Internationale nalatenschappen: Overzicht van de Verordening 650/2012: Patrick Wautelet CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

1) De Verordening: algemene principes Plan 1) De Verordening: algemene principes 2) Toepassing van de Verordening: voorbeelden CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

I. Verordening 650/2012: algemene principes Verordening Erfopvolging (650/2012) Inwerkingtreding: 16 augustus 2012 (art. 84) Toepassing: nalatenschappen opengevallen op en na 17 augustus 2015 (art. 83) → In tussentijd: huidig recht blijft relevant CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

I. Verordening 650/2012: algemene principes In afwachting: toepassing van de nationale/internationale regels van het internationaal privaatrecht: Nationaal IPR NL: Boek 10 NBW BE: WIPR (art. 77-84) DE: §§ 25-26 EGBGB... Internationale conventies: Conventie Den Haag 1961 (vorm van testamenten) Andere conventies (bv.: Nachlaβabkommen DE-TU 1929) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

I. Verordening 650/2012: algemene principes Impact van de Verordening 650/2012 tegen 17 augustus 2015? Geen enkele, als de nalatenschap openvalt vóór 17 augustus 2015... Als de nalatenschap openvalt op of na 17 augustus 2015: volledige toepassing van de Verordening, zelfs op de daarvóór verworven akten/situaties CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

I. Verordening 650/2012: algemene principes bv.: een Belgische onderdaan woont in Spanje waar hij sinds 2010 van een vredig pensioen geniet, maar behoudt een onroerend goed in België 2013: schenking van de naakte eigendom van het Belgisch onroerend goed, ten behoeve van zijn neef Quid inbreng van de schenking naar aanleiding van de nalatenschap? Erfrecht bepaalt de inbreng en de inkorting van giften (art. 80 § 1-10 WIPR/ art. 23 par. 2 onder i Verordening) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

I. Verordening 650/2012: algemene principes Erfrecht? Overlijden in april 2014: geen toepassing van de Verordening → onroerende nalatenschap geregeld door het Belgisch recht Indien vereffening in België: recht van de plaats waar het goed zich bevindt (art. 78 WIPR) Indien vereffening in Spanje: recht van de plaats waar het goed zich bevindt door terugverwijzing naar het nationaal recht van de erflater (art. 9-8 Burgerlijk Wetboek ES) Overlijden in sept. 2015: toepassing van de Verordening → nalatenschap beheerst door het Spaans recht (gewone verblijfplaats van de erflater - art. 21) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

I. Verordening 650/2012: algemene principes → Noodzakelijk de Verordening 650/2012 te beheersen om te anticiperen op haar toepassing op de toekomstige (maar vandaag voorbereide...) nalatenschappen CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

I. Verordening 650/2012: algemene principes Burgerlijke benadering (geen fiscaal luik) Geen eenheid van het erfrecht Coördinatiebenadering: regels van het internationaal privaatrecht: Toepasselijk recht Bevoegdheid (rechtbanken en notarissen) Verkeer - samenwerking (bv.: Europese erfrechtverklaring) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

I. Verordening 650/2012: algemene principes Basisprincipes van de Verordening: Bevoegdheid: gewone verblijfplaats (art. 4) Erfopvolging geregeld door één recht - geen versnippering Welk recht? Recht van de gewone verblijfplaats (art. 21) Of recht gekozen door de erflater (art. 22) Aanzienlijke invloed - toepassing van het erfrecht op alle erfkwesties (opvolging/overdracht goederen/vereffening- verdeling) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Scenario 1: Dhr. Durant, een Belgisch onderdaan die in België woont, bezit een tweede verblijfplaats in Frankrijk Alternatief: een Nederlands/Duits/Luxemburgs onderdaan bezit een tweede verblijfplaats in het zuiden - Italië, Spanje, Frankrijk, ... Welk recht voor de erfopvolging? CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Eenheid/ splitsing Belangrijkste aanknoping Tweede aanknoping Terugverwijzing? BE/ FR Splitsing (art. 78 WIPR – art. 3 BW FR) Gewone verblijfplaats/ woonplaats Locatie onroerend goed Ja - onroerend goed (BE) / indien eenheid (FR) NL Eenheid (Verdrag Den Haag 1989) Gewone verblijfplaats (als nationaliteit of GV 5 jaar) Nationaliteit Neen DE Eenheid (§ 25-1 EGBGB) / Ja LU Splitsing (art. 3 lid 3 BW) Woonplaats CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Principe: gewone verblijfplaats (art. 21) Voordelen? Één recht voor het geheel van de nalatenschap (geen splitsing) Gemeenschappelijke regel voor alle Lidstaten (behalve DK/UK/IRL) Geen terugverwijzing (behalve indien derde staat) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Scenario 2: Dhr. en Mevr. Janssens, Belgische gepensioneerden, verblijven jaarlijks 6 maanden in Tarragona (ES) en 6 maanden in Lier (BE) In Lier zijn de sociale betrekkingen nog zeer sterk (kinderen, kleinkinderen, vrienden, ...) In Tarragona, investering in het lokale leven - Dhr. werkt als vrijwillig gids en op het festival Santa Tecla Dhr. en Mevr. Janssens vragen zich af welk recht van toepassing is op hun nalatenschap CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Principe: toepassing van het recht van de laatste gewone verblijfplaats van de erflater Gewone verblijfplaats van Dhr. en Mevr. Janssens? Geen definitie Inleiding: overweging 23 → "nauwe en duurzame band met de betrokken staat" CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Principes voor de bepaling van de gewone verblijfplaats? Globale benadering - "oordeel over alle aspecten van het leven van de erflater in de jaren voor zijn overlijden en op het tijdstip van zijn overlijden..." (overweging 23) Één gewone verblijfplaats Fiscale woonplaats - grond van vermoeden, niet bepalend CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Quid gewone verblijfplaats van Dhr. en Mevr. Janssens? Overweging 24: als de erflater afwisselend in verschillende lidstaten heeft gewoond of van staat naar staat is gereisd zonder zich voor langere tijd in een ervan te vestigen → als de erflater onderdaan was van een van deze staten of in een van deze staten al zijn voornaamste goederen had, kunnen we rekening houden met zijn nationaliteit of de plaats waar deze goederen zich bevinden CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden In talrijke gevallen, geen probleem om de locatie van de gewone verblijfplaats te achterhalen-bv.: Nederbelg/Fransman van België: gewone verblijfplaats in België, zelfs al behoudt hij een deel van het vermogen, activiteiten en familiebanden met land van oorsprong 'Poolse Loodgieter' die 10 maanden per jaar in Frankrijk woont: emigrant om professionele reden die nauwe en duurzame band behoudt met land van oorsprong, behoudt gewone verblijfplaats in land van oorsprong indien gezinsleven en centrum van zijn belangen (overweging 24) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Probleem met locatie van de gewone verblijfplaats: wel reëel maar beperkt tot bepaalde situaties Bv.: grens BE-DE: Werk, school van de kinderen, sociale contacten, ...: DE Fysieke verblijfplaats ('slaapgebied'): BE Oplossing voor probleemsituaties → Rechtskeuze (infra) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Scenario 3: Dhr. Jean-Pierre Frieden, Luxemburgs onderdaan geëmigreerd naar Marokko waar hij sinds 13 jaar woont met zijn echtgenote, raadpleegt u Dhr. Frieden voelt zich nog Luxemburger, maar de enige band met zijn vaderland: effectenrekening beheerd door een Luxemburgse bankinstelling Dhr. Frieden heeft twee kinderen (meisje en jongen) uit een vorige relatie Welk recht zal zijn erfopvolging beheersen? CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Toepassing van de Verordening bij niet-Europese erfopvolging en toepasselijk recht van een derde staat? Ja: Verordening niet beperkt tot enkel de 'Europese' erfopvolgingen 'Universele' toepassing van de Verordening (art. 20) → zelfs al leidt dit naar de toepassing van het recht van de derde staat (gevolg: geen ondergeschikte plaats voor de toepassing van het nationaal IPR) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Bevoegdheid van de Europese autoriteiten om te beslissen over de erfopvolging? Art. 10: bevoegdheid indien aanwezigheid goederen van de nalatenschap en andere voorwaarden Luxemburg: bevoegdheid voor de hele nalatenschap aangezien erflater nationaliteit van die lidstaat bezit (art. 10 par. 1-a) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Recht van toepassing volgens Verordening? Toepassing van het recht van de gewone verblijfplaats (art. 21) → recht van Marokko Marokkaans recht? Erfrechtelijk statuut van de langstlevende echtgenoot in het Marokkaans recht weinig gunstig als de erflater afstammelingen nalaat: 1/8ste van het vermogen (art. 344 Wetboek van het Persoonlijk Statuut) Probleem tussen afstammelingen: geprivilegieerde status van afstammeling van het mannelijk geslacht (art. 351(1) Wetboek) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Terugverwijzing? In principe terugverwijzing uitgesloten Uitzondering als erfrecht dat van een derde staat is en IPR van de derde staat naar het recht van een Lidstaat verwijst (art. 34-1-a) In casu: art. 18 van het Dahir van 12.08.1913 over het burgerschap van buitenlanders in Marokko - erfopvolging wordt geregeld door het recht van de Staat waarvan de erflater de nationaliteit bezat → terugverwijzing naar het Luxemburgs recht CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Scenario 4: een Frans onderdaan die sinds 5 jaar in België woont, verschijnt voor een Belgische notaris en wil een testament opstellen dat het grootste beschikbare deel nalaat aan een verdienstelijke neef die in Frankrijk woont Niet uitgesloten dat Franse onderdaan zich op een dag opnieuw wil vestigen in Frankrijk of elders, ook al is hier momenteel geen enkel concreet voornemen toe CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Testamenten en uiterste wilsbeschikkingen? Principe: toepassing van het erfrecht (art. 23 par. 2 h: erfrecht regelt "het beschikbare deel van de nalatenschap, de wettelijke erfdelen en andere beperkingen van de vrijheid om bij uiterste wil te beschikken...") CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Probleem: erfrecht = gewone verblijfplaats van de erflater "op het tijdstip van zijn overlijden" (art. 21 par. 1 in fine) Gewone verblijfplaats kan worden verplaatst tussen het tijdstip van de uiterste wilsbeschikkingen en het overlijden CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Oplossing? Rechtskeuze! Verordening laat rechtskeuze toe door de (toekomstige) erflater (art. 22) Rechtskeuze laat toe het recht vast te stellen dat toepasselijk is op de nalatenschap Strikte beperkingen: Keuze van één enkel recht (unitair recht) Keuze slechts in het voordeel van het nationaal recht (vgl. art. 79 WIPR) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Verschillende hypotheses waarin rechtskeuze nuttig is: Twijfel over gewone verblijfplaats (mobiele decujus) Buitenlander gevestigd in België (bv.: Engelsman gevestigd in België - keuze van het Engels recht - testament aangepast aan de 'juridische cultuur' van de erflater) Belg gevestigd in het buitenland CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Clausule van rechtskeuze? "Ik verklaar dat krachtens art. 22 van de Verordening erfopvolgingen 650/2012, mijn nalatenschap door het Belgisch recht zal worden geregeld. Ik bezit de Belgische nationaliteit op de dag van deze verklaring" CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Scenario 5: Twee Duitse echtgenoten wonen in Eupen Ze hebben een gezamenlijk testament opgesteld toen ze in Duitsland woonden ("Berlijns" testament: testament voorziet dat de langstlevende echtgenoot het geheel van de nalatenschap verkrijgt, dat iedere echtgenoot de andere aanduidt als algemene legataris, en dat de kinderen pas erven bij het tweede overlijden) Echtgenote is eigenaar van een onroerend goed in Duitsland CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Bij overlijden van de 1ste echtgenoot: quid geldigheid van het gezamenlijk testament? Testament onderworpen aan het Belgisch recht (art. 21/23 Verordening) Formele geldigheid van een testament onder de Verordening? Verwijzing naar de Conventie van Den Haag (art. 75 § 1 lid 2) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Probleem: noch de Verordening, noch de Conventie van Den Haag spreken zich uit over de rechtmatigheid (toelaatbaarheid) van het gezamenlijk testament - verschillende benaderingen: België: geen rechtspraak; Belgische rechtsleer: wezenlijke kwalificatie meerderheid → erfrecht (aanvaardbaar onder Verordening?) Frankrijk: Cass. 2013: vraag naar rechtmatigheid van een gezamenlijk testament is geen vraag omtrent de inhoud maar omtrent de vorm CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Conclusie: Nalatenschap van de erflater geregeld door het Belgisch recht Lotsbestemming van het gezamenlijk testament onzeker - mogelijke invraagstelling: Hetzij indien rechtmatigheid van het testament onderworpen aan het Belgisch erfrecht Hetzij indien unilateraal karakter van het testament van openbare orde (art. 968 BW) CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

II. De Verordening 650/2012 in de praktijk: voorbeelden Oplossing: rechtskeuze - keuze voor Duits recht CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014

Niet wachten tot 17 augustus 2015 Conclusie Niet wachten tot 17 augustus 2015 Verordening kan internationale planning/vereffening vereenvoudigen Goede praktijken voorbereiden: Model rechtskeuzeclausule Model van Europese Erfrechtverklaring Coördinatie van de akten CNUE Verordening erfopvolging 24 03 2014