvoeren van bodemonderzoeken en opstellen onderzoeksrapporten, milieukundige begeleiding bij werken in ernstig verontreinigde grond. Aanwezigheid calamiteitendienst (buiten kantooruren) is ingeregeld.

6. Werken in ernstig verontreinigde grond (2) Kwalibo gecertificeerde aannemer Kwalibo staat voor kwaliteitsborging in het bodembeheer en is opgenomen in het besluit bodemkwaliteit (BRL 7001 of 7004). (www.bodemplus.nl) De Kwalibo-aannemer en de medewerkers (persoonlijk) die werkzaamheden in ernstig verontreinigde grond uitvoeren, moeten in het bezit zijn van een certificaat en een erkenning. Deze bedrijven zijn hiervoor ingericht. Uitzondering: Alleen bij ongepland werk (storing) kan afgeweken worden van inzet Kwalibo aannemer. Ook de huisaannemer mag worden ingezet, mits deze de vereiste veiligheidsmaatregelen treft (CROW 132). Uitgangspunt: bescherming medewerkers (en omgeving).

Bijlage 1.1 Aandacht voor arbeidshygiëne Naar aanleiding van het medisch onderzoek 2012: Extra aandacht voor arbeidshygiëne ! Uit onderzoek komen geen verontrustende waardes echter wel alert zijn op arbeidshygiëne! Matige / gebrekkige arbeidshygiëne oorzaak voor verhoogde waardes. Zoals geen handen wassen bijvoorbeeld voor het eten. Hierdoor opname van stoffen via vingers naar mond. Draag, indien mogelijk, consequent handschoenen. Daardoor direct huidcontact met o.a. loden leidingen, mogelijk verontreinigde grond.

Bijlage 1.2: Instructie Inspectie SZW

Bijlage 2: Quick scan checklist (P-5.06.00.B3) Onderdelen: 1/2. Project- en locatiegegevens 3. Voorinformatie 4. Verhardingslaag (ivm asbest in puin) 5. Digitale bodeminformatie 6. Verdachte activiteiten bekend 7. Contact overheid (o.a. gemeente) 8. Beoordeling 9. Eindconclusie 10. Communiceer bevindingen met medewerkers