‘integraal bouwen aan duurzame gezonde scholen voor het primair onderwijs’ Ron de Vrieze 30 juni 2010 Lectoraat Ruimtelijke Transformaties , Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling Noorderruimte

Wat ga ik doen? Uitleggen wat ik al doe aan duurzaamheid! Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Wat ga ik doen? Uitleggen wat ik al doe aan duurzaamheid! een beeld geven van mijn taken binnen de opleiding en de invloed van mijn opvatting over duurzaamheid een beeld geven van mijn insteek op mijn promotietraject binnen15 minuten Bouwkunde 2

Ondersteunen gebouwen bij de ontwikkeling van leerlingen? Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Ondersteunen gebouwen bij de ontwikkeling van leerlingen? de mooiste school het lelijkste schoolplein de energieleverende en CO2 neutrale school de school met de beste samenhang tussen milieuvriendelijke materialen en gezond binnenklimaat een school beneden alle peil Bouwkunde 3

‘Hundertwasser’ stijl (1) Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek ‘Hundertwasser’ stijl (1) Bouwkunde 4

Eindhoven, CO2 neutraal en energieleverend , architect Thomas Rau Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Eindhoven, CO2 neutraal en energieleverend , architect Thomas Rau Bouwkunde 5

Lelijkste schoolplein Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Lelijkste schoolplein Bouwkunde 6

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Ter Apel, basisschool ‘de Vlinder’, energiebesparing en een goed binnenmilieu prijs 2008 Schoolvoorbeeld van duurzame basisschool staat in Ter Apel Openbare basisschool De Vlinder in Ter Apel is een mooi voorbeeld van een duurzaam schoolgebouw. Bij de nieuwbouw is gelet op energiebesparing en op een goed binnenmilieu. De school viel dan ook in de prijzen tijdens de uitreiking van de tweejaarlijkse Scholenbouwprijs eind januari. De Vlinder laat zien dat met een beperkt budget veel te bereiken is. Het thema van de Scholenbouwprijs 2008 was ‘Het duurzame schoolgebouw, kwaliteit in samenhang'. Duurzaam verwijst naar het onderwijsconcept, het ontwerp, de plaats van de school in de omgeving en de fysieke vertaling in duurzaam bouwen en materiaalgebruik. Bouwkunde 7

School Naaldwijk bron:‘beneden alle peil Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek School Naaldwijk bron:‘beneden alle peil Ter Apel, basisschool ‘de Vlinder’, energiebesparing en een goed binnenmilieu prijs 2008 Bouwkunde 8

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Montessori, Dalton, Jenaplan, Vrijeschool, Openbare, Pr.Christelijke, R.K., ….. Ter Apel, basisschool ‘de Vlinder’, energiebesparing en een goed binnenmilieu prijs 2008 Openbare basisschool De Vlinder in Ter Apel is een mooi voorbeeld van een duurzaam schoolgebouw. Bij de nieuwbouw is gelet op energiebesparing en op een goed binnenmilieu. De school viel dan ook in de prijzen tijdens de uitreiking van de tweejaarlijkse Scholenbouwprijs eind januari. De Vlinder laat zien dat met een beperkt budget veel te bereiken is. Het thema van de Scholenbouwprijs 2008 was ‘Het duurzame schoolgebouw, kwaliteit in samenhang'. Duurzaam verwijst naar het onderwijsconcept, het ontwerp, de plaats van de school in de omgeving en de fysieke vertaling in duurzaam bouwen en materiaalgebruik. Bouwkunde 9

St. Michaelschool Groningen Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek St. Michaelschool Groningen Ter Apel, basisschool ‘de Vlinder’, energiebesparing en een goed binnenmilieu prijs 2008 Bouwkunde 10

Gewoon beginnen aan verandering? Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Gewoon beginnen aan verandering? Hoe zit het met onze eigen opleiding? Kennis, vaardigheden, inzicht en een juiste (duurzame) houding Steeds meer nadruk op natuurlijke milieuvriendelijke materialen, demontabel bouwen, flexibel bouwen, kennis van oude gebouwen en herontwikkeling, energiebesparing….en m.i.v. 2010-2011 werken aan AISHE competenties….Het klopt steeds beter dat hetgeen wat we doen ook bij onze behoeften past Bouwkunde 11

Maar….een oriëntatie op het probleem zegt Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Maar….een oriëntatie op het probleem zegt dat we er nog lang niet zijn… geen passende temperatuurregeling (oververhitting, temperatuur slecht te regelen, slechte kwaliteit lucht) te weinig daglicht of juist teveel hinder (contrasten) geluidsoverlast van installaties en van buiten, slechte akoestiek vervuiling, onderhoudsprobleem, geen geld voor in standhouden geen comfort, geen fysieke ruimte voor vernieuwing voor de toename van kinderen met ADHD, ASS ….nieuwe regels… Bouwkunde 12

Wachten op AISHE of gewoon beginnen? Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek AISHE Wachten op AISHE of gewoon beginnen? (start 2010-2011 binnen thema 3e semester): Verantwoordelijkheid: student kan persoonlijk verantwoordelijkheid dragen voor het eigen werk Emotionele intelligentie: de student leeft zich in in waarden en gevoelens van anderen Systeemvisie: de student denkt en werkt vanuit een systeemvisie Toekomstgerichtheid: student werkt en denkt vanuit een toekomstperspectief Persoonlijke inzet: student zet zich persoonlijk in voor duurzame ontwikkeling Bouwkunde 13

De bouwkundig ingenieur, bewust bezig met duurzame gezonde gebouwen? Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek De bouwkundig ingenieur, bewust bezig met duurzame gezonde gebouwen? Bouwkunde 14

Onderwijstaken en ambassadeur Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Onderwijstaken en ambassadeur Wat doe ik zelf in de rol als ambassadeur duurzaam….bouwen? Ik neem jullie als ambassadeur en als docent bouwkunde mee aan de hand van een aantal voorbeelden van mijn hoofdtaken én een aantal eigen behoeften… Bouwkunde 15

Onderwijs in het atelier duurzaam Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Onderwijs in het atelier duurzaam 1. Rol als coördinator Atelier Duurzaam Afstuderen op duurzaamheid items binnen de people, planet, profit (prosperity) benadering: energie, materialen, water, afval, gezondheid, leefomgeving. Voorbeelden onder kopje gezonde scholen: Gezonde scholen (Zernikeplein 11, 2008) Gezonde basisscholen (voorbeeld project basisschool Vinkhuizen, o.b.v. de GGD Groningen, 2009) Allergeenarm bouwen (woningen, 2009) Locatie-ruimte-inrichting-privacy-comfort-geluid-akoestiek-licht-uitzicht-werkomgeving-straling-toxische stoffen…… Bouwkunde 16

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Thematisch onderwijs, kansen om te excelleren in duurzaamheid 2. Rol als themaleider Versnelde route voor VWO-instroom Zoeken naar excellentie (het makelen van studenten) en inzetten op de geschikte projecten (oa. Ganzedijk, Gasterraprijsvraag oa. uit deze route!) Herontwikkeling Bestaand Gebouw Derdejaars studenten bouwkunde maken kennis met leegstaande of aan te passen scholen, (oa. frisse-scholen en positieve bruikbare resultaten) Bouwkunde 17

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek 3. Rol als kenniskringlid, projectgroeplid… Energiekenniscentrum (EKC): Bijdrage in kenniskring (oa. ervaring atelier D) Projecten: Meernulenergie, Steek Energie in Renovatie (STER) en Woningcorporaties en energiebesparing (WEB) en vervolg hierop Afstudeergroepen betrekken, externe contacten opbouwen Kenniscentrum Gebiedsontwikkeling Noorderruimte: Bijdrage aan de kenniskring groep duurzaam bouwen, ontwikkelen doorgaande onderzoekslijnen: monumenten en energiebesparing, aanpak bestaande na-oorlogse bouw, gezonde gebouwen/scholen, nieuwe eco-dorpen/eco-huizen ZOEKEN NAAR AFSTEMMING ONDERWIJS EN ONDERZOEK Bouwkunde 18

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Promotietraject Atelier ‘D’ 4. Rol als promovendus (korte inleiding) Promotor prof. dr. H.C. Moll (Graduate School of Science/IVEM, RUG) Begeleider: ir. A.J. van de Berg (Lectoraat ruimtelijke transformaties, kenniscentrum gebiedsontwikkeling noorderruimte) Externe ondersteuners: prof.mag. architect. ing. h.c. Peter Schmid (Tue) en prof. dr. Pieter van der Ree (Alanus Hochschule Alfter/Bonn) Expertisebureau’s: oa. Stichting Scholenbouwmeester Noord Nederland en andere Schools/Instituten: PABO Bouwkunde 19

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek integraal bouwen, duurzaam en gezond Atelier ‘D’ Onderwerp: Integraal bouwen aan duurzame en gezonde scholen voor het primair onderwijs ‘een promotieonderzoek naar de invloed van fysieke leeromgeving op (gedrag/gezondheid /gemoed) prestaties van leerlingen en de rol van menselijke behoeften hierin met als doel een instrument te ontwikkelen om toekomstbestendige duurzame en gezonde scholen te kunnen realiseren’ Bouwkunde 20

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek Gezonde school, veel klachten maar in hoeverre doet de fysieke kant er toe? Bouwkunde 21

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek gezondheidsaspecten Gezondheidsaspecten 1. Sociale aspecten 2. Psychologische aspecten 3. Fysiologische aspecten 4. Fysieke aspecten Om grip te krijgen op fysieke invloeden zal nauw samengewerkt moeten worden met andere disciplines (taxonomieën overschrijdend, sociale wetenschappen etc.) Bouwkunde 22

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek duurzaamheidaspecten Duurzaamheidaspecten 1. Energiebesparing 2. Milieuvriendelijke materialen 3. Waterbesparing/hergebruik 4. Afvalbeperking 5. Ecologische factoren (omgeving) Bouwkunde 23

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek integraal duurzaam en gezond Atelier ‘D’ Na de probleemanalyse blijkt er veel meer aan de hand! Voordat je integraal, duurzaam, gezond kunt bouwen…. de problemen zijn complex vanwege de verschillende belangen binnen het systeem van onderwijsorganisatie/cultuur en de bouwkolom de samenhang tussen onderwijs en onderwijshuisvesting is onduidelijk er zijn (te) weinig middelen, bezuinigen op het verkeerde… de bouwkolom kan niet goed uit de voeten met het niet eenduidig programma van het onderwijsveld, hoe en wat aanbesteden? de opdrachtgever (het onderwijsveld) is niet professioneel gebouwen passen niet bij de gebruikersbehoefte, ze zijn niet flexibel, niet gezond, vele ontwikkelingen (denk aan passend onderwijs) vragen om andere gebouwen die snel meegaan met wijzigende behoeften Bouwkunde 24

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek integraal duurzaam en gezond Atelier ‘D’ Hoe kunnen we nu goede scholen bouwen als we niet eens de behoeften kennen…. (Rau, 2009) Bouwkunde 25

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek integraal duurzaam en gezond Atelier ‘D’ Gezichtspunten uit de probleemanalyse is me eerst richten op de behoeften vanuit de leerling….(werken vanuit wat goed voelt)   “The world is built on the basis of feelings, perceptions and memories" (Schrödinger, What Is Life, 1944) de benadering vanuit behoefte van de leerling als eerste gezichtspunt het gezichtpunt vanuit de behoeften van het gehele onderwijsorganisatie en wet- en regelgeving (hét onderwijs) de multidisciplinaire betrokkenheid van de bouw (dé huisvesting) en welke behoeften/technologische ontwikkelingen zijn er (alle kennis verzamelen)? Bouwkunde 26

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek integraal duurzaam en gezond Atelier ‘D’ Hoofdvraag: Welke natuurlijke en integrale gezichtspunten moeten worden begrepen bij de bouw van een duurzame ‘toekomstbestendige’ gezonde school voor het primair onderwijs en hoe kan dit worden bereikt?    Bouwkunde 27

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek contingentenbenadering (Mobach, 2009) Atelier ‘D’ Bouwkunde 28

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek start bij de behoeften van het kind Intrinsieke motivatie Als de intrinsieke motivatie van het kind voorop staat dan gaat het om het gevoelens van: Competent zijn Autonoom zijn Sociale verbonden zijn/ relaties ‘bij een expertmeeting scholenbouw met leerlingen/studenten waren behoeften van leerlingen en studenten te zien… van zekerheid/uitdaging bij de basisschool, van speciaal zijn/sociale verbondenheid bij middelbare scholieren en bij studenten lag het zwaartepunt op het ontwikkelen en zou de fysieke schil er niet eens toe doen….. Bouwkunde 29

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek integraal betekent bewust zijn van je eigen behoeften Het zwaartepunt op de (fysieke) invloed vanuit zes menselijke behoeften Het kloppend hart van een cyclisch geheel afhankelijk beïnvloedend systeem en in deze molen de leerling loslaten…… 1. Zekerheid/comfort ---- versus ---Spanning/uitdaging 2. Sociale verbondenheid --- versus --- Speciaal zijn 3. Ontwikkelbehoefte 4. Bijdragen aan Bouwkunde 30

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek integraal duurzaam en gezond Atelier ‘D’ Het (vastgelopen) systeem doorbreken? Bij deze integrale benaderingen ligt het accent van het onderzoek op het in beeld brengen (objectiveren) van het totaal van individuele behoeften en gevoelsaspecten van leerlingen en daarna alle bij het onderwijs en huisvesting betrokken actoren (opstellen leerling behoefteprofielen samen met interne schoolbegeleiders, orthopedagogen, schoolpsychologen etc.). Dit met als doel de invloed hiervan op de fysieke omgeving waarin de leerling zich steeds bevindt te objectiveren en daarmee als het voorkomen van prestatie belemmerende factoren voor de leerling (leer, gezondheid en gemoed) en de gewenste fysieke ruimte creëren voor een duurzame en gezonde fysieke omgeving dat de ontwikkeling van het kind ondersteund. Gestreefd wordt om een instrument te ontwikkelen (op basis van inzicht in eigen behoeften) zodat ook de persoon achter zijn functie aangesproken kan worden en dan ligt de weg op naar integraal bouwen aan duurzame gezonde scholen. Bouwkunde 31

Academie voor Architectuur, Bouwkunde en Civiele Techniek De boodschap voor iedereen is: Duurzaamheid bereik je pas door je bewust te worden van welke voertuigen je inzet om aan jouw eigen (zes) menselijke behoeften te voldoen In hoeverre ben je al bezig om duurzame voertuigen in te zetten als behoefte aan jouw comfortgevoel, jouw behoefte aan uitdaging, jouw behoefte om je speciaal te voelen, jouw behoefte ergens bij willen horen, jouw behoefte jezelf willen ontwikkelen en jouw behoefte bij te willen dragen? Bouwkunde 32

Dank voor jullie aandacht en ik hoop dat er een bewustwordingsproces wordt gestart waarbij de menselijke behoeften met andere voertuigen kunnen worden vervuld!