Heeft het christendom nog een toekomst? Leuven, 16 maart 2014

Indeling A. Poëzie als cultuurfilosofie B. Kerkelijke geschiedenis, christelijke transcendentie als taboe C. Huidige situatie: betekenis van secularisering, transcendentie als vraag D. Subtielere talen: poëzie en religie E. Vragen voor vandaag

Martinus Nijhoff, De moeder de vrouw Ik ging naar Bommel om de brug te zien. Ik zag de nieuwe brug. Twee overzijden die elkaar vroeger schenen te vermijden, worden weer buren. Een minuut of tien dat ik daar lag, in 't gras, mijn thee gedronken, mijn hoofd vol van het landschap wijd en zijd - laat mij daar midden uit de oneindigheid een stem vernemen dat mijn oren klonken.   Het was een vrouw. Het schip dat zij bevoer kwam langzaam stroomaf door de brug gevaren. Zij was alleen aan dek, zij stond bij 't roer, en wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren. O, dacht ik, o, dat daar mijn moeder voer. Prijs God, zong zij, Zijn hand zal u bewaren.

Ad Zuiderent, Weg Ik ga naar Willemsdorp en zie de nieuwe brug. Dit is mijn doel, want aan de overzijde ligt niet meer wat ik zoek en wie ik zocht is weg. Wat bindt de automobilist van nu nog aan de smalle brug waarop hij hoopvol bromde? Eens reed ik richting Brabant in de wind; een brommer had ik, en als doel een meisje. Een binnenschip voer onder mij, de was hing uit; had dat een vrouw gedaan? Misschien kwam uit haar mond wel psalmgezang; in mijn geheugen echter waait verliefd een wind waardoor ik niets verstond. Het water is te breed, de weg te hoog: wie zegt dat woorden tot de hemel reiken? Wanneer ik roep, staat in Moerdijk niets stil. Ik zwijg ook zonder mij gaat alles over.

Gerrit Komrij, Het water de stank Er was veel rommel op de brug te zien. Ik zag onder de brug. Naar alle zijden Leek zich de vuile troep daar te verspreiden. De lucht was zurig. Een minuut of tien Dat ik daar stond, in ‘t gas, mijn kleren stonken, Mijn neus toonde verwantschap met wit krijt – Laat mij daar midden in de smerigheid Een knal vernemen dat mijn oren klonken. Asjemenou. Het tankschip dat daar voer Spleet langzaam open, alsof het moest baren. Het baarde een olievlek, met veel rumoer, En wat ik rook wist ik dat walmen waren. O, dacht ik, o, hier helpt geen mallemoer. Ons lot ligt in de hand van klapsigaren.

Rutger Kopland, De moeder het water Ik ging naar moeder om haar terug te zien Ik zag een vreemde vrouw. Haar blik was wijd en leeg, als keek zij naar de verre overzijde van een water, niet naar mij. Ik dacht: misschien   —toen ik daar stond op het gazon, pilsje gedronken in de kantine van het verpleegtehuis, de tijd ging langzaam in die godvergeten eenzaamheid— misschien zou 't goed zijn als nu Psalmen klonken. Het was mijn moeder, het lijfje dat daar roer- loos stond in 't gras, alleen haar dunne haren bewogen nog een beetje in de wind, als voer zij over stille waatren naar een oneindig daar en later, haar God. Er is geen God, maar ik bezwoer Hem Zijn belofte na te komen, haar te bewaren.

Kerkelijke geschiedenis Het ‘rijke Roomse leven’. Voor Vaticanum II Reactie: jaren 60-70 Spanning actie-contemplatie; ethiek-spiritualiteit; macht-onmacht Bredere historische context: ‘Reform Master Narrative’ (Charles Taylor)

Betekenis van secularisering, transcendentie als vraag Niet tegen het christendom Integraal onderdeel van het christendom (incarnatie) Ethisch - praktisch niveau: Implementering van de ‘christelijke waarden’: innerlijkheid, mensenrechten, democratie, gelijkheid man-vrouw, alledaagse leven, aandacht voor de zwakke, scheiding kerk-staat: zachte kant Concurrentie en competitie: harde kant Geloof en ongeloof: optioneel (cf. Charles Taylor, A Secular Age) Verlies van openheid op transcendentie: ’immanent frame’ Othello-syndroom Zoektocht naar ‘subtielere talen’

Betekenis van secularisering, transcendentie als vraag Ethische fijngevoeligheid; aandacht voor het alledaagse leven en voor innerlijkheid. Zinverlies als een bedreiging in onze cultuur alsook ons onvermogen om te voldoen aan de ethische eisen die we onszelf opleggen (cf. kinderen met Dow-syndroom, ouderen). Wat is de plaats van transcendentie? Er is het woord van Heidegger dat “de mens niet kan knielen voor de causa sui, noch dansen en musiceren voor deze god”. Daarom moeten we subtielere talen uitvinden om iets te vatten van het mysterie van de ‘historische God’ (cf. G. Ringlet). Sinds wij de ervaring kennen van Gods afwezigheid, kunnen gelovigen noch ongelovigen de onzekerheid omzeilen, die inherent is aan die ervaring. Met andere woorden, de ‘seculiere tijd’ (gelovigen en ongelovigen) is onlosmakelijk verbonden met onze huidige situatie = an open place, a no man’s land, a waste land where the wind is blowing from and into all directions’.

Zin zoeken en zin vinden: subtielere talen Neoliberale dominantie en privatisering van levensbeschouwing Spanning technologische/ economische vooruitgang en geestelijke kwetsbaarheid Spanning actie/contemplatie Verdwijning van stilteplekken Doorbreken van de ‘immanent frame’ Herontdekking van contemplatie en reflectie over transcendentie Drie houdingen tegenover transcendentie: exclusief humanisme, afgrondelijke transcendentie, dragende transcendentie Behoefte aan ‘subtler languages’: autonomie en dragende transcendentie

G (Rutger Kopland) G, ik schreef een vers over jouw gezicht, dat het zo afwezig was, ik vergeleek het Met water waarin ik het gezicht zag Van een paard, en toen ik opkeek Was de overkant verlaten. […] Ik heb het vergeleken G, met veel Meer, meer dan ik mij herinner, maar Ik kan het vers niet meer vinden. […] Ik wist nog niet dat jij er zonder mij niet Meer zou zijn, dat jij bestond door mij. Die Dagen met jou G, heb ik gemompeld als een schaker, Alleen tegen zijn bord, zo hevig tegen niemand.

Herbst (R.M. Rilke) Herbst Die Blätter fallen, fallen wie von weit, als welkten in den Himmeln ferne Gärten; sie fallen mit verneinender Gebärde. Und in den Nächten fällt die schwere Erde aus allen Sternen in die Einsamkeit. Wir alle fallen. Diese Hand da fällt. Und sieh dir andre an: es ist in allen. Und doch ist Einer, welcher dieses Fallen unendlich sanft in seinen Händen hält.

Vragen voor vandaag Betekenis van incarnatie? ‘Teken van tegenspraak’ Rol van christenen en christelijke organisaties? Rol van het katholiek onderwijs? Betekenis van actief pluralisme?