Meldpunt Misbruik in kerkelijke relaties Presentatie over het Meldpunt Misbruik in kerkelijke relaties en over Interne Vertrouwenspersonen (IVP-ers) in de kerk

Het Meldpunt Wat is het Meldpunt Misbruik? Voor wie is het Meldpunt Misbruik? Werkwijze Wat doet het Meldpunt en voor wie? Het Meldpunt adviseert en begeleidt mensen die slachtoffer zijn geworden of dreigen te worden van seksuele intimidatie en/of misbruik door iemand die binnen de kerkgemeenschap een functie bekleedt. Het Meldpunt begeleidt slachtoffers bij het maken van keuzes en verwijst zo nodig door. Het Meldpunt registreert (anoniem) de aantallen adviezen, meldingen en klachten, ten behoeve van signalering en preventie. Het Meldpunt adviseert kerken die geconfronteerd worden met misbruik in kerkelijke relaties. Het Meldpunt stimuleert en ondersteunt kerken bij preventieactiviteiten. Zij geeft voorlichting, advies en informatie. Het Meldpunt stimuleert kerken interne vertrouwenspersonen aan te stellen en biedt hen de cursus Interne Vertrouwenspersoon aan. Werkwijze: MM brengt de situatie in kaart en geeft informatie, advies en eventueel begeleiding bij de gang naar de klachtencommissie. Betreft het een complexe situatie, dan vindt overleg plaats met een collega of een externe deskundig adviseur. Melder kan kiezen of alleen het verhaal vertellen, een melding doen of een klacht indienen. MM volgt het tempo van melder en doet niets zonder melder daar vooraf over in te lichten. Kerken die misbruik willen melden of begeleiding willen bij stappen die ondernomen moeten worden begeleidt het MM bij het gebruik van het protocol en het inroepen van een gemeentebegeleider. MM doet niet aan waarheidsvinding (taak klachtencommissie en beroepscommissie, eventueel politie) Begeleidt naar klachten commissie / beroepscommissie

Preventie Hoe zorg je voor een veilig klimaat in de kerk? Interne Vertrouwenspersonen Preventie! Gedragscode voor predikanten op de website Veilig Jeugdwerk: gedragscode vaststellen, VOG aanvragen Veiligheid begint bij openheid. Regelmatig (preventie van) seksueel misbruik aan de orde stellen. Veiligheid regelmatig bespreken op kerkenraad, catecheten, jeugdleiders. Pastorale teams i.p.v. langdurige 1 op 1 begeleiding? Wat kan de IVP voor u betekenen? Geeft eerste opvang, adviseert over het vervolg traject, adviseert eventueel ook aangifte, bij strafbaar feit, klager bijstaan tijdens het hele proces, preventie activiteiten! Tools voor de IVP: Gebruik het stappenplan Veilig Jeugdwerk (nov. 2013) Schakel bij een melding altijd het Meldpunt in en volg de Routekaart!

Seksueel misbruik “Onder misbruik verstaan wij iedere uiting van verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag, opzettelijk of onopzettelijk, gewenst dan wel ongewenst, in de vorm van seksuele handelingen en/of seksueel getinte toespelingen door een kerkelijk medewerker.” Definitie seksueel misbruik uitleggen en erbij stilstaan. De kerkelijk functionaris te allen tijde verantwoordelijk voor het zuiver houden van de relatie. Zelfs in een situatie waarin de ander seksuele toenadering zoekt! Misbruik: Kan met woorden Door handelingen Opzettelijk of niet-opzettelijk (of onbewust) b.v.: naar iemands borsten kijken Gewenst of niet-gewenst Gaat om seksuele handelingen maar ook om seksueel getinte woorden door een kerkelijk functionaris. Definitie kerkelijk functionaris: Een kerkelijk functionaris is een man of vrouw die uit hoofde van een kerkelijk ambt, of uit hoofde van een aanstelling door een kerkelijke vergadering in een niet-ambtelijke kerkelijke functie, of uit hoofde van een aanstelling in een bijzondere functie voor groepen van gemeenteleden, binnen een gemeente een positie bekleedt die wordt gekenmerkt door het genieten van vertrouwen en het dragen van verantwoordelijkheid, en die vanuit die positie relaties kan aangaan en onderhouden met gemeenteleden en anderen. 4

Ontstaan seksueel misbruik Sfeer van vertrouwelijkheid Begint meestal non-verbaal Glijdende schaal Seksueel aspect en machtsaspect Beschadiging door grensoverschrijdingen Instemming Grijs gebied Casus Gerda en Frans Gerda is een 15-jarige, onzekere tiener. Ze vindt zichzelf lelijk en onaantrekkelijk. Op school wordt ze gepest door klasgenoten om haar uiterlijk, precies de zwakke kant van Gerda. Daardoor wordt ze bevestigd in het gevoel waardeloos te zijn. Tijdens de catechisatielessen verbergt ze haar onzekerheid door onverschilligheid en een grote mond. Ze heeft geen enkele aansluiting bij de groep. Frans is de catecheet van Gerda. Hij merkt haar gedrag op en probeert vertrouwen te winnen. Hij merkt dat ze een hekel heeft aan haar uiterlijk. Regelmatig geeft hij haar complimentjes over hoe ze eruit ziet en wat er mooi aan haar is. Gerda voelt zich gevleid, maar durft er geen geloof aan te hechten. Amicaal slaat hij een arm om haar schouder, geeft een aai over haar hoofd en probeert zo ontspanning in de gesprekken te krijgen. Langzamerhand groeit een vertrouwensband en Gerda durft iets van zichzelf te laten zien. Frans maakt daaruit op dat hij goed bezig is en dat ze hem nodig heeft. Het contact wordt steeds intiemer. Gerda geniet van zijn aandacht, voelt zich begrepen en durft hem niets te weigeren. Bang om de man kwijt te raken die haar eindelijk begrijpt. Veiligheid: verantwoordelijkheid van iedereen, Het belang van preventie Als in de kerk van Gerda (zie casus) het stappenplan Veilig Jeugdwerk was ingevoerd, was het misschien zover niet gekomen. Frans zou zich mogelijk eerder bewust geweest zijn van de valkuilen van het pastoraat aan kwetsbare jongeren. Hij had immers de gedragscode gelezen en ondertekend? Of wellicht had de kerkenraad, na een zorgvuldige afweging conform het aanstellingsbeleid Frans een andere functie in de kerk aangeboden. Andere jeugdleiders hadden Frans aan kunnen spreken op zijn risicovolle gedrag of hem kunnen bevragen op die momenten dat ze met elkaar over Veilig Jeugdwerk doorspraken. De gemeente had mee kunnen kijken en bij de vertrouwenspersoon signalen kunnen melden. Er was immers al eerder open over preventie van seksueel misbruik gesproken?

Seksueel misbruik in kerkelijke relaties Ongelijke relatie Speciale plaats Deskundige Iemand bij je thuis Taalvaardig Hulp Voorbeeld: Ouderling op bezoek bij vrouw in de gemeente. Vrouw is alleenstaand en maakt een moeilijke periode door. De ouderling en de vrouw praten samen en de vrouw merkt dat ze haar verhaal kwijt kan bij hem. Zo ontstaat er een warme sfeer waarin persoonlijke dingen gezegd kunnen worden. De ouderling weet ook de vrouw te bemoedigen en te troosten, leest een mooie bijbelgedeelte en bidt met de vrouw. In deze situatie Ouderling – gemeentelid is ongelijke relatie. Heeft te maken met macht (niet fysiek of dominante macht). Macht betekent hier het gegeven dat een persoon met macht iemand is die het vermogen heeft het gedrag of een deel daarvan van een ander kan bepalen. Ouderling is iemand met speciale functie in de gemeente, geniet aanzien etc. Stelt vragen die anderen niet (mogen?) stellen, is vaak een deskundige. Iemand bij je thuis, is nog dichterbij Vaak is de ouderling taalvaardig sterk. Weet goed uit zijn woorden te komen. Ouderling biedt hulp aan. Ontstaat een kwetsbare relatie van een afhankelijk gemeentelid tot een sterke ouderling. 6

Daderprofiel We kunnen allemaal dader worden Sommige persoonlijkheden zijn er gevoeliger voor Risicofactoren in de functie Risicofactoren in de omstandigheden Persoonlijkheden die er gevoelig voor zijn: Charismatisch en gevoelig persoon Dominant, controlerend, manipulerend Beperkte zelfkennis en zelfbewustzijn Niet herkennen van grenzen van de ander en van zichzelf Geen kennis van wat gedrag bij de ander oproept Andere risicofactoren: Functie: deskundige en hulpvaardige rol in de gemeente, veel 1 op 1 contacten, werkverslaafd, Omgeving: geïsoleerd leven, andere verslavingen 7

Slachtofferprofiel Kwetsbaar persoon in moeilijke omstandigheid Eerder misbruikt Afhankelijke persoonlijkheid Gemakkelijk beïnvloedbaar Sigrid Zomer – een slachtoffer van seksueel misbruik door een pastor – heeft boek geschreven Tot ik weer vliegen kon: Zij vertelt in dit boek hoe ze langzaam, stapje voor stapje werd meegevoerd in een intimiteit. Ze dacht dat het ging om een oprechte wederzijdse - onmogelijke – liefde. Pas later leerde ze zien dat het een geraffineerd spel door een man was, die zich liet leiden door egoïstische motieven. Voor wie zij niet de enige was, en zeker niet de eerste. Ze voelt zich totaal ontredderd en persoonlijk gekwetst. Haar eens zo kalme, gelukkige leven in haar gezin en in de parochie waar ze bij hoorde was totaal ontwricht. Het verhaal laat zien hoe bij seksueel misbruik door een pastor er meer kapotgaat dan de reputatie van de pleger: het vertrouwen, het plezier in de kerk verdwijnt. En niet alleen bij het slachtoffer, maar bij heel de gemeenschap die ervan weet. 8

Gedrag slachtoffer Schuldgevoelens Voelt zich medeplichtig Bagatelliseert wat er gebeurd is Zwijgt Wil overleven Benoemt misbruik pas veel later Let op: vaak zijn er ook mensen in de omgeving die graag op het schuld- en medeplichtigheidsgevoel van het slachtoffer zullen inspelen. Zeker als er angst is voor onvrede, conflicten, dan wil de omgeving wel eens de ‘strijkijzermethode’ gebruiken: bagatelliseren, snel over tot de orde van de dag, tegenstellingen gladstrijken, verzwijgen. Dit gedrag laat het slachtoffer opnieuw in de schulp kruipen en zwijgen, met alle kwalijke gevolgen voor het slachtoffer van dien.

Gevolgen voor slachtoffer Geschonden vertrouwen Langdurige afhankelijkheid / labiliteit Nog een probleem er bij Geheimhouding Reacties slachtoffer: Ik ben nu 67 jaar en loop nog steeds met de gedachten dat ik verkeerd ben. Ben twee maal verkracht (ik was 9 jaar in 1952)door een kapelaan en frater in Tilburg. Mijn ouders hebben in 1952 hiervan aangifte gedaan in Tilburg. Men vertelde mijn ouders om dit niet te doen want ‘zoiets doen deze mensen niet”. Ik ben getrouwd en heb met mijn vrouw twee kinderen en vijf kleinkinderen. knuffelen heb ik nooit gedurfd nooit gekund. heb tweemaal een zelfmoordpoging gedaan wat niet is gelukt. Ik vraag mij nog steeds af wie zou ik geweest zijn als dat niet was gebeurd. Ze hebben mij het kind zijn afgenomen en sta nog steeds niet goed in het leven. ik loop hier al 52 jaar mee rond. Reactie anders slachtoffer: Wanneer mensen blijven zeggen: 'incest, seksueel misbruik? Nee hoor dat komt bij ons niet voor.' Of als men wel erkent dat het gebeurd is, maar snel naar vergeving grijpt. Of als mensen vinden dat dergelijke trauma's met twee maanden of misschien een jaar verwerkt moeten zijn, daarna mag je het er niet meer over hebben, want dan ben je een zeur - dan is dat een ontkenning van een ernstig trauma; miskenning van het slachtoffer. Als een slachtoffer eindelijk de vrijmoedigheid heeft om te spreken, of als het misbruik wordt ontdekt en er wordt zo gereageerd, dan betekent dit opnieuw een beschadiging van het vertrouwen in mensen. En elke dag, maand of jaar dat er langer gezwegen moet worden, maakt de schade alleen maar groter. Door een dergelijke reactie van de gemeente van Christus krijgt het slachtoffer ook (opnieuw) een verkeerd beeld van Hem en van zijn Vader, onze God. Want als ik, als slachtoffer door Christus' bruid al niet belangrijk genoeg ben om naar te luisteren, dan zal de Bruidegom of zijn Vader al helemaal niet luisteren. De boodschap is dan, misschien onbedoeld: Jij bent niet van belang, en dat wordt uitgelegd als: ik mag er niet zijn. Genezing kost tijd. En die tijd is voor ieder slachtoffer anders. Broeders en zusters in onze Here Jezus Christus, ik wil iedereen oproepen om deze zonde net zo serieus te nemen als stelen, moord en doodslag. Ook dat houden we niet binnenskamers en bedekken we niet met de mantel der liefde. Laten we samen als gemeente voor 100 procent zorg geven aan de slachtoffers. Maar ook voor de dader mag er zorg zijn door de gemeente. Al hoewel ik dat zelf ook nog wel moeilijk vind. Die zorg moet er ook zijn. 10

Gevolgen voor slachtoffer Problemen met eigen seksualiteit Problemen in andere relaties Lichamelijke en psychische klachten Moeite met geloof en kerk Seksueel misbruik kan ernstige gevolgen hebben voor het slachtoffer en zowel psychologische als lichamelijke klachten veroorzaken. Gebeurt het misbruik in kerkelijke setting dan heeft dit ook grote gevolgen op geestelijk vlak. Immers de man / de vrouw die je misbruikte sprak ook woorden over God en heeft misschien regelmatig met je gebeden. Slachtoffers worstelen vaak met de vraag: “Waar was God? Hoe heeft hij het toe kunnen staan?” Veel slachtoffers hebben God op een grote afstand gezet, in de rij van degenen die je niet kunt vertrouwen. De bijbel spreekt veelvuldig over het gehoorzamen van mensen die over je gesteld zijn, geeft woorden aan de man-vrouw verhouding met nadruk op volgen en gehoorzaamheid. De formulering van het bevestigingsformulier van predikanten en ambtsdragers gebruikt termen als ‘gehoorzamen’ en ‘onderwerpen’. Dit kan het schuldgevoel, de angst om te spreken en de gewetensnood van slachtoffers versterken en hen in de greep van de dader houden. Het vraagt om fijngevoeligheid, veel geduld en deskundigheid om slachtoffers van seksueel misbruik in kerkelijke setting pastoraal te begeleiden. Naast pastorale begeleiding is professionele hulpverlening noodzakelijk.

Reacties op misbruik in kerk Individualiseren of bagatelliseren Blaming the victim Nadruk op gelijkwaardigheid Nadruk op zelfverloochening Nadruk op vergeving en verzoening Weg denken kwalijke kanten Daders hebben nogal eens de neiging in eerste instantie het seksuele contact te bevestigen, om het vervolgens te bagatelliseren en/of het slachtoffer te verwijten of te beschuldigen. Daders of omstanders willen nogal eens wijzen op de gelijkwaardigheid van de relatie (overspel) of zelfs het slachtoffer beschuldigen. Echter: kerkelijke functionarissen zijn te allen tijde verantwoordelijk voor het zuiver houden van de relatie. Dat brengt hun functie met zich mee, zoals dit ook geldt voor professionals in de hulpverlening zoals artsen, psychologen enz. Dit is een eenzijdige verantwoordelijkheid. Bij misbruik wordt er nogal eens van uit gegaan dat het een eenmalige misstap is. Vaak ontbreekt het daders aan zelfreflectie en inzicht. Daarmee is er gevaar voor herhaling! (of zijn er wellicht al meerdere slachtoffers?) Ook wordt er in de kerk (te) snel overgegaan naar schuldbelijdenis en vergeving. We willen die vrede zo graag terug! Voor slachtoffers is deze weg vaak beduidend langer dan voor daders en de kerkelijke omgeving. Het blijkt nogal eens moeilijk het tempo van het slachtoffer te volgen.

Geschonden vertrouwen Vergeving / verzoening? Het wordt nooit meer als vroeger Nieuwe kansen Aandacht voor preventie Als misbruik bekend wordt in de gemeente reageren mensen verschillend: boos, verdrietig, ontkennend, terughoudend, fel. Allerlei emoties komen los. De gemeente heeft tijd nodig e.e.a. te verwerken. Tempo van het slachtoffer ligt meestal lager dan dat van de dader en van de omgeving. Dit vraagt geduld. Het slachtoffer vertrekt vaak, teleurgesteld in de kerk (en God?). Het is, indien nodig, beter de dader te begeleiden naar een andere kerk(keus). Seksueel Misbruik schaadt het vertrouwen dat in de gemeente aanwezig is. Dat moet langzamerhand weer opgebouwd worden. Het wordt nooit meer als vroeger, dat hoeft niet perse negatief geduid te worden. Wat de gemeente heeft meegemaakt kan ook openheid geven, nieuwe verbondenheid. Een externe gemeentebegeleider kan hierin een grote rol spelen. Het is ook een periode waarin opnieuw preventie onder de aandacht gebracht kan worden. Er kan meer ruimte zijn om signalen op te merken, en ze op de juiste plaats (IVP, Meldpunt) te melden. Ambtsdragers kunnen elkaar frequenter bevragen over de veiligheid in de pastorale contacten, jeugdleiders kennen de gedragscode, er wordt een VOG aangevraagd en het Veilig Jeugdwerk wordt ter hand genomen.