Formeel en informeel leren in Volwasseneneducatie: wetenschappelijke aanwijzingen Simon Verhallen Manager Staatsexamens NT2 CVE

Begrippen, die vaak als contrastief paar worden opgevat, maar eigenlijk vooral moeten worden beschouwd als verschillende, opvolgende stappen in een bepaalde cyclus. Formeel en informeel leren. Gestuurde en ongestuurde taalverwerving. Binnenschools en buitenschools leren. Theoretisch leren en praktijkleren. Gecontextualiseerd leren en gedecontextualiseerd leren. VUT-model: Voorbereiden, Uitvoeren, Terugkijken. Schoolse ervaringen en schoolse vaardigheden. Cognitieve belasting en contextualisatie.

Veel kennis en ervaring opgedaan in NT2 sinds 1990. Buitenschools leren (Ned. en Vlaanderen) Taalstages op de werkplek (ITTA) Nederlands op de werkvloer (Arbvo) Taalstages in de vakopleiding (GIT) Leren in praktijksituaties (Cinop; TiP) Altijd met steun van buitenschoolse, vrijwillige, leken-ondersteuners: Ondersteuners op de werkvloer. Stagebegeleiders. Vluchtelingenwerk. Gilde-Samenspraak. Ouderejaars / Vergevorderde cursist.

Veel onderzoek en wetenschappelijke verantwoording. Janssen-van Dieten, A.: Dissertatie; 1992 Verhallen S. e.a. :Taalstages op de werkvloer; 1996 Emmelot, Y. en S. Verhallen: Buitenschools leren in NT2; 1997. Zekhnini, A. & M. Stevenson; UvA; Werkmap buitenschools leren: 1997 Coumou, e.a.: NT2-vrijwilligerswerk onder de loep in Nederland en Vlaanderen; 2004. Nederlandse Taalunie. Cinop (Liemberg, E. e.a.) TiP; Taalleren in praktijksituaties: 2004. Ook veel lesmaterialen en werkmappen; bij uitgevers zoals Coutinho. Ook veel didactische of werkmodellen.

Rol van begeleiders en vrijwilligers Altijd de 2e partij; ondersteunend aan de 1e partij (de docent). Voert regie over bepaalde onderdelen van het leer- en oefenproces. Zoekt vooral contextualisatie; zorgt dat leerder beelden verzamelt. Zorgt voor alledaagse sociaal-communicatieve situaties (met inhoud; het gaat ergens over). Zorgt voor veel taalcontact; zoekt vaak voor zichzelf ene plek op de achtergrond in de praktische leersituaties. Gericht op het proces, niet primair op de kwaliteit van het product. Zorgt voor terugkoppeling naar formele / schoolse situaties. Zorgt voor veel herhaling (kilometers maken; vaak hetzelfde). Evalueert met de leerder en helpt nieuwe leerpunten te verzamelen. Is voor dit onderdeel geïnstrueerd en opgeleid.

Model van Witte en Zekhnini (1995, ITTA,UvA). Naar aanleiding van veel onderzoek in de praktijk (werkvloeren). Ontwikkelingslijn voor het zelfstandig handelen in praktijksituaties. Van vermijdingsstrategieën en compensatiestrategieën naar zelfstandige strategieën. 0-optie: Niets doen; weglopen, het hoofd omdraaien, vermijden. 1e stap: De ander laten doen en actief observeren; napraten. 2e stap: Samen doen; ieder een eigen rol; vooraf afspreken wie wat. 3e stap: Alleen doen; vooraf plannen. Cursist samen met begeleider / vrijwilliger.

Model van René Appel (1997) Binnenschools gestuurd; de lessen binnen de school waarin via docent en lesmateriaal het leerproces wordt gestuurd; gericht op taalaspecten en taalvaardigheden die de cursist onder de knie moet krijgen. Binnenschools ongestuurd; taalverwerving in de les op basis van het natuurlijk taalaanbod en de interactie met andere leerders (dus ook de te lezen boeken en artikelen; het bekijken van video, e.d.). Buitenschools ongestuurd; taalvaardigheidsontwikkeling op basis van alledaags taalaanbod (lezen van teksten, boeken, kranten, televisie beluisteren, sociale contacten, schrijven van mails, van briefjes, teksten op werk e.d.). Buitenschools gestuurd; oefenen buiten school, op aanwijzing en naar voorbeelden van docent en lesprogramma; deelnemen aan leer- en oefenactiviteiten; onder begeleiding van vrijwilliger.

Voorbeeld: Ralfi Lezen in buitenschoolse situaties Methodiek voor zwakke lezers en zeer laaggeletterden. Gericht op ontwikkeling van vloeiend lezen. Onder leiding van een vrijwilliger. Eerst voorlezen (met bijwijzen); normaal tempo. Dan koorlezen; tegelijkertijd samen en hardop. Duo-lezen (bij 2 cursisten) om en om; de een helpt de ander. Individueel lezen (eventueel met begeleider ernaast; dan hardop). Steeds dezelfde tekst. Kan in kleine groepjes. Veel gebruikt door ouders van zwakke lezers.

Onderzoek gericht op opbrengsten. Met name veel onderzoek in de VS; Family Literacy. Ook cursussen voor laaggeletterden. Veel gemende groepen (anderstaligen en moedertaalsprekers). Stephen Reder (Portland University) : Longitudinal Study of Adult Learning (LSAL): Onderzoekt 10 jaar lang 2 groepen met in totaal 1000 drop outs (laaggeletterden). Zowel interviews als taaltoetsing en beoordeling. Onderscheidt 4 condities: 1. zelfstandige activiteiten in eigen woon- en werkomgeving; 2. lessen volgen; 3. combinatie van beide; 4. geen van beide. De meeste opbrengst biedt conditie 3; combinatie van gestuurde en ongestuurde activiteiten, buitenschools als in cursusprogramma, waarbij er veel leer- en oefenstof is ontleend aan de persoonlijke buitenschoolse situaties.

Formeel en informeel toetsen en beoordelen van voortgang en opbrengsten. Gestandaardiseerde toetsen kunnen ook in een informele setting worden afgenomen. Gestandaardiseerde procedures kunnen alle ruimte laten voor individuele, uit eigen context samengesteld leer- en oefenmateriaal. Vergelijk: werkstukken, portfolio’s, video’s of fotoreportages van presentaties en gesprekken; Belangrijk zijn: gelijke normering, standaard beoordelingsmodellen; objectief, externe beoordelaars. Getrainde en dus gecertificeerde beoordelaars (bekwame docenten) kunnen elders als examinator optreden.