OUDHEID PER M 2 voor alle informatie: 2DE SEMESTER

!! NB: corrigendum in rooster zoals in syllabus: 29/03 Spartacus 05/04 GEEN COLLEGE MOET ZIJN: 29/03 GEEN COLLEGE 05/04 Spartacus

Ben-Hur A Tale of the Christ M-G-M 1925 Oudheid per m2 | collegejaar | 2de college

Dramatis personae Het huis Hur [Hur is een oud-testamentische naam]: Moeder Tirzah, de dochter Judah, Ben-Hur, de zoon [Ben-Hur = zoon van Hur]

Simonides, de slaaf en zaakbewaarder Esther, diens dochter Amrah, de slavin/huisbediende Romeinen: Messala, een militair tribuun *Valerius Gratus, prefect van Judaea *Pontius Pilatus, idem Quintus Arrius, vlootvoogd, adoptiefvader van Judah

De ‘heilige familie’: *Jozef *Maria *Jezus / Christus [Christos = Messias] de drie koningen *apostelen Niet-Joodse ‘oosterlingen’: Iras, een Egyptische concubine Sheik Ilderim, een paardenliefhebber Sanballat, de ‘bookmaker’ van Ilderim

Voorspel: geboorte van Jezus, 4 v.C. ? Valerius Gratus prefect van Judaea Pontius Pilatus prefect van Judaea Tijdens zijn prefectuur de kruisiging van Jezus in 30 of 33 [NB: meestal spreekt men van procurator i.p.v. prefect, maar voor deze periode is prefectus de juiste benaming] Het historisch raamwerk

De twee belangrijkste schouwtonelen waar het verhaal zich afspeelt: Jeruzalem en Antiochië. Daarnaast zijn er enkele scenes in Bethlehem, in Galilea (o.m. Nazareth), op zee, ergens in Italië, en in de woestijn ten oosten van de Jordaan

Bronnen 1) Hoofdbron: Lew. Wallace’s roman Ben-Hur, A tale of the Christ, 1880 Deze roman wordt vrij precies gevolgd, met één grote uitzondering: er is in de roman sprake van een gecompliceerde driehoeksverhouding tussen Iras de Egyptische, Messala en Judah, die nog doorloopt in de periode na de wagenrennen. Iras is trouwens, vrij verrassend, de dochter van de Egyptenaar onder de drie koningen, Balthasar.

De eerste druk van Wallace’s Ben-Hur, A Tale of the Christ

General Lew. Wallace ( )

Wallace baseerde zich bovenal op Flavius Josephus (Bellum Judaicum, uit 75-79), het Nieuwe Testament, en Philo Judaeus (Legatio ad Gaium, uit 40-45) Daarnaast op een ruime selectie antieke bonnen en moderne literatuur: Wallace had zich, zo blijkt uit de vaak erg wijdlopige, belerende roman, heel goed gedocumenteerd. 2) Secundair: antieke bronnen

3) Visuele bronnen voor de filmversie Visueel vormt een belangrijke inspiratiebron de negentiende-eeuwse historieschilderkunst, al dan niet via de weg van theaterproducties, die daar ook bij aansloten. Het beroemde fresco door Leonardo da Vinci diende als voorbeeld voor het Laatste Avondmaal (dat gebeurt niet alleen hier: Da Vinci’s fresco is een canonische versie van die gebeurtenis).

Jean-Léon Gérôme ( ), Circus Maximus, 1876

Alexander von Wagner ( ), The chariot race, ca. 1893

Poster voor theaterversie van Ben-Hur, New York 1899

Een tweede visuele bron: het theater

Arthur Wotner als Judah, Ben- Hur en Ethel Warwick als Iras in een Britse toneelversie, 1902

Een derde visuele bron: films beïnvloeden films; in het geval van Ben-Hur al ruim een kwart eeuw ‘oudheidfilms’, waaronder grote hits als Cabiria (overigens wordt Ben- Hur op zijn beurt weer een grote trendsetter).

Circusscène in Quo vadis? (Italië/Oostenrijk 1924): een mogelijk voorbeeld voor Ben-Hur uit de vroege film

Het Rome-beeld Ben-Hur is een Amerikaanse film (zie de volgende slide ter illustratie van het feit dat de filmproductie zich in die periode grotelijks naar de VS verlegt). In Amerika wordt het mogelijk (in tegenstelling tot wat men in Italië kon en wilde doen) om de Romeinen af te schilderen als onderdrukkers, als een boosaardig imperium dat ten val moest komen. Het oriëntalisme van Cabiria is ook hier aanwezig (het oosten heeft een arabisch aanzien, Sanballat is wel een erg sluwe Arabier, Iras is een oosterse femme fatale), maar de rollen zijn toch grotendeels omgedraaid: het oosten – maar let wel: dat is niet Karthago of andere enge heidenen, maar de Joden en de vroegste Christenen – is de bron van het goede tegenover de boosaardige macht van Rome.

Het Rome-beeld, vervolg Wanneer we Ben-Hur vergelijken met Cabiria, zien we ook het contrast tussen de Romeinse Republiek in de oudere film, en de keizertijd, de verdorven Romeinse monarchie, in Ben-Hur. De VS spiegelde zich sinds haar ontstaan aan de Romeinse Republiek, en niet aan de keizertijd – logisch voor een antimonarchale republiek. En dat klopt dan ook weer met de christelijke kijk op de zaak: de Romeinen van de keizertijd zijn immers de Christenvervolgers. De afkeer van keizerlijk Rome gaat hier zo ver, dat antisemitische elementen vrijwel geheel onderdrukt zijn (de Romeinen zijn de hoofdverantwoordelijken voor de dood van Christus; het blijft onduidelijk waarom de toch anti-Romeinse mob van Jeruzalem plotseling zo op Christus gebrand is!), al is het Christelijk pacifisme natuurlijk superieur ten opzichte van het Joodse, meer agressieve, messianisme (Christus: “Mijn rijk is niet van deze wereld”: ook die is geen monarch in aardse zin).

De film als evocatie van de Oudheid Vakwerk! Maar er gaat het een en ander mis. Details, maar ook enkele enkele zaken die centraal staan in de film: 1) De Romeinse vloot werd niet geroeid door galeislaven. 2) De Romeinse wagen- rennen werden verreden met veel kleinere en lichtere wagens dan in de film.

De roem van Ben-Hur