Experimenteel Onderzoek Basiskenmerken Settings Oorzaak en gevolg

Mogelijk relevante variabelen Causaliteit Gebeurtenis een kind valt in het water moeder springt haar kind achterna menigte kijkt toe hoe moeder en kind verdrinken ... HOE KAN DIT ? Mogelijk relevante variabelen Menigte Potentieel gevaar ... Onderzoeken of (en in welke mate) deze variabelen het gedrag kunnen verklaren gebeurt via experimenten

Experimentele onderzoeksbenadering Uitpluizen van oorzaak-gevolg relaties DOOR Zichtbaar maken van het effect van een systematisch en gecontroleerd variëren van een of meer variabelen CAUSATION = VEROORZAKEN wat veroorzaakt kanker wat veroorzaakt dat iemand verslaafd wordt aan … Vaak is het antwoord niet eenvoudig en is er niet 1 enkele oorzaak aan te wijzen

Causaliteit en alledaagse kennis Voorbeeld: Een kind tekent op de muur en vliegt in de hoek. Later tekent het kind niet meer op de muur. Alledaagse interpretatie Hoek  Niet meer op muur tekenen Alternatieve verklaringen Geen zin meer Iets leukers gevonden  Niet meer op muur tekenen

Causaliteit volgens John Stuart Mill (1874) Methode van Overeenkomst (agreement) opsporen van het ‘gemeenschappelijke’ in verschillende situaties waarin het gevolg zich voordoet (drink bier+water, wijn+water, jenever+water  water maakt dronken …)  gevaar: niet zien van relevante variabelen Methode van Verschil (difference) situaties vergelijken die slechts in 1 aspect verschillen (2 groepen gematchte ppn drug/placebo  verschil in RT wordt toegeschreven aan de drug) Combinatie van Overeenkomst en Verschil Agreement  hypothese (water maakt dronken) Difference  hypothese toetsen (groep1 water, groep2 jenever  verkeerde variabele werd onderzocht) Methode van Gelijktijdige variatie (concomitant variation) Als 2 variabelen samen veranderen (cfr. correleren) dan zijn ze op-een-of-andere-manier causaal verbonden

Methode van Gelijktijdige variatie -- visies Plutchik 1974) methode is een veralgemening van de methode van verschil: hier met meerdere ‘waarden’ voor de ‘oorzaak’ (RT in meerdere groepen die verschillende doses van de drug innamen vergelijken) Anderen: gelijktijdige variatie  correlatie … verklaringen voor gelijktijdige variatie X Y Toeval X Y Z Y X Y X

Malaria - zoektocht naar de oorzaak Geneeskunde : “OORZAAK” = element waar men het meest aan kan doen Vaststelling: dikwijls is er genezing als men dat element wegneemt of onderdrukt Middeleeuwen: Slechte lucht in dal  Malaria (Mal-Aria) (Overeenkomst) mensen in de bergen hebben betere lucht dus: steden bouwen op top van bergen (vb Italië) Introductie van kinine  Malaria “zit in de zieke” Ontdekking van Malaria-parasiet (eind 19e E)  Parasiet  Malaria (Verschil) Malaria enkel bij dragers van parasiet Ontdekking van Malaria-mug Mug verspreidt parasiet  Malaria : mug bestrijden Malaria is  verdwenen, toch zijn er nog zieken en muggen... NOODZAKELIJKE en VOLDOENDE voorwaarden voor een epidemie zijn nog steeds niet gekend.

Problemen met benadering van Mill Oorzakelijkheid kan enkel vastgelegd worden indien geen alternatieve verklaringen voor het fenomeen bestaan dan degene die onderzocht werden Methode van Mill levert geen NOODZAKELIJKE en VOLDOENDE voorwaarden Causaliteit vereist NOODZAKELIJKE VOORWAARDEN (om alcoholist te worden moet je alcohol gebruiken) en VOLDOENDE VOORWAARDEN (gehoorszenuw vernietigen maakt doof)

OORZAAK is Noodzakelijk EN Voldoende Enkel VOLDOENDE  andere oorzaken zijn mogelijk (je kan op verschillende manieren doof worden) Enkel NOODZAKELIJK  andere condities zijn wellicht vereist om effekt te hebben (er zijn mensen die alcohol gebruiken zonder alcoholist te worden) Een OORZAAK aanduiden impliceert een VOLLEDIGE verklaring van het fenomeen en blijft ALTIJD geldig Wellicht kan men dit slechts uiterst zelden bereiken

Popper (1968) Benadrukt het belang om te blijven zoeken naar alternatieve hypothesen en deze te weerleggen Theorie: “depressie kan behandeld worden door psychotherapie” 50 gevallen bevestigen theorie theorie is waar Popper verwerpt dergelijke inductieve logica Hoogst mogelijke status voor een theorie is “NOG NIET GEFALSIFIEERD”

Deese (1972) Causaliteit -- voorlopig besluit Causaliteit ontstaat door een groot netwerk van voorwaarden die allemaal samen in een bepaalde mate vervuld moeten zijn om het gevolg te veroorzaken.  onderzoek moet vele variabelen in hun onderling verband beschouwen Causaliteit -- voorlopig besluit Gedrag van organismen wordt door een veelheid van variabelen bepaald, zelden (of nooit) is er slechts 1 oorzaak Onderzoek gericht op het vinden van de meeste van de interagerende oorzaken

Psychologisch Experiment Objectieve observatie van fenomenen die men doet plaatsvinden in een strict gecontroleerde omgeving waarin een of meerdere factoren worden gevarieerd en alle andere constant worden gehouden

Objectieve observatie Experimenter bias, onderzoekers zijn ook maar mensen, ...(vb 1ste indruk) onderzoeker moet er naar streven om zo weinig mogelijk de resultaten te beïnvloeden door al-dan-niet systematische fouten in de observatie Daarom (Zimney, 1961) Aanvaarden dat je fouten kan maken Probeer te vinden waar in het experiment fouten kunnen optreden (alle stappen doorlopen) Onderneem stappen om fouten te vermijden (procedures, instrumenten, …)

Fenomenen die men doet plaatsvinden “fenomeen” = openlijk observeerbaar gedrag vb. bewegingen, verbale uitingen, responsen op een vragenlijst, fysiologische metingen, … inwendige gebeurtenissen worden AFGELEID uit openlijk observeerbaar gedrag vb. geheugen, intelligentie, persoonlijkheid, … (>< Skinner: die bestudeerde enkel direct observeerbare S-R-relaties) Onderzoeker manipuleert variabele(n) en gaat na welke fenomenen daardoor plaatsvinden

Strict gecontroleerde omgeving de mogelijke invloed van alle niet-gemanipuleerde variabelen moet uitgesloten worden (anders kunnen oorzakelijke verbanden nooit aangeduid worden)

Waarin een of meerdere factoren worden gevarieerd en alle andere constant worden gehouden een variabele wordt gevarieerd over een bepaalde range en het effect van die variatie op de respons wordt geregistreerd alle andere variabelen worden constant gehoudenom hun mogelijk effect te elimineren. Dit is noodzakelijk om de oorzaak van het effect op de respons variabele te bepalen. vb. test naar verband tussen lengte van een woordenlijst en de leersnelheid (aantal nodige trials) vereist controle van motivatie, moeilijkheid, bekendheid van woorden, ...

Experimentele benadering VOOR CONTROLE van variabelen invloeden elimineren constant houden random assignment matching MANIPULATIE van variabelen onderzoeker kan intensiteit van variabelen doseren BRUIKBAARHEID empirie : het werkt en bevindingen blijken lang stand te houden TEGEN ARTIFICIEEL / STERIEL veralgemening naar “echte” wereld ?? Bannister (1966): “experimenten missen elke externe validiteit” Underwood (1959): “beschouw resultaten als hypothesen die in “echte” wereld getoetst moeten worden COMPLEX TIJDROVEND opzet en uitvoer briefing / debriefing } LABO Voorlopig blijft de experimentele benadering een van de betere beschikbare methoden

Voorbeeld -- Experiment van Wellman et al. (1981) Hypothese: “Fenylpropanolamine (PPA) remt eten doordat dier zich slecht voelt eerder dan door eetlust te remmen” 40 albino ratten 6 dagen training: water van die dag binnen de 30 min opdrinken dag 7: water vervangen door 0.1% saccharine-oplossing en toedienen van injectie: at random placebo, 10, 20 of 40 mg/kg PPA. Dag 8 - 12: ratten kunnen kiezen tussen water en saccharine-oplossing, consumptie wordt geregistreerd. Controle externe invloeden : Labo (individuele draadhokken, licht, temperatuur, …) hoeveelheid drinken/dag : random assignment dorst: beperking van 30 min drinken per dag dosis PPA: volgens lichaamsgewicht Veralgemening naar mensen toe??

Veldonderzoek experimenteel onderzoek in een levensechte setting zoveel mogelijk variabelen worden gecontroleerd of gemanipuleerd Voorbeeld: Freedman & Fraser. Gaan mensen die eerder zijn ingegaan op een klein verzoek gemakkelijker in op een groter verzoek? Klein verzoek Enkele vragen beantwoorden ivm gebruik van huishoudproducten Groot verzoek (na 3 dagen) Groep mannen binnenlaten om  2 uur producten te classeren Kenmerken van dit veldexperiment Natuurlijke setting Manipulatie van variabelen: Klein+Groot of enkel Groot Random selectie van huisvrouwen uit telefoonboek

Veldonderzoek: voor en tegen Natuurlijke setting TEGEN Gebrek aan controle Tunnell (1977): Veldonderzoek verdient meer aandacht en moet gericht zijn op: Natuurlijk gedrag vb snelheid bij vertrekken bij groen licht Natuurlijke omgeving vb eigen wagen Natuurlijke behandeling vb voetganger staart naar bestuurder

Laboratorium onderzoek : voor en tegen Controle van alle externe variabelen (of toch de meeste) TEGEN Onnatuurlijke setting Laboratoriumonderzoek en veldonderzoek hebben tegengestelde sterkten en zwakten